موقعیت ها و وضعیت های امنیتی و نظامی اسرائیل و جمهوری آذربایجان (docx) 189 صفحه
دسته بندی : تحقیق
نوع فایل : Word (.docx) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )
تعداد صفحات: 189 صفحه
قسمتی از متن Word (.docx) :
بسم الله الرحمن الرحیم
دانشگاه علامه طباطبایی
دانشکده حقوق وعلوم سیاسی
رساله کارشناسی ارشد رشته علوم سیاسی گرایش روابط بین الملل
روابط اسرائیل و جمهوری آذربایجان و تأثیر آن بر امنیت ملی ایران
نگارش
صنم عزیزی
استاد راهنما
دکتر اصغر جعفری ولدانی
استاد مشاور
دکتر مرتضی نور محمدی
استاد داور
دکتر طباطبایی
تقدیم به تمام آزادی خواهان جهان و انسان های دربند نژاد پرستی....
چکیده
پیشرفت‌های جدید صورت گرفته در عرصة تکنولوژی های نظامی سبب توجه مضاعف نسبت به مقولة امنیت گردیده است، ومفهوم امنیت نرم در کنار مفهوم قدیمی امنیت سخت مورد توجه قرار گرفته است. باید توجه کردتهدیدات امنیتی و پیشرفت‌های صورت گرفته در زمینة تکنولوژی زمانی خطر ساز تر می شوند که دو کشور دارای مرزهای مشترک بوده ویا دارای دشمنی استراتژیک و ایدئولوژیک نیز باشند. روابط دو کشور جمهوری آذربایجان وایران به دلیل داشتن مرزهای مشترک و نیز دشمنی استراتژیک و ایدئولوژیک ایران و اسرائیل بسیار مهم می باشد.
روابط نزدیک دو کشور اسرائیل و جمهوری آذربایجان با توجه به دشمنی استراتژیکی و ایدئولوژیکی ایران و اسرائیل، باعث تهدید امنیت سیاسی، اقتصادی، نظامی ایران می‌گردد. بررسی ابعاد این روابط و خاطرات حاصل از آن جهت مقابله با آن از ضروریات امنیت ملی کشور میباشد.
مفاهیم کلیدی: امنیت، امنیت نظامی، امنیت سیاسی، امنیت اقتصادی، اسرائیل، جمهوری آذربایجان، ژئوپولیتیک.
فهرست مطالب
فصل 1 : کلیات
1-1 بیان مسئله.................................................................................................................................................................1
2-1 ضرورت و اهمیت موضوع........................................................................................................................................2
3-1 ادبیات پژوهش..........................................................................................................................................................3
4-1 هدف پژوهش............................................................................................................................................................4
5-1 پرسش اصلی...............................................................................................................................................................4
6-1 فرضیۀ اصلی...............................................................................................................................................................4
7-1 تعریف عملیاتی متغیرها..........................................................................................................................................4
8-1 مفاهیم اصلی..............................................................................................................................................................5
1-8-1 امنیت......................................................................................................................................................................5
2-8-1 منافع ملی...............................................................................................................................................................5
3-8-1 هویت.......................................................................................................................................................................5
4-8-1 ژئوپولیتیک.............................................................................................................................................................6
5-8-1 امنیت سیاسی........................................................................................................................................................6
6-8-1 امنیت اقتصادی......................................................................................................................................................7
7-8-1 امنیت نظامی..........................................................................................................................................................7
9-1 روش جمع آوری داده ها........................................................................................................................................8
10-1 روش تحقیق..........................................................................................................................................................8
11-1 سازمان دهی پژوهش..........................................................................................................................................9
فصل 2: چارچوب نظری
1-2 مقدمه.....................................................................................................................................................................12
2-2 مفهوم امنیت........................................................................................................................................................12
3-2 ابعاد امنیت............................................................................................................................................................14
4-2 تحول مفهوم امنیت...........................................................................................................................................15
5-2 نظریة رئالیسم.....................................................................................................................................................16
6-2 نئورئالیسم.............................................................................................................................................................17
1-6-2 گزاره های نئو رئالیستی...............................................................................................................................19
2-6-2 مفاهیم کلیدی نئورئالیسم..........................................................................................................................20
1-2-6-2 موازنة قوا...................................................................................................................................................20
2-2-6-2 دستاورد نسبی.........................................................................................................................................20
3-2-6-2 ضرورت هژمون......................................................................................................................................21
7-2 نئورئالیسم تدافعی..........................................................................................................................................21
1-7-2 مجاورت.......................................................................................................................................................22
2-7-2 قدرت تهاجمی..........................................................................................................................................22
3-7-2 نیات تهاجمی...........................................................................................................................................23
8-2 مهم‌ترین مفروضات نئورئالیسم تدافعی...................................................................................................23
1-8-2 معظلة امنیت.........................................................................................................................................23
2-8-2 ساختار ظریف قدرت..........................................................................................................................23
3-8-2 برداشت‌های ذهنی رهبران...............................................................................................................23
4-8-2 عرصه سیاست داخلی......................................................................................................................23
9-2 امنیت در سطح منطقه‌ای..................................................................................................................24
10-2 جمع بندی.......................................................................................................................................25
فصل 3 :موقعیت اقتصادی و سیاسی اسرائیل و جمهوری آذربایجان
1-3 مقدمه.................................................................................................................................................28
2-3 موقعیت ژئوپولیتیک جمهوری آذربایجان................................................................................28
3-3 موقعیت اقتصادی جمهوریآذربایجان......................................................................................30
4-3 سرمایه‌های خارجی.......................................................................................................................33
5-3 اولویت‌های سیاست خارجی........................................................................................................34
6-3 مختصات کشور اسراییل...............................................................................................................34
7-3 اقتصاد..............................................................................................................................................35
8-3 نیروهای مسلح.................................................................................................................................36
9-3 بررسی اهداف حضور سیاسی و اقتصادی اسراییل در جمهوری آذربایجان........................37
1-9-3 عامل اقتصادی..............................................................................................................................38
2-9-3 اقدامات اقتصادی اسرائیل در جمهوری آذربایجان.................................................................40
3-9-3 دلایل حضور اسرائیل در آذربایجان از بعد سیاسی................................................................42
4-9-3 ابزارهای گسترش نفوذ اسرائیل در جمهوری آذربایجان.......................................................43
5-9-3 ابزارهای اسرائیل در آذربایجان...................................................................................................43
6-9- 3 اهداف آذربایجان از گسترش روابط سیاسی و اقتصادی با اسرائیل..................................45
10- 3 جمع بندی .....................................................................................................................................48
فصل4: مناسبات امنیتی – نظامی اسرائیل وجمهوری آذربایجان
1-4 مقدمه..................................................................................................................................................51
2-4 اصول و مبانی سیاست خارجی اسرائیل.........................................................................................51
3-4 دکترین نظامی- استراتژیک جمهوری آذربایجان ........................................................................53
4-4 همکاری های امنیتی-نظامی اسرائیل و جمهوری آذربایجان.....................................................55
5-4 اهداف استراتژیک جمهوری آذربایجان از ایجاد رابطه با اسرائیل.............................................57
6-4 اهداف امنیتی طرفی...........................................................................................................................58
جمع بندی....................................................................................................................................................60
فصل5: تاثیر همکاری های سیاسی، اقتصادی، امنیتی، اسرائیل و آذربایجان بر امنیت ملی ایران
1-5 مقدمه....................................................................................................................................................65
2-5 ابعاد امنیت ملی ایران.......................................................................................................................69
3-5 امنیت ملی...........................................................................................................................................69
4-5 تاثیر همکاری های اسرائیل و آذربایجان بر امنیت اقتصادی ایران.........................................70
5-5 تاثیر همکاری های اسرائیل و آذربایجان بر امنیت سیاسی ایران...........................................74
6-5 تاثیر همکاری های اسرائیل و آذربایجان بر امنیت نظامی ایران.............................................77
7-5 جمع بندی..........................................................................................................................................84
نتیجه گیری.................................................................................................................................................86
منابع.............................................................................................................................................................94
فصل اول
کلیات پژوهش
1-1. بیان مسئله
در عرصۀ روابط بین الملل که مفهوم خودیاری بر آن حاکم است، یکی از مهم ترین مسائل زندگی بشر در سطح داخلی و بین المللی مقولۀ امنیت میباشد؛ این امر در بین کشورهای مختلف با توجه به توانایی های نظامی، اقتصادی، فرهنگی، و سیاسی، تکنولوژیکی و.. متغیراست. کشوری که دارای مقادیر بالایی از قدرت میباشد، قادر است تا در صورت تمایل ناامنی بیشتری برای سایر کشورها ایجاد کند و و بر عکس همین مطلب نیز صادق است.
بحث امنیت و منافع ملی در ارتباط با کشورهایی که در همجواری هم قرار می‌گیرند و دارای مرزهای مشترک و، تاریخ مشترک، اقوام مشترک و.. هستند، حساس تر میباشد؛ چرا که به علت وجود این مسائل هر کنش و واکنشی ممکن است تصوری منفی در کشور مقابل ایجاد کرده و امنیت هر دو کشور را به خطر بیاندازد.
منطقة قفقاز جنوبی به دلیل وجود عوامل گوناگون یک منطقة نفوذپذیر تلقی شده است، منابع غنی انرژی در جمهوریآذربایجان، بحران خونین قره باغ، جنگ روسیه و گرجستان و بی‌ثباتی ناشی از آن در اورآسیا، از عوامل عمده‌ای هستند که منجر به شکل گیری معادلات امنیتی و دسته‌بندی‌های گوناگون با شرکت کشورهای این منطقه و بازیگران و کشورهای فرامنطقه‌ای شده‌اند.
کشور ایران به دلیل دارا بودن مرز مشترک با جمهوریآذربایجان و ارمنستان کشوری محسوب می‌شود که امکان دسترسی بحران های این منطقه به آن وجود دارد. به دلیل روابط سنتی روسیه و ارمنستان، آمریکا و ترکیه با همکاری جمهوریآذربایجان و گرجستان، اقدام به حذف ایران از مسیرهای انتقال انرژی نموده و جمهوری اسلامی ایران را به کشوری با توان تاثیرگذاری اندک در این منطقه تبدیل نموده‌اند.
رقابت قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، پتانسیل تهدید قومی در ایران و رژیم حقوقی دریای خزر از مهم‌ترین تحولات اثر گذار بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در این منطقه میباشد
با توجه به مباحث مطرح شده، در سطح بین الملل کشورها در همگرایی یا واگرایی با هم دارای منافعی اعم از مادی و یا غیر مادی می باشند، و براساس آن اقدام به دوستی و یا دشمنی با دیگری می کنند. از اینجا به بحث اصلی این رساله که بررسی روابط اسراییل و آذربایجان و تاثیر آن بر امنیت ملی ایران می باشد میرسیم.
اسراییل یک کشور طرد شده در میان کشورهای عربی میباشد، با توجه با این مسئله و نیز نیاز این کشور به نفت، و نیز با توجه به تفاوت ایدوئولوژیکی و دشمنی با ایران ضروری به نظر می‌رسد تا این کشور بتواند با کشوری ارتباط برقرار کند تا فشار این عوامل کم تر شود، برای این امر آذربایجان شاید بهترین گزینه باشد، چراکه این کشور نیز خود برای پیشرفت و رسیدن به شکوفایی به کمک های تسلیحاتی و اقتصادی کشور اسرائیل نیازمند میباشد.
آذربایجان بر سر مسئلۀ قره باغ با ارمنستان بر سر مناقشه میباشد، و باتوجه به اینکه ارمنستان یک کشور مسیحی میباشد و این خود وجه اشتراکی برای هم سویی با غرب برای این کشور است، در نتیجه آذربایجان این امکان را دارد که با نزدیکی به اسراییل که خود دوست و متحد آمریکا میباشد از شک و شبهۀ دشمنی با مسیحیت رهایی یافته و به نوعی مسیر پیشرفت را برای خود را هموار کند.
مشکلاتی که جمهوری آذربایجان با ایران دارا میباشد مانند بحث قومیت ترک و فارس، مسئلۀ آذربایجان بزرگ، نوع جهت گیری ایران در مسئلۀ قره باغ، بحث حقوقی و سیاسی دریای خزر، سطح روابط ایران و ارمنستان به عنوان دشمن آذربایجان از جمله مسائلی می باشند که باعث نزدیکی هرچه بیشتر آذربایجان و اسراییل می‌گردد؛ هردو کشور با توجه به منافعی که برای آن ها قابل تصور است اقدام به برقراری روابط کرده و سعی در تامین نیازهایشان می‌کنند. اما باید توجه نمود که دو کشور ایران و آذربایجان دارای مرزهای مشترک می‌باشند؛ و نزدیکی این دو کشور به هم ممکن است خطرات بسیاری برای ایران هم در سطح داخلی و هم در سطح روابط دوکشور ایران و آذربایجان داشته باشد؛ به عنوان مثال تاسیس پایگاه‌های نظامی اسراییل در خاک آذربایجان، جاسوسی‌های صورت گرفته در مرزهای ایران و یا کمکهای نظامی که از طریق اسراییل به آذربایجان داده می‌شود می‌تواند امنیت ایران را در نزدیک‌ترین نقاط کشور به خطر بیاندازد.
باید توجه کرد که دوکشور ایران و اذربایجان نسبت به اسراییل و اذربایجان از پتانسیل بالای نزدیکی به‌هم برخوردار می‌باشند، اما این پتانسیل‌ها نیاز به توجه بیشتر دوکشور دارد.
2-1. ضرورت و اهمیت موضوع
آذربایجان از دوبعد سیاسی و اقتصادی دارای اهمیت بسزایی میباشد؛ بعد اقتصادی ناظر بر وجود نفت در این منطقه و نیاز اسراییل به منابع نفت با توجه به دشمنی با کشورهای عربی میباشد.
از لحاظ سیاسی نیز وجود بی‌ثباتی‌ها و اینکه این کشور دارای تاریخ و هویت مشترک با ترک‌های ایران میباشد، روابط نزدیک با کشوری که از لحاظ استراتژیک دشمن ایران تلقی می‌شود، موجبات تهدید امنیتی و سیاسی را فراهم می‌کند.
ضرورت این بحث زمانی آشکار می‌شود که، یکی از مهم‌ترین دغدغۀ کشورها در سطح بین الملل و داخلی تامین امنیت میباشد؛ روابط نزدیک اسراییل و جمهوری آذربایجان و برقراری روابط اقتصادی، سیاسی، نظامی، با توجه به نزدیکی ژئوپولیتیکی ایران و آذریجان و دشمنی ایران و اسراییل، می‌تواند امنیت ملی ایران را به خطر بیاندازد. همچنین علاقۀ شخصی اینجانب از دیگر دلایل نوشتن این موضوع میباشد.
3-1. ادبیات پژوهش
در این زمینه رساله‌ای توسط آقای "محمود چرم زاده" در سال 1381 نوشته شده است؛ این متن تاثیر روابط ایالات متحدۀ آمریکا و جمهوری آذربایجان بر امنیت نظامی و اقتصادی ایران را بررسی می کند، که سیاست مهار ایران در منطقه به عنوان مهم‌ترین رویداد دهۀ قرن بیستم، توسط آمریکا پی گیری می‌گردد.(محمود چرم زاده، 1381)
این پژوهش می‌خواهد تهدیدهای ناشی از روابط دوجانبۀ باکو-واشنگتن برای ایران را مورد بررسی قرار دهد.
پایان نامۀ حضور اسراییل در قفقاز و تاثیر آن بر امنیت ملی ایران نیز توسط آقای "افشین متقی دستنائی" در سال 86 نوشته شده است؛ که ضمن اشاره به ویژگی‌ها و اهمیت منطقۀ قفقاز به حضور اسراییل در قفقاز جنوبی، و در یک بخش کوتاه یک صفحه‌ای به روابط اسراییل و آذربایجان اشاره گردیده است که بسیار مختصر میباشد؛ و البته بیشتر تاکید این قسمت بر ابعاد امنیت نظامی میباشد. (افشین متقی دستنائی، 1386)
در صورتی که من سعی نمودم به صورت مفصل تمام ابعاد امنیت و تاثیرات سیاسی، اقتصادی، نظامی این روابط بر امنیت ایران بررسی گردد.
مقاله‌هایی نیز وجود دارد که از جهاتی با این موضوع قرابت دارند و در زیر به آنها اشاره می‌گردد.
مقاله‌ای توسط رسول افضلی، مصطفی رشیدی، افشین متقی به نام تحلیل ساختار ژئوپولیتیکی حاکم بر روابط دو جانبۀ ایران و جمهوریآذربایجان از سال 1991 تا 2010 با رویکرد جغرافیای بر‌ساخت گرایی نوشته شده؛ اشاره شده با وجود ظرفیت‌های فراوان برای افزایش همکاری سطح روابط پایین بوده است. (رسول افضلی ودیگران، 1391)
مقالۀ چگونگی تغییر روابط امنیتی شدۀ ایران و جمهوری آذربایجان توسط الهه کولایی و قاسم اصولی تدوین شده است؛ این متن عامل اصلی تنش در روابط ایران و آذربایجان را هویت می‌داند، و تحلیلهای صورت گرفته براساس سازه انگاری میباشد.(الهه کولایی، قاسم اصولی، 1390)
مقالۀ ژنوم‌های ژئوپولیتیکی موثر بر سیاست‌خارجی ایران و جمهوریآذربایجان توسط محسن خلیلی، جهانگیر حیدری، هادی صیادی، حسین اصغری ثانی، نوشته شده و اشاره می‌کند به دلیل همجواری ژئوپولیتیکی آذربایجان وایران، این کشور برای ایران دارای اهمیت اقتصادی و ژئوپولیتیکی و امنیتی میباشد.( محسن خلیلی، 1390)
بزانیس لدول مقاله‌ای با نام بررسی روابط استراتژیک اسرائیل و جمهوری آذربایجان را تدوین نموده است، در این مقاله به زمینههای برقراری رابطه، مزیت‌های نسبی به صورت مختصر اشاره شده است، اما به تاثیرات این روابط، بر امنیت ملی ایران اشاره‌ای نشده است. (بزانیس لدول، 1391)
در این زمینه کتاب‌هایی نیز وجود داشت که البته فقط امکان این بود یک سری مشخصات کلی کشورها را از آن پیدا نمود به طور مثال کتاب: ژئوپولیتیک قفقاز و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران به مختصات کلی منطقة قفقاز قابلیت‌ها و ظرفیت‌های این منطقه اشاره دارد که برای این رساله بسیار ضروری بود، اما بخش مربوط به اذربایجان بسیار مختصر بود و به بحث اصلی این رساله یعنی تاثیر این روابط بر امنیت ایران پرداخته نشده بود.(محمد حسن افشردی، 1381)
در زمینة مقالات انگلیسی و تورکی( اینجانب به زبان تورکی استانبولی مسلط می‌باشم) منابع غنی‌تر بودند، چراکه بخاطر روابط حسنة ترکیه و اسرائیل اطلاعات خوبی در مقالات ترکیه‌ای خصوصاً در قسمت نظامی و امنیتی وجود داشت. بخاطر همین مسئله بیشتر داده‌ها و آمارها از منابع ترکیه‌ای استخراج شده است. از جمله مقالات ترکی در این زمینه ( معادل فارسی آنها) چارچوب‌های فهم سیاست‌های اسرائیل(Ufuk UlutaŞ,2010) میباشد،که در این مقاله به وضوح می‌توان سیاست‌های این کشور در منطقة قفقاز را مشاهده نمود.
یا مقالة اتحاد آذربایجان و اسرائیل و ایران(mahir khalifa zade, 2013) از جمله مقالات بسیار خوب در این زمینه است که اطالاعات به روز خوبی در این زمینه در اختیار بنده گذاشت و بیشتر آمارهای نظامی از این منبع استخراج شد.
4-1. هدف پژوهش
اصلی‌ترین هدف، واکاوی دلایل برقراری روابط میان اسراییل و آذربایجان ( با وجود ظرفیت‌های بسیار نزدیکی روابط میان ایران و آذربایجان) و تاثیر این روابط بر امنیت ملی ایران میباشد.
5-1. پرسش اصلی
روابط اسراییل و جمهوری آذربایجان چگونه بر امنیت ملی ایران تاثیر می گذارد؟
6-1. فرضیۀ اصلی
اسراییل از طریق گسترش نفوذ نظامی، امنیتی، اقتصادی در آذربایجان امنیت ایران را به مخاطره انداخته است.
7-1. تعریف عملیاتی متغیرها
متغیر مستقل:
گسترش نفوذ نظامی، امنیتی و اقتصادی اسراییل در آذربایجان
متغیر وابسته:
امنیت ملی ایران
8-1. مفاهیم اصلی
1-8-1. امنیت
این واژه اصطلاحی است به معنای فقدان تهدید نسبت به ارزش‌های کمیاب( امنیت می تواند مطلق باشد) به عبارت دیگر می‌توان گفت آزادی از همۀ تهدیدها معادل کامل امنیت است. برعکس در یک سیستم کاملاً تهدید آفرین روابط به بد اندیشی نزدیک می‌شود. از نظر تجربی امنیت امری نسبی میباشد. در صورتی که امنیت ملی گفته شود بدین معنا است که ملتی فارغ از تهدید از دست دادن تمام یا بخشی از جمعیت، دارایی یا خاک خود به سر برد. (بابایی، 1383: 31)
2-8-1. منافع ملی
هدف بنیادین و عامل تعیین کننده نهایی است که تصمیم گیرندگان یک دولت را در تعیین سیاست خارجی راهنمایی می‌کند. منافع ملی یک دولت نوعاً استنباطی بسیار کلی و عام از عناصری است که حیاتی‌ترین نیازهای آن دولت را تشکیل میدهند. این عناصر در بر گیرندۀ حفاظت از خود، استقلال، یکپارچگی سرزمینی، امنیت نظامی و رفاه اقتصادی‌اند. در کار ویژه‌های یک دولت یک نفع به تنهایی جنبۀ مسلط پیدا نمی‌کند، به همین دلیل درست‌تر آن است که این مفهوم را به حالت جمع و به صورت منافع ملی به کار بریم. (جک.سی.پلانو-اولتون، 1376: 40)
مفهوم منافع ملی به صورت ثابت ترین عنصر در فرآیند سیاست گذاری خارجی میباشد، ین مفهوم به عنوان چراغ راهنما در خدمت سیاست‌گذاران قرار دارد.
3-8-1. هویت
اگرچه اصطلاح هویت تاریخی طولانی دارد ، اما در قرن بیستم بود که کاربرد عمومی یافت. (گوردون مارشال، 1388: 30)
با توجه به نحله های مختلف فکری تفسیرهای متفاوتی از هویت ارائه می‌شود ، این اصطلاح به شکلی گسترده و آزادانه به درک یک فرد از خویشتن و احساسات و افکار یک فرد در مورد خودش اطلاق می‌شود. (گوردون مارشال، 1388: 21)
4-8-1. ژئوپولیتیک
ژئوپولیتیک( جغرافیای سیاسی) مطالعة روابط و کشمکش‌های بین‌المللی از دیدگاه جغرافیایی است. براساس این تعریف موقعیت، مسافت و چگونگی توزیع منابع انسانی و طبیعی تاثیرات قابل توجهی بر روابط بین‌الملل دارند.جغرافیا دارای دو شاخة اصلی است: جرافیای طبیعی و جغرافیای انسانی. جغرافیای طبیعی موقعیت و توزیع جنبه‌های سیستم‌های طبیعی مانند آب و هوا و پوشش گیاهی مناطق مختلف و اقلیم‌ها، علل پیدایش عوارض سطح زمین و شناخت روابط فیزیکی بین آنها را مورد توجه قرار میدهد.، جغرافیای انسانی، فرهننگ‌ها، تمدن‌ها و گستردگی آنها را مورد توجه خود دارد، ژئوپولیتیک زیر مجموعه‌ای از جغرافیای انسانی است.
5-8-1. امنیت سیاسی
براساس رهیافت نخبگان علوم سیاسی و روابط بین‌الملل سیاست اعلی یا سخت شامل مقوله‌های نظامی، امنیتی، سیاسی می‌گردد و این سیاست نسبت به سیاست سفلی یا سیاست نرم که مشتمل بر موضوعات اقتصادی، فنی، فرهنگی، و زیست‌محیطی می‌گردد، از اهمیت بیشتری برخوردار است.
بسیاری معتقدند امنیت سیاسی بر مبنای برونداد سیاستگذاری نخبه‌های سیاسی ـ امنیتی هرکشور تعیین می‌گردد که فضای تعامل مابین دولت‌ها را شکل میدهد. امنیت سیاسی یک مقولة بسیار قابل توجه در ارتقای امنیت ومنافع ملی کشورهای مختلف میباشد. این امر به خصوص در میان کشورهایی که دارای مرزهای مشترک، قومیت مشترک، فرهنگ تاریخی مشترک اقوام درون مرزها می‌باشند، بسیار مهم میباشد.
امنیت سیاسی به این معنا است که حاکمیت ملی یک کشور بتواند بدون وجود دغدغه‌های خاص در زمینة اصل بقا و اصل خودیاری ادامة کارکردهای سیاسی و امنیتی خود را محقق سازد. اصولاً منظور از امنیت سیاسی میزان ثبات نظام‌های سیاسی کشورهای گوناگون، چگونگی تعامل در مقابل مخالفان سیاسی دولت و نحوة فعالیت آنها علیه دولت است. از این لحاظ منطقة قفقاز جنوبی یکی از ناامن‌ترین مناطق جهان به شمار می‌رود.
جورج کنان نظریه‌پرداز شهیر سیاست خارجی آمریکا در دروران دو قطبی و تعارضات ایدئولوژیکی ـ راهبردی جنگ سرد بر این نکته تاکید می‌‌‌‌‌‌ورزد که فضای تعامل سیاسی دولت‌ها است که پدیده‌های سیاسی و نقاط عطف در تعاملات بین‌المللی را شکل میدهد و براین مبنا ما شاهد تداوم فرآیندهای سیاسی همراه با تغییر و دگرگونی در پدیده های سیاسی می‌باشیم. (ماندل،1377: 106)
6-8-1. امنیت اقتصادی
امنیت اقتصادی به تعبیر بسیاری از نخبگان علوم سیاسی و روابط بین الملل عبارت است از: میزان حفظ و ارتقای شیوة زندگی مردم یک جامعه از طریق کالا و خدمات، هم از مجرای عملکرد داخلی و هم حضور در بازارهای بین‌المللی؛ به گونه‌ای که منافع و امنیت واحد ملی ارتقای موثر یابد. (j.r.groom, 1985: 45)
امنیت در این مفهوم به مسائلی چون میزان دسترسی به منابع بازارها و کالاهای لازم برای حفظ سطوح قابل قبول از رفاه و قدرت دولت می‌پردازد به‌گونه‌ای که تضمین کنندة کارکردهای اساسی دولت باشد. (ماندل، 1377: 246)
اصولاً امنیت اقتصادی به دلیل اهمیت یافتن روبه فزایندة ژئواکونومیک همسو با ژئوپلی نومیک دوران دو قطبی؛ در جهان پس از جنگ سرد، به طور اساسی به عنوان یک بعد مهم از امنیت مطرح گردید.
به طور کلی امنیت‌اقتصادی متغیر تبعی مهمی است که از شاخصه‌های سیاسی-امنیتی دولت میباشد و البته برخلاف امنیت نظامی در جهان پس از جنگ سرد، ضرورت امنیت اقتصادی مبتنی بر راهبردهای وابستگی متقابل نسبت به راهبردهای خودکفایی ملی، سریعتر و گسترده‌تر پذیرفته شده است و این گرایش نشأت گرفته از ناتوانی روزافزون واحدهای ملی برای ارضای دامنة وسیع نیازهای داخلی در درون و نیز شناخت فرآیند متقابل و عمیق جوامع توسط دولت‌ها است و اصولاً در جهان امروزی هیچ دولتی براین محور تاکید نمی‌کند که صرفاً خودکفایی اقتصادی ملی را دنبال کند و در هیچ نقطه از نظام‌بین‌الملل نیز شاهد تحقق کامل همکاری اقتصادی موثر و مطمئن، به دلیل متغیرهای دخیل نبوده‌ایم.
7-8-1. امنیت نظامی
این نوع از امنیت، به طور سنتی کانون اصلی نگرانی‌های مربوز به امنیت ملی را به خود اختصاص داده، به طوری که هنوز هم از جهت نظری، این جایگاه برتر را در تفکر امنیتی حفظ کرده و معتقدند تا زمانی که سیاست بین‌الملل با ساختار آنارشیستی همراه است اهمیت آن تداوم خواهد داشت. در همین زمینه، باری بوزان معتقد است" اقدام نظامی معمولا می‌تواند همة اجزاء دولت را تهدید کند و همین کار را نیز می‌کند، پایه‌های مادی دولت تحت تاثیر قرار میگیرد و امکان بروز خسارت به وجود می‌آید وحتی می‌تواند به شدت بر إکو‌سیستم اثر بگذارد."
تهدیدهای نظامی همچنین ممکن است منجر به ایجاد اختلال و یا نابودی نهادها شده و تفکر را سرکوب، تخریب و یا محو نماید. به نظر می‌رسد آنچه در بالا بردن اهمیت این نوع تهدید موثر است، به نتیجه رسیدن سریع آن میباشد. به عبارت دیگر حداقل در کوتاه مدت نمی توان کار زیادی را در مورد الگوهای تجارت، ذخایر مواد خام و ساخت اجتماعی(سایر تهدیدات) انجام داد و هرگونه اصلاح و تعدیل در این موارد مستلزم یک رشته ابزار سیاستگذاری است که به طور طبیعی در دسترس نیست. بنابراین اهمیت ابزار نظامی در همین جا است که تنها از این طریق است که یک دولت می‌تواند کنترل مستقیمی بر دولت دیگر اعمال نماید. تکنولوژی‌های مدرن، تجهیزات الکترونیکی، بعد جدی تر به این مسئله بخشیده و بر اهمیت آن می‌افزاید.
با این حال اهمیت امنیت و تهدید نظامی در عصر حاضر روبه کاهش است. البته شاید برای کشورهای جهان سوم این چنین نباشد.
در واقع تهدیدات نظامی که بعضاً با به خطر افتادن قلمرو سرزمینی کشورها همراه است نه تنها امنیت یک کشور را تهدید می‌کنند بلکه در بیشتر مواقع امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی را نیز مورد تهدید قرار میدهند.
9-1. روش جمع آوری داده ها
روش مورد استفاده در این رساله استفاده از منابع موجود در کتابخانۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی و نیز استفاده از منابع دانشکدۀ وزارت امور خارجه، استفاده از منابع سفارت آذربایجان در ایران، مصاحبه با اشخاص در سفارت و نیز سایت های معتبر علمی، آمار و ارقام ادارة گمرک ایران میباشد.
10-1. روش تحقیق
روش تحلیل توصیفی-تحلیلی میباشد؛ چراکه صرفا به ذکر تاریخ و و شرح وقایع و روابط نمی‌پردازد، بلکه به تحلیل این مسائل براساس چارچوب نظری نئورئالیسم و خصوصا نئورئالسم تدافعی می‌پردازد.
11-1. سازمان دهی پژوهش
این رساله در پنج فصل تنظیم گردیده است، که در فصل اول به کلیات اشاره شده است؛
در فصل دوم به چارچوب نظری که این رساله را پشتیبانی می‌کند، اشاره می‌شود؛ دراین فصل سعی شده است به چارچوب نظری نئورئالسیم و نیز نئورئالیسم تدافعی و تهاجمی اشاره شود.
فصل سوم به مروری بر مناسبات سیاسی و اقتصادی اسراییل و آذربایجان اشاره دارد؛ در این فصل نیز وضعیت کلی اقتصادی و سیاسی دو کشور بررسی شده، از این طریق ضعف‌ها و قوت اقتصاد و سیاست هرکدام از این کشورها برای خواننده آشکار شده و علت برقراری روابط مشخص می‌شود.
فصل چهارم به همکاری‌های نظامی و امنیتی اسرائیل و اآذربایجان اشاره دارد؛ در این فصل نیز به روال فصل قبل ابتدا وضعیت سیاسی دو کشور بررسی شده و سپس به بررسی تبادلات نظامی و امنیتی آنها پرداخته می‌شود.
فصل پنجم بر تأثیر روابط آذربایجان و اسراییل بر امنیت ج.ا .ایران اشاره می‌کند؛ در ابتدای فصل ابتدا به توضیح مختصر ریشة امنیت تغییر و تحول این مفهوم در طول زمان پرداخته شده است، سپس به بررسی مفاهیم امنیت نظامی، سیاسی، اقتصادی وتاثیر روابط دو کشور اسرائیل و جمهوری آذربایجان بر ابعاد امنیت سیاسی، اقتصادی و نظامی ایران پرداخته شده است.
آخرسر به نتیجه گیری اشاره خواهد شد.
فصل دوم
چارچوب نظری
1-2. مقدمه
برای تجزیه و تحلیل بهتر هر پدیده لازم است تا از چارچوب نظری متناسب با آن موضوع استفاده گردد؛ چراکه چارچوب نظری عینکی است که امکان دید واضح‌تر را مهیا می‌کند. قابل توضیح است که ابعادی از یک موضع ممکن است در چارچوب یک نظریه تحلیل شود، و ابعادی دیگر در چارچوبی دیگر تحلیل شود. اما گاهی اوقات محقق مجبور می‌شود یک چارچوب خاص را انتخاب کند، تا بتواند موضوع اصلی را در آن قالب تحلیل کند. براین اساس اگر که موضع اصلی من واگرایی روابط ایران و آذربایجان بود، امکان تحلیل براساس هویت و چارچوب نظری سازه انگاری وجود داشت، اما چون در موضوع "روابط اسراییل و آذربایجان و تاثیر آن بر امنیت ایران" چون بحث اصلی موضوع، امنیت میباشد، به همین دلیل چارچوب نظری نئورئالیسم را گزینش نموده‌ام.
چارچوب نظری نئورئالیسم تبیین جامع‌تر و مناسب‌تری را ارائه میدهد. به همین علت محقق اقدام به انتخاب این چارچوب نموده است.
2-2. مفهوم امنیت
زمانی که بشرپا به عرصة حیات گذاشت، مهم‌ترین مسئله‌ای که ذهن اورا مشغول کرد، مسئلة بقا و چگونگی حفظ خود در برابر انواع تهدیدات بود؛ پرسش و کاوش در خصوص اصل بقا و امنیت نخستین دغدغة انسان بوده، و بهزیستی و شیوة برخورداری از طبیعت در مرحلة پس از آن قرار داشت.
در طول تاریخ همة جوامع هم در محیط داخلی و هم در محیط بین المللی با تهدیدهای امنیتی بسیاری روبه‌رو بوده‌اند، به همین دلیل دستیابی به امنیت از اهداف اساسی و همیشگی کشورها در عرصه‌های مختلف بوده است.
برخی از اندیشمندان ریشة این ناامنی را در طبیعت بشری جست‌وجو می‌کنند، ومعتقدند که خوی حیوانی انسان باعث ناامنی جوامع می‌شود، و گروهی دیگر منبع این ناامنی را رابطة نادرست میان ملتها می‌دانند. امنیت مفهومی است که در گذر زمان دستخوش تحولات اساسی شده است. تا چند دهۀ پیش امنیت تنها مفهومی نظامی داشت و تضمین آن در گرو دستیابی به تجهیزات نظامی بود. در همین راستا تهدید نظامی مهم‌ترین تهدید برای هر کشور شناخته می‌شد و بیشتر نویسندگان به این اکتفا می‌کردند که امنیت را با نبود تهدید نظامی یا حفاظت از ملت در برابر براندازی یا حملۀ خارجی مورد سنجش قرار دهند (هافندرون، زمستان 1371: 17)
مفهوم امنیت ملی هر روز بیشتر از گذشته نه تنها در جهان، بلکه در اقتصاد، فرهنگ، اجتماع به‌کار می‌رود، و آرام آرام به واژه و مفهومی پرقدرت تبدیل می‌شود؛ امنیت ملی مفهومی است که دولت‌ها با آن تهدیدها را می‌سنجند و استراتِژی‌هایشان را براساس آن تدوین می‌کنند. امروزه تهدید های جدیدی مثل مسائل زیست محیطی یا روند‌های جدید جهانی شدن متوجه امنیت ملی است. (ربیعی، 1382: 124)
به گفتة "رابرت جرویس" تهدیدهای جدید شامل گسترش شتاب آلود جنگ افزارهای هسته ای، کاهش روزافزون منابع جهانی و خطرهایی مانند افزایش شدید مهاجرت و آلودگی است. (ربیعی،1382: 124)
گذشته از سیال بودن مفهوم امنیت ملی، که ناشی از علل ذاتی و نهفته در متن اینگونه مفاهیم است، تحولات بین الملل زمینه ساز برداشت‌های گوناگون از امنیت ملی بوده است. سرعت رشد و توسعه و دگرگونی های اساسی در ساختارهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، امنیتی در کشورهای توسعه یافته سبب پیدایش و تکوین مفهوم امنیت ملی شده است. انقلاب صنعتی، دو مورد جنگ جهانی، ظهور وسقوط کمونیسم، جنگ سرد و فروپاشی نظام دو قطبی، مفهوم جدید نظم نوین جهانی و تحولات پس از 11 سپتامبر به مقاطع تاریخی مفهوم‌‌ساز در عرصة امنیت بدل شده است.
هدف در امنیت رهایی از تهدیدات است و زمانی که این بحث در سطح بین‌الملل مطرح می‌شود به معنی توان دولت‌ها در حفظ تمامیت ارضی و رفع هرگونه تهدیدات نسبت به هویت‌هایشان است.
درنظام‌بین‌الملل واحد استاندارد امنیت، همان دولت دارای حاکمیت و قلمرو است. (بوزان 1387: 6)
دولت‌های ملی همواره در صدد استقرار درصد بالایی از امنیت برای حفظ و پیشبرد اهداف خودشان می‌باشند، و توسعة هر جامعه‌ای در گرو امنیت آن جامعه است. شکوفایی اقتصادی کشور، سرمایه گذاری، برنامه‌ریزی برای توسعه، نیازمند داشتن امنیت ملی و بین‌المللی است. در واقع امنیت در زمرة اهداف منافع و ارزش‌های اصولی و پایدار یک جامعه است. در عصر حاضر امنیت تنها به امنیت نظامی خلاصه نمی‌شود، و این تصور منسوخ شده است.
بعد از جنگ سرد امنیت، فقط در امنیت نظامی خلاصه می‌شد، اما با جهانی شدن و به‌وجود آمدن سازمان‌های بین‌المللی مختلف ابعاد دیگر امنیت چون. اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی وارد شده‌اند.
با توجه به اینکه در نظام بین‌الملل کشورها از نظر توانایی و امکانات در سطح قرار ندارند؛ و همة آنها به دنبال منافع ملی خود هستند؛ به همین علت در پیگیری منافع ملی خود با طرف مقابل به تعارض جدی می‌رسند. مهم‌ترین مقوله در منافع ملی همة کشورها که دارای بالاترین درجة امنیت است، تامین حد بالایی از امنیت است. اصل مسئله که کشورها به دنبال تامین امنیت هستند از گذشته تا اکنون هیچ تغییری نکرده است، اما راه‌های دستیابی به امنیت نسبت به گذشته به‌طور چشم‌گیری تغییر یافته است.
امنیت ملی هر کشوری دارای سه مشخصة نسبی بودن، ذهنی بودن، و تجزیه ناپذیر بودن میباشد.
مشخصه‌های امنیت ملی:
الف) نسبی بودن
قدرت متغییر و نسبی است و بنابراین هیچ کشوری نمی‌تواند به امنیت مطلق دستیابی کند؛ امنیت امری نسبی است و نسبی بودن آن به این معنااست که برای هیچ کشوری بصورت مطلق و کامل وجود ندارد. زیرا هیچ کشوری در خلا عمل نمی‌کند؛ و عواملی چون ایدئولوِی، منافع، عوامل داخلی کشورها، وضعیت بین‌المللی، دیدگاه و بینش رهبران حاکم در کمیت و کیفیت وچگونگی تحصلل، حفط و گسترش امنیت تاثیر به‌سزایی دارند. (روشندل، 1374: 14)
ب) ذهنی بودن
امنیت اساساً مقوله‌ای ذهنی است؛ تعریف امنیت و ترسیم عرصه و دامنة آن از یک سو پیوندی مستقیم وسترگ با ذهنیت و درک نخبگان ومردم یک جامعه از آسیب‌پذیری و تهدید داشته و از طرف دیگر متأثر از پیش فرض‌ها و پیش تجربه‌های آنان از مقولاتی چون منافع ملی، ارزش‌های ملی، مصالح‌ملی وقدرت ملی آنان است. (تاجیک، 1381: 35)
ج) تجزیه ناپذیر بودن
بدین معنی است که بین امنیت، حاکمیت، و استقلال کل یک کشور رابطة مستقیم وجو دارد. یعنی اگر در شهر یا استانی از یک کشور جنگ داخلی و یا ناامنی پدید آید، نمی‌توان ادعا کرد که چون در دیگر شهرها امنیت بهم نخورده است، پس کشور دارای امنیت کاملی است. (بصیری، 1379: 12)
در این قسمت برای توضیح نظریة نئو رئالیسم ابتدا بهتر است پیشینه‌ای از آن ارائه گردد.
نظریة نئورئالیسم شاخه‌ای برگرفته از رئالیسم میباشد؛ بنابراین برای درک بهتر آن به توضیح مختصری از رئالیسم پرداخته می‌شود.
3-2. ابعاد امنیت
امنیت دارای دو بعد داخلی و خارجی است که با یک‌دیگر مرتبط هستند. در بعد داخلی تهدیدهای آشکار و پنهان موجود در درون مرزها ناامنی بوجود می‌آورد؛ از قبیل تهدیدهای سیاسی ( شورش، جدایی‌طلبی، انقلاب ...)، بحران های اقتصادی، نظامی ( جنگ داخلی و ...) و آشوب‌های اجتماعی که هر کدام مردم را تحت فشار قرار میدهند. در بعد خارجی نیز امنیت می تواند از ناحیه مسائل سیاسی، نظامی و اقتصادی ( تحریم های اقتصادی ، تعرفه ها ...) تهدید شود.
4-2. تحول مفهوم امنيت
امنيت در زبان انگليسی از واژة Security كه انشعاب يافته از واژه Secure است گرفته شده است. به طور كلی واژة امنيت عمدتاً به نوعی احساس روانی اطلاق می‌گردد كه در آن به خاطر مبرا بودن از ترس، وضعيت آرامش و اطمينان خاطر حاصل می‌گردد. پديده‌هايی كه ممكن است باعث ترس شده و آرامش و اطيمنان خاطر افراد را مختل سازند، بسيار متعدد و در عين حال پيچيده‌اند. با گذشت زمان و ايجاد تغييراتی در توقعات و نيازهای انسان‌ها، متغيرهای جديدی برای تعريف امنيت وارد عرصه می‌شوند. برای مثال امروزه پديده‌هايی چون تخريب محيط زيست از مهم‌ترين عوامل برهم زنندة امنيت بشر تلقی می‌شود در حالی كه تا صد سال پيش چنين چيزی اصلاً متصور نبود. از آغاز دورة نظام وستفاليايی تا دهه‌های اخير امنيت بين‌المللی عمدتاً در قالب امنيت نظامی تعريف می‌گرديد، در حالی كه امروزه محوريت امنيت نظامی زير سؤال رفته است و امنيت بين‌المللی در ابعاد مختلف سياسی، نظامی، اقتصادی و اجتماعی تعريف می‌گردد. باری بوزان از محققان برجستة مطالعات امنيتی، امنيت اجتماعات بشری را كه غالباً در شكل امنيت بين‌المللی تعريف می‌گردد، به پنج مقوله تقسيم نموده است. نظامی، سياسی، اقتصادی، اجتماعی، و زيست محيطی. به طور خلاصه امنيت نظامی به اثرات متقابل توانايي‌هاي تهاجمی و دفاعی مسلحانة دولت و نيز برداشت آنها از مقاصد يك‌ديگر مربوط است؛ امنيت سياسی بر ثبات، سازماندهی دولت‌ها، سيستم‌های حكومتی و ايدئولوژي‌های ناظر است كه به آنها مشروعيت می‌بخشد؛ امنيت اقتصادی يعنی دسترسی به منابع مالی و بازارهای لازم برای حفظ سطوح قابل قبولی از رفاه و قدرت دولت؛ امنيت اجتماعی، به قابليت لازم برای حفظ الگوهای سنتی زبان، فرهنگ، مذهب، هويت و عرف ملی با شرايط قابل قبولی مربوط است؛ و امنيت زيست محيطی نيز بر حفظ محيط زيست بشری به عنوان سيستم پشتيبانی ضروری كه تمامی حيات بشری بدان متكی است، ناظر میباشد. اين پنج بخش جدا از يك‌ديگر عمل نمی‌كنند، بلكه هر يك از آنها دارای كانون مهمی در درون مسئلة امنيت بوده و از طريق ارتباطات قوی همگی به هم‌ديگر متصل هستند. بطور خلاصه تغییراتی که در مفهوم امنیت از نگاه تاریخی رونما گردیده به قرار ذیل می‌باشند.
1- قبل از 1945: دراین دوران امنیت جنبة نظامی دارد و توصیة سیاستمداران و نظامیان در آن دوره این است که دولت‌ها با داشتن توان نظامی برتر، امنیت بیشتری به دست آورند. یعنی آمادگی نظامی هدف ایده‌آل امنیت به حساب می‌آمده است.
2- از 1945 تا 1990: در این دوره مفهوم امنیت گسترده‌تر شده و دیگر محدود به مسائل نظامی نماند. معنی قدرت از شکل نظامی آن به اشکال اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تعمیم یافت.
3- از 1990 به بعد: در این دوران جهان به مثابة یک دهکده است و مفهوم امنیت نه مانند دورة نخست بعد نظامی – سرزمینی یک جانبه و نه مانند دورة دوم ابعاد مختلف نظامی اقتصادی سیاسی و اجتماعی یک جانبه دارد، بلکه به دلیل یک‌دست شدن جامعة جهانی همة مسائل به یک‌دیگر مرتبط و نزدیک می‌شود که یکی از این مسائل امنیت است. به عبارت دیگر در چنین جهانی، امنیت یک کشور مساوی با امنیت همة کشورها است و برعکس.. یعنی مفهوم امنیت یک مفهوم متقابل مساوی و یکسان برای همة دولت‌ها است.
5-2. نظریة رئالیسم
نظریة رئالیسم در برابر نظریة ایدئالیستی در سیاست‌بین‌الملل ظهور یافت. این نظریه سیاست‌بین الملل را منازعه‌ای سر قدرت می‌داند و موازنة قوا از اهمیت بالایی در روابط میان دولت‌ها برخوردار است و عامل اصلی موثر در تحقق صلح وامنیت به شمار می‌رود. این نظریه برای حقوق و سازمان‌های‌بین المللی اهمیت چندانی قائل نبوده است، امنیت ملی رکن اساسی در حیات دولت‌ها به شمار می‌رود. سیاست قدرت با جنگ جهانی دوم آغاز شد و بدین ترتیب دیدگاه رئالیستی بر سیاست خارجی دولت‌ها مسلط شد.
برجسته ترین نظریه پرداز مکتب رئالیسم "هانس جی مورگنتاست"، که با کتاب «سیاست میان ملتها» اصول اساسی مکتب رئالیسم را به گونه‌ای نظام مند و تئوریک تشریح نمود. اومنافع را وسیلة اصلی تحلیل سیاست‌بین‌الملل دانست و آن را فراتر از زمان و مکان تعریف کرد.
مورگنتا همچنین هدف سیاست‌بین‌الملل را حفظ، افزایش، یا نمایش قدرت معرفی نمود. سیاست قدرت در مکتب رئالیستی اولین بار از سوی هابز در دورة نهضت اروپایی مطرح شد؛ او اعلام کرد روابط میان دولت‌ها متمرکز بر روابط قدرت است؛ زیرا تابع بازی منافع ملی است. جامعة ملی کامل و منظم است، اما جامعة بین‌المللی پر آشوب و مجزا از یک‌دیگر است. (کولیار، 1980: 12)
مورگنتا نظریه پرداز اصلی رئالیسم است، که قدرت را جوهرة اصلی سیاست‌بین الملل می‌داند و معتقد است رابطة مستقیم میان قدرت و تاثیرگذاری وجود دارد. قدرت مورد نظر مورگنتا به معنای تسلط بر رفتار و گفتار دیگران است.
شش اصل مورگنتا برای دیدگاه رئالیستی به شرح زیر می باشد.
1. سیاست همانند جامعه مشمول قوانین عینی است که ریشه در نهاد بشر دارد؛
2. راهنمای اصلی واقع گرایی در عرصة سیاست بین‌الملل مفهوم منافع است که در چارچوب قدرت تعریف می‌شود. نظریة رئالیسم در برابر توجه به انگیزه‌ها و اولویت های ایدئولوِیک موضع میگیرد.
3. مفهوم منافع در چارچوب قدرت مقوله ای عینی است که اعتبار عام دارد. اما معنایی قطعی و لایتغیر به این مفهوم نمی‌بخشد
4. مبانی اخلاقی با مبانی اخلاق سیاسی تفاوت دارد، واین مبانی را نمی‌توان به شکل عام به به رفتار دولت‌ها انتساب داد و براساس آن در مورد دولت‌ها قضاوت کرد.
5. مورگنتا به استقلال گسترة سیاست همانند سایر حوزه‌ها اعتقاد داشته و می‌گوید رئالیسم با رهیافت اخلاقی-حقوقی در سیاست‌بین‌الملل مخالفت می‌کند.
6. رئالیسم آرزو‌های اخلاقی یک ملت خاص را با قوانین حاکم بر جهان یکی نمی‌داند. اعتدال در سیاست به معنای رهایی ار افراط اخلاقی در قضاوت رفتار سایر دولت‌ها براساس منافع خاص آنها سبب می‌شود تا علاوه بر اعتدال در داوری اخلاقی، سیاست‌هایی مورد تعقیب قرار گیرند که در آنها به منافع سایر ملتها نیز احترام گذارده می‌شود.
بعد از مروری بر پیشینة رئالیسم وارد بحث اصلی یعنی نئو رئالیسم می‌گردیم.
6-2. نئورئالیسم
کنت والتز در سال 1979 کتابی به نام نظریة سیاست بین‌الملل نوشت، دراین هنگام حدود سه دهه از نگارش کتاب سیاست میان ملتها اثر هانس جی مورگنتا می‌گذشت. والتز در نظریة سیاست بین‌الملل ضمن حفظ چارچوب کلی نظریة مورگنتا نکات روشی و تحلیلی جدیدی را بیان کرد، که بعدها این نکات مکتب نئورئالیسم را به وجود آورد.
نئورئالیسم در اواخر دهة 1970 شکل گرفت، می‌توان آن را بیش از هرچیز تلاشی برای علمی کردن واقع گرایی دانست. واقع‌گرایی کلاسیک متهم به سنت گرایی و غیر علمی بودن است. از مهم‌ترین کسانی‌که در این دهه سعی بر علمی کردن رئالیسم در قالب نئورئالیسم یا رئالیسم ساختاری نمودند، والتز میباشد.
در نئورئالیسم بسیاری از مولفه های رئالیسم حفظ گردیده است؛ ازجمله تاکید بر ساختارآنارشیک نظام بین‌الملل، تاکید بر دولت به عنوان بازیگر اصلی و نه به عنوان تنها بازیگر، در نئو رئالیسم قدرت و منافع هم‌چنان به عنوان متغیرهای کلیدی حفظ شده‌اند.
در ارتباط با تفاوت‌های نئورئالیسم با رئالیسم باید بر انتقاد کنت والتز از واقع گرایان در کتاب سیاست‌بین‌الملل اشاره کرد. وی تحلیل واقع گرایان از نظام‌بین‌الملل را تقلیل‌گرا می‌داند، به این معنا خصوصیات نظام را به خصوصیات واحدهای تشکیل دهندة آن یعنی دولت‌ها کاهش میدهد. والتز ضمن توجه به دولت‌ها به ساختار نظام‌بین‌الملل نیز توجه می‌کند.
مفهوم ساختار براین واقعیت پایه میگیرد که واحدهایی که به نحو متفاوتی کنار هم چیده وباهم تلفیق شده باشند، رفتار متفاوتی خواهند داشت، وبا تعامل باهم نتایجی متفاوتی را به بارخواهند آورد. ساختار‌بین‌الملل بر این اساس شکل گرفته است.
1. اصل سازمان دهندة نظام‌بین‌الملل اقتدار گریزی است؛
2. قدرت براساس توزیع توانایی‌های میان واحدها تعریف می‌شود؛
در تئوری نئورئالیستی والتز یک نظام یا سیستم متشکل از ساختار و واحدهای متعامل است، یک ساختار به وسیلة تعاملات اجزای خود شناخته می‌شود. هردوی ساختار و قسمت‌ها مفاهیمی هستند که در ارتباط با کارگزاران و نهادهای واقعی هستند. (waltz 1959: 79-80)
از دیدگاه والتز ساختار نظام و واحدها امری لازم برای تئوری سازی هستند. به نظر می‌رسد والتز اصطلاح سیستم را از تئوری سیستمی به امانت گرفته باشد. در تحلیل والتز اصطلاح سیستم یک نظام تجربی و عینی نیست، بلکه یک مفهوم ذهنی است که دربرگیرندة عناصر ساختاری است و ساختار نیز دربرگیرندة عناصر ذهنی به مثابة واحدها است. دراین نگرش رشته‌ای که به شدت از آن بهره گرفته می‌شود، رشتة اقتصاد است.( قربانی شیخ نشین، 1390: 22)
در این نگرش کشورها به مثابۀ مشتری‌ها به دنبال کسب منافع اقتصادی هرچه بیشتر هستند، و دولت‌ها مانند شرکت‌ها هستند که به صورت مداوم به دنبال خارج کردن رقبا از عرصه بازار هستند. (waltz, 1979: 72-75)
والتز معتقد است نظام سیاست‌بین‌الملل مانند بازارهای اقتصادی متشکل از واحدهای منفعت‌محور است. ساختارهای بین‌المللی توسط واحدهای سیاسی شکل می‌گیرند که ممکن است دولت‌ها، شهرها، امپراتوری‌ها و یا کشورها باشند. ساختارها از تعامل و همکاری مشترک کشورها شکل می‌گیرند. هیچ کشوری نمی‌خواهد در شکل گیری ساختاری مشارکت کند که توسط خود و دیگران محدود شده باشد.
والتز معتقد است در هردو سیستم بازار و نظام بین‌الملل ساختارها از طریق تعامل و ارتباطات متقابل واحدهای مربوط در یک فرآیند تدریجی به وجود می‌آیند. حال اینکه این واحدها بخواهند به حیات خود ادامه دهند، موفقیت و کامیابی داشته باشند، ویا متلاشی شوند وابسته به تلاش و برنامه ریزی خودشان است. به عبارت دیگر اشتراک هردو سیستم در این است که خود واحد ها باید به خودشان کمک کنند، تا بتوانند از موفقیت هرچه بیشتری برخوردار شوند.
1-6-2. گزاره های نئو رئالیستی
مهم ترین گزاره های ملاحظات نئو رئالیستی در شناخت امنیت بین‌الملل به اجمال عبارتند از.
1. نئورئالیسم والتزی در مقابل رئالیسم که بر سه اصل دولت گرایی، بقا و خود یاری تاکید داشت، بر محوریت سیستم حاکم بر نظام‌بین‌الملل استوا است.
2. در حالی که رئالیسم سیاست‌بین‌الملل را محصول تصمیم‌گیری افراد و دولت‌ها می‌شمارد، والتز چنین دیدگاهی را تقلیل‌گرایانه می‌داند ومهم‌‌ترین اصل سازمان‌دهندة سیاست‌بین‌الملل را ساختار نظام‌بین‌الملل می‌داند.
3. والتز بین نظام‌بین‌الملل و ساختار نظام‌بین‌الملل تفاوت قائل می‌شود. نظام در نگاه والتز عبارت است از الگوی رفتاری خاص که بر رفتار دولت‌های متعامل حاکم است؛ ولی ساختار یعنی ترتیب توزیع قدرت در سطح نظام‌بین‌الملل است.
4. از دید والتز دولت‌ها مهم‌ترین بازیگر در عرصة نظام‌بین‌الملل هستند، ولی یگانه بازیگر نیستند و حدودی از همکاری فراملی و نیز مشارکت نیروهای غیر دولتی در تمهید امنیت بین‌المللی قابل تصور است. والتز مفاهیم مورد استفادة رئالیست‌ها مانند منافع ملی، دولت گرایی، خودیاری، نظام آنارشیک بین‌الملی وامنیت ملی را قبول دارد. او برخلاف مورگنتا که حتی از اصطلاح وابستگی متقابل هم اسم نبرده، از وابستگی متقابل بین کشورها سخن می‌گوید، وبه حدی از واقعیت یافتن آن تصریح می‌کند.
براین اساس هشت مفروض نئورئالیسم به شرح زیر است.
- دولت اصلی‌ترین مبنای تحلیل در روابط‌بین‌المللی است؛
- دولت‌ها در پی تعقیب منافع و دستاوردهای نسبی‌اند؛ یعنی می‌توان حاصل بازی را به جای صفر، مثبت دانست؛
- دولت‌ها به عنوان بازیگران اصلی امنیت بین‌الملل صرفاً در پی منافع ملی هستند؛
- نقش موسسات و نهادهای سیاسی-اقتصادی بین‌المللی در امنیت جهانی را نمی‌توان نادیده گرفت؛
-دولت‌ها بازیگرانی عقلانی هستند و تعقیب حداکثر سود یگانه انگیزه برای فعالیت در عرصة بین‌المللی است؛
- دولت‌ها در شرایط هرج‌و‌مرج‌آمیز(آنارشیک)، فعالیت (رقابت) می‌کنند وعقلانیت آنها در همان شرایط شکل میگیرد؛
- رفتار دولت‌ها فقط در قالب نظام‌بین‌الملل معنی‌دار است. به عبارت دیگر تصور دولت‌ها به عنوان بازیگران عقلانیت گرا، یک پارچه و هم افق فقط در قالب نظامی فراکشوری تحقق می‌یابد. (نصیری 1386: 220)
2-6-2. مفاهیم کلیدی نئورئالیسم
1-2-6-2. موازنة قوا
در موازنة قدرت، از قدرتمند شدن دولت یا مجموعه ای از دولت‌ها ممانعت می‌شود؛ برای اینکه در صورت قدرتمند شدن یک طرف استقلال طرف دیگر مخدوش می‌شود. این منطق توزیع قدرت استعاره‌ای است که از علم مکانیک برگرفته شده است، ودر آن دولت‌ها مانند قطعات ساعت عمل می‌کنند، وبه محض کند یا تند عمل کردن قطعه‌ای، کل ساعت نمی‌تواند زمان را به درستی نشان دهد.
در نئو رئالیسم آنچه طرد می‌شود، توزیع سلسله مراتبی قدرت از یک سو و استقلال مفرط کشورها از سوی دیگر است. براین اساس در شرایط هژمونی قدرت، خونریزی و محرومیت زیاد می‌شود. اگر قدرت به صورت آنارشیک توزیع شده باشد احتمال جنگ بسیار زیاد است. این امر از آن رواست که هرکدام استعداد شرارت‌شان بسیار بیشتر از ظرفیت‌شان است. بنابراین نئورئالیست‌ها از توزیع قدرت میان خوشه‌ها دفاع می‌کنند. بعضی کشورهای قدرت طلب خوشه‌ها می‌خواهند وضع موجود را حفظ کنند، برخی دیگر می‌خواهند این وضع را براندازند، وهمین تفاهم- تنازع منجر به به حفظ موازنة قدرت و در نتیجه امنیت بین‌المللی می‌شود. (هانس.جی.مورگنتا، 1370: 428)
2-2-6-2. دستاورد نسبی
مطابق تحلیل نئو رئالیستی مسئلة مهم این است که دولت‌ها چگونه در عرصة روابطبین‌الملل عمل خواهند کرد؟ اینجا نوعی رقابت و مقایسه بر سر منافع مهم است، و بحث بر سر منع یا تصرف مطلق به نفع خود نیست.
3-2-6-2. ضرورت هژمون
از نگاه نئورئالیست‌ها ثبات در نظام و امنیت بین‌المل هنگامی میسر است که قدرت هژمون وجود داشته باشد تا عناصر و بلوک‌های خاطی وسرکش را کنترل نماید. دلیل ضرورت چنین عاملی این است که دولت‌ها ذاتاً در پی رقابت و توسعه طلبی هستند، و همین علایق امپریالیستی حفظ وضع موجود را با خطراتی مواجه می‌کند. ضرورت دیگر برای موجودیت و فعالیت دولت پرقدرت و هژمون این است که در پناه چنین ثباتی سازمان‌ها و موسسات بین‌المللی تولد و توسعه می‌یابند.
7-2. نئورئالیسم تدافعی
همة نظریات واقع گرایی دارای برخی اشتراکات هستند که همة آن ها را تحت نام واقع‌گرایی دور هم جمعی می کند. اما تمایزهای آنها راجع به امنیت و آنارشی آنها را از هم متمایز می‌سازد. از مهم‌ترین نظریه پردازان رئالیسم تدافعی می‌توان به رابرت جرویس، استفن والت، استفن ون اورا، چارلز گلاسر اشاره کرد، همچنین خود والتز جزء رئالیسم تدافعی است. علت تشخیص رئالیسم تدافعی ظهور و تولد رئالیسم تهاجمی توسط جان میر شایمر است.
در رئالیسم تدافعی امنیت اصلی‌ترین دغدغه است، مطالعات روابط بین‌الملل را به سمت امنیتی شدن سوق داده درصدد پاسخ به معمای امنیت نظام بین‌الملل آنارشیک هستند. سوال اصلی برای این گروه از رئالیست‌هاین است که چه مقدار از قدرت برای دولت‌ها لازم و یا کافی است؟ ویا اصولا دولت‌ها چه زمانی باید به پیشینه سازی قدرت روی آورند؟ پاسخ‌هایی که به این پرسش‌ها داده شده‌است دو نحلة رئالیستی را از هم متمایز کرده و باعث قرار گرفتن رئالیسم تدافعی در مقابل رئالیسم تهاجمی گردیده است.
رئالیست‌های تدافعی نیز به آنارشی و استلزامات نظام‌بین‌الملل از یک سو و رفتار دولت‌ها از سوی دیگر توجه دارند. اما این رابطه را پیچیده‌تر می‌بینند، و معتقدند امنیت امنیت کمیاب نیست؛ در نتیجه دولت‌هایی که این را درمی‌یابند رفتاری تهاجمی نخواهند داشت، وتنها در شرایطی که احساس کنند تهدیدی علیه آنها وجود دارد نسبت به آن واکنش نشان میدهند و این واکنش اغلب در سطح ایجاد موازنه و بازداشتن تهدیدگر است، وتنها در شرایطی که معظلة امنیت جدی شود واکنش‌های سخت‌تر به شکل بروز تعارضات رخ خواهد نمود. به عبارت دیگر دولت‌ها زمانی برای اقدام به گسترش نفوذ و افزایش قدرت خود می‌کنند که احساس ناامنی کنند. براین اساس حضور دولت در خارج از مرزهای ملی فقط در شرایط تصور ناامنی صورت میگیرد. بنابراین امنیت در نگاه تدافعی‌ها برابر با برخورداری از قدرت کافی برای ایجاد موازنه است، تاجایی که موازنه برقرار است، امنیت نیز وجود دارد، اگر کشوری قصد برهم زدن امنیت و موازنه را داشته باشد کشورها بایستی جهت کسب امنیت، اقدام به افزایش قدرت و دستیابی به موازنه جدید نمایند.
آنها آنارشی بین المللی را بدخیم یا هابزی نمی بینند، بلکه بر آن هستند که نمی‌توان آن را به سهولت فهمید و این دولتمردان هستند که باید در هر وضعیت خاص به ارزیابی درجة تهدید و یا عدم آن بپردازند. واین برداشت‌های دولت‌ها و اداراکات ذهنی آنها نقش پررنگی در شکل دهی به رفتارهایشان ایفا می کند.
تدافعی‌ها نیز مانند تهاجمی‌ها هستند که مخاصمه در برخی شرایط اجتناب ناپذیر است، زیرا دولت‌های متجاوز و توسعه طلبی وجود دارند که نظم جهانی را به چالش می‌کشند، و نیز برخی از کشورها تنها در راستای تعقیب منافع ملی خود ممکن است درگیری با دیگر کشورها را اجتناب ناپذیر کنند. تاکید استفن والت بر اهمیت موازنة تهدید به جای موازنة قدرت است.
تهدید در نگاه او عبارت است از ترکیبی از قدرت تهاجمی دولت، توانمندی‌های نظامی، نزدیکی جغرافیایی، نیات تجاوزکارانه احتمالی آن؛ پس صرف قدرت مهم نیست ولی سایر عوامل مهم‌اند. به عبارت دیگر آنچه در روابط میان دولت‌ها حائز اهمیت است، برداشت آنها از یک‌دیگر به عنوان تهدید است، و نه صرف میزان قدرت هریک از آنها اهمیت دارد.
1-7-2. مجاورت
والت پتانسیل تهدید زایی را با فاصلة جغرافیایی در رابطه‌ای معکوس می‌داند. دولت‌های مجاور قادر به ایجاد تهدیدهای بزرگ‌تری هستند. دولت‌های محاط در دریاها و اقیانوس‌ها، قادر نیستند تهدید زایی شدید برای دیگر کشورها بکنند.
2-7-2. قدرت تهاجمی
به نظر والت در صورت ثابت ماندن دیگر متغیرها، دستیابی دولت‌ها به توانایی نظامی ویژه یا توانایی سیاسی خاص، مانند ایدئولوژی دامن گستر، آنها را تهدیدزا‌تر و ثبات سیاسی و انسجام سرزمینی دولت‌های قدرتمند دیگر را با مخاطره مواجه می‌کند، در نتیجه اگر چنین دولتی با منابع مادی وسیع به چنین توانمندی‌های تهاجمی دست یابد، سایر دولت‌ها احتمالاً به موازنه روی خواهند آورد. با چنین فرضی، هرگاه دولتی علی رغم توانایی دفاع از سرزمین خود فاقد قدرت تهاجمی برای حمله به دیگران باشد، انگیزة موازنه علیه آنان کاهش می‌یابد؛ زیرا تهدیدی محسوب نمی‌شود. ( ریچارد لیتل، 1389: 34)
3-7-2. نیات تهاجمی
این متغیر مبین آن است که هرچه از نظر دیگران نیات تهاجمی قدرتی آشکارتر باشد، احتمال بیشتری وجود دارد که آنها به موازنه روی بیاورند. منطق حاکم این رفتار نیز روشن است؛ زیرا متقاعد ساختن دولت توسعه طلب مهاجم، دشوار و پر هزینه است و دیگران را به ائتلاف موازن جهت متوقف کردن آن ناگزیر می‌کند. ( ریچارد لیتل، 1389: 35)
8-2. مهم‌ترین مفروضات نئورئالیسم تدافعی
1-8-2. معظلة امنیت
منظور از معظلة امنیت شرایطی است که در آن تلاش یک دولت برای افزایش امنیت خود باعث کاهش امنیت دیگران می‌شود، که از آن به امنیت نسبی تعبیر می‌شود. به نظر رئالیست‌های تدافهی توسعه طلبی همیشه به امنیت منجر نمی‌شود. در واقع مسئله این است امنیت مطلق ممکن نیست جز با تبدیل شدن به یک هژمونی جهانی، و چون احتمال نیل به چنین جایگاهی اندک است (تاسیس دولت جهانی) به معنای پایان سیاست بین الملل خواهد بود، دولت‌ها همیشه امنیت‌جو خواهند بود، وبا معضل امنیتی روبه رو خواهند شد. ( جان بیلیس، استیو اسمیت، 1383: 31)
2-8-2. ساختار ظریف قدرت
به نظر رئالیست‌های تدافعی ساختار ظریف قدرت که متغیر سطح نظام نیست، و به معنای توزیع نسبی آن دسته از توانمندی‌های مادی است که دولت‌ها را قادر می‌سازد راهبردهای نظامی و دیپلماتیک خاصی را دنبال کنند، مهم‌تر از ساختار خام یا زمخت قدرت میباشد. (15 :2007 ،(robert
3-8-2. برداشت‌های ذهنی رهبران
تاثیر ساختار ظریف قدرت و توانمندی‌های مادی بر رفتار دولت از طریق تصورات و یا برداشت‌های ذهنی رهبران ملی است. آنها معمولاً بر معنای قیاس‌های تاریخی و یا میانبر‌های دیگر ادراکی اطلاعات واصله را پردازش می‌کنند و تصمیم می‌گیرند، بنابراین این عامل یک عامل میانی مهم به شمار می‌رود. (مشیر زاده، 1384: 90-74)
4-8-2. عرصة سیاست داخلی
به نظر واقع‌گرایان تدافعی استقلال دولت در برابر جامعة مدنی، ائتلاف سیاسی، عرصة سیاست سازمانی، روابط میان بخشهای لشکری و کشوری همگی توانایی رهبران را در بسیج منابع تحت تاثیر قرار میدهند. قدرت سیاسی ملی به معنای توانایی بسیج منابع مادی و انسانی دولت ها بسیار اهمیت پیدا می‌کند. (جیمز دوئرتی، رابرت فالتزگراف 1388: 44)
9-2. امنیت در سطح منطقه‌ای
با تاسی از مجموعه نظریات "بری بوزان" می‌توان گفت که یکی از اهداف ابداع مفهوم مجموعه‌های امنیتی منطقه‌ای حمایت از سطح منطقه‌ای به عنوان سطحی مناسب برای گسترة وسیعی از تحلیلهای امنیتی-کاربردی بود. بطو طبیعی تحلیل امنیتی تحت سیطرة دو سطح ملی و جهانی است.
در سطح منطقه‌ای امنیت جهانی و ملی بر یک‌دیگر تاثیر می‌گذارند وبسیاری از حوادث هم در آن رخ میدهد. تصویر کلی در محل تقاطع این دو سطح شکل میگیرد، یعنی قدرت‌های جهان در سطح سیستمی یک‌دیگر را تحت‌تاثیر قرار میدهند و مجموعة وابستگی‌های متقابل امنیتی نزدیک به‌هم در سطح منطقه‌ای شکل میگیرد. هر مجموعة امنیتی منطقه‌ای دربردارندة ترس‌ها و امیدهای مجزاست. امنیت واحدهای مجزا و فرآیند مداخلة قدرت‌های جهانی را تنها از طریق درک پویش‌های امنیتی منطقه‌ای می‌توان فهمید.
تعریف اولیه از یک مجموعه امنیتی(بوزان.1980: 106) عبارت بود از :" گروهی دولت‌ها که نگرانی‌های اصلی آنها تا اندازهای به یک‌دیگر گره خورده است که امنیت ملی آنها را به صورت منطقی نمی‌توان جدای از یک‌دیگر مورد توجه قرار داد".
مجموعه‌ای از واحدها که در آنها فرآیندهای عمدة امنیتی کردن و غیر امنیتی کردن یا هردوی آنها، آن اندازه در هم تنیده شده‌اند که مشکلات امنیتی نمی‌تواند جدای از یک‌دیگر تحلیل شود.
شکل‌گیری مجموعه‌های امنیتی منطقه‌ای از یک طرف ناشی از تعامل میان ساختار آنارشیک و پیامدهای آن برای توازن قوا و از طرف دیگر ناشی از فشارهای نزدیک جغرافیایی است.
مجاورت فیزیکی باعث می‌شود تعاملات امنیتی میان همسایگان به مراتب بیشتر از تعاملات امنیتی دولت‌هایی باشد که در مناطق مختلف واقع شده‌اند.
در امنیت، مجاورت مهم است زیرا بسیار ی از تهدیدات، را در فواصل کوتاه به مراتب راحت تر از فواصل طولانی می‌توان انجام داد. در بخشهای نظامی، سیاسی، اجتماعی، محیطی تاثیر نزدیکی جغرافیایی بر تعامل امنیتی قوی‌تر و آشکارتر از سایر بخش‌هاست. این قاعدة کلی که مجاورت تعامل امنیتی را افزایش میدهد در مورد بخش اقتصادی کمتر از سایر بخش‌ها صادق است. (باری بوزان، ،1388: 56)
در این متن با تاسی از معیارهای بری بوزان برای سنجش مقیاس امنیت تاثیر روابط اسراییل و آذربایجان بر امنیت ایران در ابعاد نظامی، سیاسی، اجتماعی، محیطی و اقتصادی بررسی خواهد گردید.
10-2. جمع بندی
چارچوب نظری عینکی است که امکان دید واضح‌تر هر پدیده یا موضوع را در علوم انسانی مهیا می‌کند. امکان بررسی یک موضوع به صورت بین پارادایمی وجود دارد اما برای سهولت کار معمولاً از یک نظریة خاص مرتبط با موضوع بهره گرفته می‌شود.
مفهوم امنیت نخستین دغدغة انسان در طول تاریخ بوده است. دستیابی به آن از اهداف اساسی و همیشگی انسان‌ها بوده است. برخی از اندیشمندان ریشة این ناامنی را در طبیعت بشری جست‌وجو می‌کنند و معتقدند که خوی حیوانی انسان باعث ناامنی جوامع می‌شود، و گروهی دیگر منبع این ناامنی را رابطة نادرست میان ملتها می‌دانند.
از ویژگیهای مفهوم امنیت سیال بودن آن است همچنین امنیت ملی هر کشوری دارای سه مشخصة نسبی بودن، ذهنی بودن، و تجزیه ناپذیر بودن میباشد.
نظریة رئالیسم و در مراحل تکامل یافته تر آن نئورئالیسم تاکید بسیاری بر قدرت و افزایش قدرت دارد؛ نظریه پرداز مکتب نئورئالیسم والتز میباشد. در نئورئالیسم بسیاری از مولفه‌های رئالیسم همچون تاکید بر ساختارآنارشیک نظام بین‌الملل، تاکید بر دولت به عنوان بازیگر اصلی و نه تنها بازیگر، در رئالیسم قدرت و منافع هم چنان به عنوان متغیرهای کلیدی حفظ شده‌اند.
اما والتز رئالیسم را به تقلیل گرایی متهم می‌کند. والتز ضمن تاکید بر دولت‌ها به ساختار نظام بین‌الملل نیز توجه دارد. ساختار‌بین‌الملل بر این اساس شکل گرفته است. الف) اصل سازمان دهندة نظام‌بین‌الملل اقتدار گریزی است؛ ب) قدرت براساس توزیع توانایی‌های میان واحدها تعریف می‌شود.
وی ساختار را ترتیب توزیع قدرت میان واحدها تعریف می‌کند. اعتقاد به بازیگری دولت، منافع نسبی به جای منافع مطلق، نقش موسسات و نهادهای سیاسی ـ اقتصادی‌بین‌المللی، عقلانی بودن دولت‌ها، رقابت در شرایط آنارشیک از مفروضات مهم نئورئالیسم میباشد.
اصل نظم دهنده در نظام بین‌الملل موازنة قوا میباشد. بدین ترتیب قدرت‌های مختلف از قوی شدن کشور دیگر جلوگیری می‌کنند. به دلیل اینکه ثبات در نظام بین‌الملل زمانی میسر است که قدرت هژمون وجود داشته باشد تا عناصر و بلوک‌های خاطی وسرکش را کنترل نماید. زیرا دولت‌ها ذاتاً در پی قدرت هستند ضرورت وجود هژمون به وجود می‌آید. ضرورت دیگر برای موجودیت و فعالیت دولت پرقدرت و هژمون این است که در پناه چنین ثباتی سازمان‌ها و موسسات بین‌المللی تولد و توسعه می‌یابند.
در یک تقسیم بندی نئورئالیسم به دو قسمت تدافعی و تهاجمی تقسیم می‌شود؛ این تقسیم‌بندی ناشی از تمایزی است که آنها راجع به امنیت و آنارشی می‌گذارند. رئالیست‌های تدافعی معتقدند امنیت کمیاب نیست؛ در نتیجه دولت‌هایی که این را درمی‌یابند رفتاری تهاجمی نخواهند داشت، وتنها در شرایطی که احساس کنند تهدیدی علیه آنها وجود دارد نسبت به آن واکنش نشان میدهند و این واکنش اغلب در سطح ایجاد موازنه و بازداشتن تهدیدگر است، وتنها در شرایطی که معظلة امنیت جدی شود، واکنش‌های سخت‌تر به شکل بروز تعارضات رخ خواهد نمود.
مجاورت، نیات تهاجمی، قدرت تهاجمی از عواملی هستند که امکان تشدید تهدید را فراهم می‌کند. مهم‌ترین مفروضات نئورئالیسم تدافعی معظلة امنیت، ساختار ظریف قدرت، برداشت‌های ذهنی رهبران، عرصة سیاست داخلی میباشد.
نوع دیگر نئورئالیسم تهاجمی میباشد. از نظریه پردازان آن میر شایمر میباشد، تئوری میرشایمر رفتار«کشورهای تجدید نظر طلب» را توضیح میدهد، میرشایمر اگرچه مانند والتز غایت دولت‌ها را بقا می‌داند، براین باور است که ساختار نظام، دولت‌ها را به تفکرات و سوگیری‌های تهاجمی سوق میدهد. علتی که برای این امر ذکر می‌کند حول عدم قطعیت در برآورد میزان قدرت رقبا و نیز میزان قدرت لازم جهت تامین غایت بقا می‌گردد. وی ویژگی ساختار آنارشیک را نا امنی مزمن و ترس می‌داند. در چنین نظامی عقلانیت موجد ضرورت تمنای سیری ناپذیر قدرت است. مولفه های نئورئالیسم تهاجمی بدین شرح است. سیستم بین‌الملل آنارشیک است؛ همة قدرت‌های بزرگ داری برخی قابلیت‌های نظامی تهاجمی هستند؛ دولت‌ها هرگز نمی توانند در مورد تمایلات سایر دولت ها اطمینان داشته باشند؛ و دولت‌ها به دنبال بقا هستند؛ قدرت‌های بزرگ بازیگران عقلایی یا محاسبه گران استراتژیک هستند. در قالب این چارچوب بخشی از روابط اسرائیل و آذربایجان در قالب نئورئالیسم تهاجمی و بخشی دیگر در قالب تدافعی قابل تحلیل است اما ما بحث اصلی را بر مدار نئو رئالیسم تدافعی پیگیری می‌کنیم؛ بدین ترتیب که دو دولت به منظور جلوگیری از تهدید ایران و تامین نیازهای اقتصادی و سیاسی خود اقدام به ایجاد موازنه و بازداشتن تهدیدگر( ایران) می‌کنند.
به دلیل قرار گرفت سه کشور مورد مطالعه در منطقة خاورمیانه و علیالخصوص آذربایجان و ایران در جوار هم از مجموعة نظریات منطقه‌ای بوزان نیز استفاده می شود، مجموعة امنیت منطقه‌ای بدین معناست که مجموعه ای از واحدها که در آنها فرآیندهای عمدة امنیتی کردن و غیر امنیتی کردن یا هردوی آنها آن اندازه در هم تنیده شده‌اند که مشکلات امنیتی نمی‌تواند جدای از یک‌دیگر تحلیل یا حل شود. در این متن با تاسی از معیارهای بری بوزان برای سنجش مقیاس امنیت تاثیر روابط اسراییل و آذربایجان بر امنیت ایران در ابعاد نظامی، سیاسی، اجتماعی، محیطی و اقتصادی بررسی خواهد گردید.
فصل سوم
مناسبات سیاسی و اقتصادی اسرائیل و آذربایجان
1-3. مقدمه
در صحنة روابط بین الملل تمامی کشورها با توجه به تعریف خود از منافع ملی اقدام به ایجاد روابط با سایر کشورها می‌کنند. در بحث از منافع ملی عوامل بسیاری در تعربف آن دخیل میباشد. اما براساس نظریات نئو‌رئالیستی‌عامل بقا وحیات مهم‌ترین خواسته و نیاز کشورها میباشد؛ زیرا در محیط بین‌الملل که خودیاری بر آن حاکم است، همة کشورها موظفند توانایی‌های خودرا در سطحی بالا نگه دارند تا اگر از جانب سایر کشورها تهدیدی متوجه آنها شد، بتوانند پاسخگوی آن تهدید باشند.
نئورئالیست‌ها در بحث از همکاری معتقدند همکاری در صحنة بین‌الملل امکان‌پذیر است، اما ادامة آن مشکل میباشد؛ در دو وضعیت امکان همکاری وجود دارد؛ یکی وضعیت ثبات هژمونیک که هژمون با تهدید یا ترغیب کشورها را محبور به همکاری می‌کند؛ دیگری در صورت وجود تهدید خارجی، در ئالیسم و نئورئالیسم موازنة قوا صرفا واکنشی به قدرت برتر نیست بلکه آن باید تهدیدگر باشد؛ کشورها در مقابل قدرت تهدیدگر به دو طریق موازنه برقرار می‌کنند؛ یکی از طریق تقویت توانایی‌های خود و دیگری از طریق اتحادها و پیمان‌های نظامی.
بر این اساس دو کشور جمهوری آذربایجان و اسرائیل (خصوصاً جمهوری آذربایجان) برای تأمین کمبودهای اقتصادی و سیاسی خود به همکاری با یک‌دیگر اقدام نموده‌اند؛ در این راستا تهدید ایران به عنوان کشوری که از لحاظ ژئوپولیتیک در همجواری آذربایجان قرار دارد و دارای مشکلات تاریخی و سیاسی با این کشور میباشد؛ و از سوی دیگر ایران دشمن استراتژیک اسرائیل میباشد و ازلحاظ ایدئولوژیک با آن کشور متفاوت میباشد؛ دو کشور برای دفع این تهدید مشترک و برای رفع نیازهای داخلی اقدام به همکاری در زمینه های سیاسی و اقتصادی و نظامی می‌کنند که در این فصل به همکاری های سیاسی و اقتصادی ودر فصل چهارم به همکاری های نظامی اشاره می‌گردد.
2-3. موقعیت ژئوپولیتیک جمهوری آذربایجان
این جمهوری با وسعت 87 هزار کیلومتر مربع، جمعیت حدود 5/7 میلیون نفر متشکل از 87% آذربایجانی، 25% لزگی، کمتر از 1٪ طالش وکرد، 7٪ روس، 2٪ ارمنی وبقیه از سایر اقوام، سراسر مرز شمال غربی ایران به طول بیش از هفتصد کیلومتر را پوشانده است. این جمهوری از جنوب به بخش هایی از کشور ایران شامل رود ارس و استان‌های آذربایجان شرقی و غربی و گیلان و همچنین از طریق نخجوان با مرزی به طول دوازده کیلومتر به ترکیه، و از غرب به ارمنستان و گرجستان و از شمال به جمهوری داغستان روسیه، از شرق به دریای خزر محدود است. مساحت 234 مایل آذربایجان معادل 46 درصد از مساحت قفقاز جنوبی میباشد، که این بزرگترین کشور این منطقه است.
از طرفی جمهوری خود مختار نخجوان با مساحت 5500 کیلومتر مربع که توسط کشور ارمنستان از سایر نقاط آن کشور جدا شده و منطقة خودمختار قره باغ با 4400 کیلومتر مربع مساحت، در ترکیب جمهوری آذربایجان قرار دارد.
پایتخت جمهوری آذربایجان شهر باکو است که در ساحل دریای خزر و در شبه جزیرة آبشرون قرار دارد، این شهر یکی از مهم‌ترین بنادر بین‌المللی واقع در دریای خزر است که این بندر از طریق کانال ولگا-دن امکان حمل ونقل آبی به آب‌های آزاد و بین‌المللی وجود دارد. از شهرهای مهم این کشور می‌توان به گنجه و سومقایت اشاره کرد.( متقی دستنائی، 1386: 58)
جمهوری آذربایجان با پنج کشور هم مرز است و طول مرزهای خشکی و آبی آن به تفکیک به شرح زیر است.
1) ارمنستان با آذربایجان 566 کیلومتر؛2) ارمنستان با آذربایجان-نخجوان 21 کیلومتر؛ 3)ایران و آذربایجان 431 کیلومتر؛ 4) ایران با آذربایجان-نخجوان 179 کیلومتر؛5) ترکیه با آذربایجان-نخجوان 12 کیلومتر؛6) روسیه با آذربایجان 284 کیلومتر؛7) گرجستان با آذربایجان 322 کیلومتر؛8) دریای خزر 825 کیلومتر.
حدود 60 درصد از کل مساحت جمهوری آذربایجان را اراضی کوهستانی تشکیل میدهد که ارتفاع کوه‌ها از شمال غرب به سوی جنوب شرقی کاسته می‌شود. از نظر اقلیمی نیز این کشور دارای وضعیت متنوعی است. حدود 5 درصد قلمرو آن دارای آب‌و‌هوای بیایانی و بیایانی خشک، (مناطق پست) حدود 30 درصد آن دارای اقلیم معتدل و گرم (مناطق نیمه کوهستانی) و 20 درصد آن دارای اقلیم سرد (مناطق کوهستانی) است. (اسدی کیا، 1374: 36)
از ویژگیهای مهم این جمهوری موقعیت آن نسبت به ایران و ارمنستان میباشد..
از دیگر ویژگیهای این کشور هم مرزی با ایران است. در واقع اصلی‌ترین مسیر دستیابی به کشورهای خارج از جماهیر تجزیه شده از شوروی از سمت ایران است.
دریاچة خزر به عنوان بزرگترین دریاچة جهان در غرب این جمهوری نه تنها امکان ارتباطی خوب دریایی و کشتیرانی بین آذربایجان با ایران و ترکمنستان و قزاقستان و روسیه را فراهم می‌سازد، بلکه وجود چاه‌های نفت با استخراج روزانة 5 هزار بشکه ومنابع استخراج نشدة پر ذخیره در محدودة این جمهوری موجب اهمیت حیاتی این دریاچه برای آذربایجان میباشد. از طرفی بندر باکو فعال‌ترین بندر این دریاچه محسوب می‌شود.
باید اشاره کرد که وضعیت جغرافیایی آذربایجان از دیر باز آن را به موضوع مناسبات بین دولت‌ها، مرکز مبادلات تجاری و اقتصادی و محل گذرگاه روابط غرب با شرق و شمال با جنوب تبدیل کرده بود. در طول قرن‌‌های متمادی دیپلماسی آذربایجان نقش مهمی در تنظیم وضعیت پیچیدة بین‌المللی در منطقه وایجاد روابط همه جانبه با کشورهای اروپایی برعهده داشته و از نظر تاریخ و تجربه و مناسبات بین‌المللی تجربة گرانبهایی را اندوخته است، که این تجربه به ثروت معنوی ملت تبدیل گردیده است.
آذربایجان که در اوایل قرن 20 همواره در روند بیداری خاور نزدیک و خاورمیانه پیشگام بوده و با موفقیت از دورة گذر تاریخی از امت‌گرایی‌اسلامی به ملی‌گرایی‌ترکی عبور کرده بود، توانست سه رکن اساسی همگام شدن با سیاست جهان‌بزرگ را به ساختار خود بدل نماید. این ساختار از نظر هویت‌ملی براساس ترک گرایی، از نظر اعتقادات‌دینی براساس اسلام گرایی و از نظر طرز تفکر براساس غرب گرایی بنا نهاده شده بود. جمهوری آذربایجان سیاست‌خارجی خویش را برپایة وحدت این اصول سه گانه استوار نموده. برقراری صلح، امنیت و آرامش ومحیط همکاری مثمرتر و متقابل بین دولت‌ها براساس برابری ملتها تشکیل دهندة موضع دیپلماسی آذربایجان بود. (حسنلی، 1390: 50)
3-3. موقعیت اقتصادی جمهوریآذربایجان
جمهوریآذربایجان به علت داشتن موقعیت جغرافیایی و طبیعی مناسب و دارا بودن ذخایر طبیعی سرشار، برای توسعة اقتصادی در زمینههای گوناگون دارای امکانات فراوان است. ولی جمهوریآذربایجان به علت سیاست‌های استعماری دول بزرگ، در پایان جنگ جهانی اول و پس از سقوط امپراتوری روسیه و روی کار آمدن بلشویک‌ها، به دو قسمت مجزا تقسیم شد، در نتیجه در حیات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جمهوری محدودیتهای بسیار به وجود آمد.
در داخل اتحاد شوروی سابق، اقتصاد جمهوری آذربایجان برپایة قوانین و مقررات سوسیالیزم گسترش می‌یافت. سالیان متمادی به علت عدم برخورداری از استقلال حقوقی وسیاسی، به ابزار و وسیلة تولید تبدیل شده و از موجودیت جمهوری بهره‌برداری استعماری به عمل می‌آمد. تمام امکانات طبیعی، اقتصادی-فنی جمهوری در خدمت دولت مسکو قرار داشت.
جمهوریآذربایجان سال‌های زیادی به علت نداشتن استقلال سیاسی، فاقد نظام واحدی از ساختارهای اقتصاد ملی بود. اقتصاد جمهوریآذربایجان به ظاهر دارای ویژگیهای ادارة دموکراتیک بود. ولی در عمل در ادارة امور اقتصاد جمهوری، ویژگیهای آمرانة سوسیالیستی به ایفای نقش می‌پرداخت.
اقتصاد جمهوری توسعة یک‌جانبه‌ای داشت. ولی نه در تکنولوژی اقتصادی و نه در مکان یابی فعالیتهای اقتصادی، نگرش همه‌جانبه وجود نداشت. در نتیجه جمهوری آذربایجان طی مدتی طولانی به منطقة تولید کنندة مواد خام ارزان قیمت شوروی، تبدیل شده بود. زمینههای تولیدی و کاربر، بسیار کم بود. به همین سبب، سطح زندگی مردم و زمینة فعالیتهای خدماتی توسعه نیافته بود. در جمهوری، سپاه بیکاران و بیکاران پنهان به وجود آمده بود که اغلب آنها را مردم محلی تشکیل می‌دادند.
تا جنگ‌جهانی اول، در دورة امپراتوری از نواحی مختلف قلمرو کنونی جمهوریآذربایجان به تعدادی از کشورهای خارجی، محصولات گوناگون کشاورزی و مواد اولیة صنعتی صادر می‌شد که عمدتاً شامل نفت، پنبه، ماهی و ابریشم بود. در دوره‌های بعد، موانع بسیاری در سر راه جمهوریآذربایجان برای ارتباط با دنیای خارج به‌وجود آمد. و هرگونه ارتباط این جمهوری با دنیای خارج اجبارا تحت نام روسیه و توسط آن انجام می‌گرفت.
تا سال‌های 1950، جمهوریآذربایجان در اتحاد شوروی سابق منطقة عمدة صنایع نفت بود. مدت مدیدی، حدود 90-80 درصد نفت تولیدی در جمهوریآذربایجان تولید می‌شد. نه در بحران‌های اقتصادی و نه در دورة جنگ‌جهانی‌دوم، صنایع نفت از توسعه باز نماند. در ساختار اقتصادی جمهوریآذربایجان پس‌از جنگ‌جهانی‌دوم در تعدادی از سال‌ها پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای به وقوع پیوست. در همین دوره در زمینة صنایع موجود-صنایع سبک، صنایع غذایی، سوخت، استخراج و استحصال نفت و بعضی صنایع دیگر، هرچه بیشتر تکامل به وجود آمد. زمینههای جدید صنعتی در پتروشیمی، الکترونیک، ذوب فلزات رنگین، و از این قبیل صنایع پیشرفت کرد.
در دهه‌های 70 و 80 قرن بیستم در جمهوریآذربایجان صنایع الکترونیک، ساخت ماشین آلات و صنایع نیروبر و مصرف کنندة زیاد مواد اولیه به وجود آمده‌است. این زمینههای صنعتی هنوز هم در ساختاراقتصادی کشور دارای نقش عمده و اساسی است.
به طور کلی تا قبل از سال 1990 ساختار اقتصادی جمهوریآذربایجان در حد قابل توجهی تغییر کرده و با زمینههای تولید کیفی، متفاوت بود. در دهه‌های گذشته، جمهوری‌آذرباجان در حالی که4٪ از کل مساحت شوروی و 3/2 درصد از جمعیت شوروی سابق را دارا بود، حدود 5/7 درصد تولیدات نفتی و سرمایه‌گذاری آن و 18 درصد الکل‌های مصنوعی اتحاد شوروی (سابق) را تولید میکرد. ولی قیمت خرید دولتی کالاهای تولیدی در سطح بسیار پایینی قرار داشت. به علت محدودیت زمینههای تولیدی، تمام مراحل تولید در داخل جمهوریآذربایجان انجام نمی‌گرفت. به همین سبب در زمینة افزایش تولید ملی موانع متعددی وجود داشت.
با اینکه اقتصاد جمهوری آذربایجان متنوع بود، ولی از لحاظ فنی، تکامل نیافته بود. در کنار این مسئله، از سرمایه‌گذاری‌ها بهره‌وری کافی به عمل نمی‌آمد. فعالیتهای بخش سوخت و انرژی و ماشین‌سازی، صنایع نفت، ذوب آهن، و صنایع شیمیایی زمینههای پیشرو بشمار میروند.. این بخش از صنایع 75 درصد بنیان تولیدی جمهوری را به خود اختصاص می‌داد، ولی حجم تولید آن 40 درصد از تولید بخش صنعت را تامین میکرد. سهم سرانة تولید جمهوری نسبت به میانگین اتحاد شوروی سابق 62 درصد بود و سرانة درآمد ناخالص ملی به 63 درصد کاهش یافته بود. در 1985 این شاخص‌ها از این مقدار هم کمتر بودند. در ساختار تولید ملی، صنعت 1/37 درصد، کشاورزی3/23درصد، ساختمان 3/8 درصد، حمل و نقل و ارتباطات 4 درصد و بخش خدمات 21 درصد را تشکیل می‌داد.
پس از 1970 اگرچه در زمینة صنعت و کشاورزی تغییرات عمده‌ای برای توسعه به وجود آمد، ولی به علت نبود نوآوری و انگیزة تولید بهتر در نظام سوسیالیستی این نظام نمی‌توانست به سطح قابل قبول نیازهای جهانی ارتقا یابد. فعالیت عمدة بخش کشاورزی را پنبه کاری، تاکداری، توتونکاری، نوغانداری، سبزیکاری، جالیزکاری تشکیل می‌داد که از زمینههای سودآور این بخش بودند و با تامین مواد خام اولیة صنایع، شرایط توسعة صنعت را فراهم می‌کردند. در زمینة ارتباط صنعت با کشاورزی در جمهوری آذربایجان، مجتمع‌ها و تعاونی‌های تولیدی کشاورزی-صنعتی گسترش یافته بودند.
در جمهوریآذربایجان مجتمع‌های کشاورزی-صنعتی در فعالیتهای زراعت، باغداری و دامداری آغاز بکار کردند. در 1991 حجم تولید این مجتمع ها به قیمت جاری برابر6/8 میلیارد روبل و تعداد شاغلان آنها به 1/1 میلیون نفر می‌رسید. ولی آغاز به‌کار مجتمع‌های کشاورزی-صنعتی و ساختار آن پاسخگوی کلیه نیازهای فنی نبوده است.
اختصاص قسمت زیادی از فعالیتهای صنعتی به منطقة اقتصادی قفقاز جنوبی و منافع دولت مرکزی، سبب کاهش توان تولیدی جمهوریآذربایجان و تاثیر آن بر تشدید مسائل زیست محیطی جمهوری آذربایجان شده‌است. زمینة فعالیتهای کاربر- ماشین آلات دقیق ، دستگا‌ه‌ها و ابزار اندازه‌گیری ودیگر مصنوعاتی که بتوانند در بازارهای جهانی رقابت کنند- بسیار اندک بود.
درجمهوری‌آذربایجان برای زمینههای گوناگون اقتصاد کشاورزی، شرایط طبیعی مناسب و بویژه شرایط طبیعی مناسب و بویژه شرایط اقلیمی از اهمیت خاصی برخوردار است. ولی وجود کوهستا‌ن‌ها و اقلیم خشک، شورشدن خاک، فرسایش و گسترش بیابان‌زایی کشاورزی را با اشکالات فراروان روبرو کرده است. در عین حال زمینههای اعتباری-فنی بخش کشاورزی بسیار ضعیف ناتوان است. در بسیاری از قسمت‌های جمهوری انبار‌ها، سردخانه‌ها و سایر فضاهایی که بتوانند محصولات کشاورزی را به مدت زیاد نگه‌داری کنند وجود ندارد. در بسیاری از نقاط، عدم هماهنگی و فاصلة زیاد بین محل تولید و مصرف اولیه وجود دارد.
برپایی و نوسازی اقتصاد جمهوریآذربایجان ومدرنیزه کردن آن بسیار ضروری به نظر می‌رسد. به ویژه آنکه بهره‌برداری از ذخایر طبیعی تجدید نشونده مانند نفت، گاز، جیوه، آهن و دیگر منابع باید به طور اصولی و با قناعت صورت گیرد تا نسل آیندة کشور بتواند از آن برای توسعة کشور استفاده کند. به همین منظور اصلاح ساختار اقتصادملی و ارتقا آن به سطح استانداردهای بین‌المللی بسیار ضروری است.
جمهوریآذربایجان در راه توسعة مستقل خود گام برمی‌دارد. جمهوریآذربایجان به عنوان دولتی مستقل به عضویت سازمان‌ملل متحد درآمد و سیستم مدیریتی و اقتصادی آن مدت‌هاست که دگرگون شده‌است.
در فرآیند دورة گذار اقتصادی جمهوریآذربایجان، مشکلات متعددی وجود دارد. مهم‌ترین این مسائل و مشکلات به شرح زیر میباشد.
1- در جمهوریآذربایجان جنگ قره‌باغ جریان داشته و حدود 20 درصد از مساحت کشور در اشغال ارامنه است. در همین اراضی در دورة قبل از جنگ، حدود 29 درصد از جمعیت جمهوریآذربایجان زندگی می‌کردند. 11 درصد محصولات صنعتی و 40 درصد محصولات کشاورزی در این منطقه تولید می‌شد. جریان جنگ اقتصاد کل جمهوریآذربایجان را دگرگون کرده و توسعة زندگی سیاسی را مختل و سبب ایجاد موانع بر سر راه خروج از بحران شده‌است.
2- فرآیند سیاست خصوصی سازی در اقتصاد نوین، پاسخگوی نیازهای روزافزون نیست، در مقابل سیاست نوسازی جریان‌های آگاه و غیر آگاه ایجاد ممانعت می‌کنند.
3- در دورة گذر به سیاست‌های اقتصادی جدید، هزاران هکتار اراضی کشاورزی، جنگل‌ها و ذخایر مادی-فنی بین واحدهای دامداری، صنعتی، موسسات کوچک، تعاونی‌ها و ...تقسیم شد.
4- ارتباط بین موسسات تولیدی جمهوریآذربایجان با سایر جمهوریهای شوروی سابق از بین رفت، یا در حال از بین رفتن است. ساختارهای تولیدی و خدماتی نیز به طور کلی شکل نگرفته است. ( دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، 1387: 133)
از این موارد می‌توان نتیجه گرفت که جمهوریآذربایجان در مرحلة گذار جدید اقتصادی-سیاسی قرار دارد، در این مسیر با مشکلاتی روبه‌رو است.
اکنون واحد پول آذربایجان منات میباشد، که بعد از استقلال بصورت مستقل و بدون وابستگی به روبل روسی مورد مبادله قرار گرفت.
باید اشاره کرد که تولید ناخالص داخلی به عنوان شاخص اقتصاد کلان از ارزش ویژه در بررسی اوضاع اقتصادی یک کشور برخوردار است. در جمهوریآذربایجان در سال‌های بعد از استقلال بهویژه از زمانی که سرمایه گذاری‌های خارجی به بهره‌برداری رسید، رشد چشم‌گیری در تولید ناخالص داخلی به وجود آمده‌است. این رشد عمدتا ناشی از تولید نفت خام و صادرات آن به بازارهای جهانی است.
4-3. سرمایه‌های خارجی
سرمایه گذاری خارجی درجمهوری‌آذربایجان از 10 میلیون دلار در 1993 به 496 میلیون دلار در 1996 رسید. براساس برآوردهای انجام شده در 1997 سرمایه گذاری خارجی با7/1 برابر رشد، جمهوری را به مرکز توجه سرمایه‌گذاری خارجی تبدیل کرد.
سرمایه‌گذاری‌خارجی در بخشهای مختلف اقتصاد جمهوریآذربایجان، در سه ماهة نخست سال 1998 به 269 میلیون دلار رسید. بخش نفت 5/80 درصد یا 8/216 میلیون‌دلاراز سرمایه‌گذاری‌خارجی را جلب کرده است؛ سازمان‌های مالی و بین‌المللی 3/2 میلیون‌دلار و سایر بخش‌ها 6/29 میلیون دلار سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
شرکتهای ترک در جمهوریآذربایجان از 1991 از نظر تعداد و تنوع شاخه‌هایی که در آن فعالیت می‌کردند، از جمله نفت، ساختمان، مخابرات، بانکداری، بیمه، حمل‌ونقل، خریدوفروش مواد‌غذایی، منسوجات، مبلمان، دکوراسیون، چاپ وچاپ مطبوعات، فروش مصالح ساختمانی، پوشاک، محصولات نانوایی، خدمات، مشاورة مالی وحقوقی، تولید ماشین، نوشت‌افزار، محصولات جنگلی، بسته‌بندی چای، مخازن برق و فلزکاری برتری کامل داشته‌اند.
در اکتبر 1997 تعداد کل شرکتهای ترک فعال در جمهوریآذربایجان در شکل شرکت‌ها، شرکتهای مشترک و آژانس‌ها 716 مورد بوده است.
5-3. اولویت‌های سیاست خارجی
در بیانیۀ رسمی دولت آذربایجان که اولویت‌های سیاست‌خارجی کشور را مشخص ساخته است، به برخی موارد می‌توان اشاره کرد که ماهیتاً جزو اصول ومبانی محسوب می‌شوند.این موارد عبارتند از.
1. پیشبرد اصول دموکراسی مبتنی بر اقتصاد بازار و قانون گرایی؛
2. استقلال سیاست خارجی با هدف استقرار حاکمیت و یکپارچگی سرزمینی کشور؛
3. توسعه روابط همسایگی بهتر و مبتنی بر منافع دوسویه با کشورهای همسایه؛
4. ایجاد امنیت وثبات در منطقه.
و توجه به استقلال واقعی و توتالیتاریسم و تمامیت ارضی کشور( باز پس گیر ی اراضی اشغال شده از دولت غاصب و اشغالگر ارمنستان) از مسائل اساسی در سیاست خارجی دولت آذربایجان می باشد. استقلال ملی، دفاع ملی و سیستم آزاد برای اتحاد با کشورهای مختلف اصول دکترین حیدر علی اف میباشد. او در کنار این اصول به واقعیت های تاریخی و علائق ملی در سیاست خارجی توجه دارد و در اظهار نظرها و بیاناتش همواره نشانه هایی از ملت آذربایجان هست. (واحدی، 1382: 223)
6-3. مختصات کشور اسراییل
از نظر موقعیت نسبی در جنوب غرب آسیا و در قلب منطقة خاورمیانه و محل پیوند قاره‌های آسیا و آفریقا واقع شده است. از لحاظ مختصات جغرافیایی، این کشور در 3 درجه و 45 دقیقه عرض جغرافیایی (بین مدارهای 29 درجه و30 درجه و33درجه و 45 دقیقه شمالی) و 1 درجه و40 دقیقه طول جغرافیایی( بین نصف‌النهارهای 34 درجه و15 دقیقه و 35 درجه و 36 دقیقه طول شرقی) واقع گردیده است. به این ترتیب طول آن از شمال به جنوب 420 کیلومتر و عرض آن از شرق به غرب در پهن‌ترین محل 18 کیلومتر است.
پایتخت این کشور اورشلیم، زبان رسمی عبری و عربی، نوع حکومت جمهوری پارلمانی، مساحت این کشور 22هزار و 700 کیلومتر مربع ارزیابی شده است؛ براساس این ارزیابی وسعت 21 هزار و643 کیلومتر مربع آن خشکی و 429 کیلومتر پهنة آبی بحر المیت و دریاچة جلیلیه(طبریه) را شامل می‌گردد.
طول مرزهای اسرائیل (خشکی وآبی) 1290 کیلومتر است که از این مقدار ، 1017 کیلومتر مرزهای آبی در کنار دریای مدیترانه را شامل می‌گردد. جمعیت 8051000، میزان تولید ناخالص داخلی به صورت مجموع (براساس تخمین 2013 ) 737/272 میلیارد دلار و به صورت سرانه 875/34 دلار می باشد. در سال 2013 شاخص توسعة انسانی بسیار بالا و900/0 ارزیابی شده است.
بنیان‌گذار و پدر صهیونیسم سیاسی و دولت اسرائیل "تئودور هرتصل" بشمار می‌آید. انتشار کتاب دولت یهود و تلاش‌های تئودور هرتصل که سرانجام به برپایی کنفرانس بال منجر شد، راه را برای ایجاد یک دولت یهود در فلسطین هموار کرد. در کنفرانس بال سیاست سازمان جهانی صهیونیست مبنی بر بازگشت به فلسطین مطرح شد و به دنبال آن تلاش‌های دیپلماتیک صهیونیسم برای کسب حمایت و کمکهای سیاسی- مالی سرمایه‌داران اروپایی وقدرت‌های استعماری اروپا و نیز جلب توافق سلطان عبدالحمیدعثمانی برای اعطای فلسطین به صهیونیست‌ها شدت گرفت. (احمدی، 1377: 29)
هرتصل خود در این باره گفته است." اگر بخواهم کنگرة بال را در یک کلمه جمع کنم، باید بگویم در بال من کشور یهود را بنیان گذاشتم. این را علنی نخواهم گفت، چون اگر امروز چنین بگویم، جهان به من خواهد خندید. اما شاید در عرض پنج سال و مطمئناً در پنجاه سال آینده همگان کشور یهود را به چشم خواهند دید. (احمدی، 137: 37)
اسرائیل در ساحل شرقی دریای مدیترانه واقع شده و در شمال با لبنان، در شمال شرقی با سوریه، در شرق با اردن و در جنوب غربی با مصر مرز زمینی دارد. اسرائیل همچنین در شرق با کرانه باختری رود اردن و در جنوب غربی با نوار غزه مجاورت دارد. این کشور همچنین از طریق دریای مدیترانه، خلیج ایلات و دریای سرخ مرز آبی دارد، اسرائیل با وجود اندازة نسبتاً کوچک دارای ویژگیهای جغرافیایی متنوع است. شورترین دریاچة جهان به نام دریای مرده (بحرالمیت) در مرز اردن و اسرائیل واقع شده است. بزرگترین دریاچه داخلی اسرائیل، دریاچه کینرت در دامنه بلندی‌های جولان قرار گرفته است.
صحرای نِگِب بیابانی است وسیع در جنوب کشور اسرائیل، این بیابان حدود ۵۵ درصد از خاک اسرائیل را پوشانده است.
7-3. اقتصاد
اسرائیل دارای یکی از پیشرفته‌ترین شبکه‌های اقتصادی دنیاست و اقتصاد اسرائیل به تنهائی، بزرگتر از مجموع کل اقتصاد تمامی کشورهای همسایه است و این در حالی است که اسرائیل فاقد نفت و دیگر منابع طبیعی و معادن فلزات است و حتی از نظر آب نیز بسیار در مضیقه قرار دارد، البته این کشور دارای مقدار زیادی از مخازن گاز طبیعی در ساحل خود در دریای مدیترانه است که انتظار می‌رود این کشور را از وارد کنندة گاز به صادرکنندة آن تبدیل کند.
صنعت گردشگری یکی از منابع مهم درآمد برای کشورهاست و اسرائیل نیز از این قاعده مستثنی نیست. جهانگردان بسیاری به منظور بازدید از مناطق باستانی مذهبی موزه‌ها مناطق طبیعی جغرافیایی و سواحل از اسرائیل دیدن می‌کنند. جهانگردی یکی از مهم‌ترین منابع حمایتی صنایع اسرائیل از جمله تجارت هتل‌ها و رستوران‌ها است. در سال ۲۰۰۹ بیش از 7/2 میلیون نفر جهانگرد از اسرائیل بازدید کردند.
8-3. نیروهای مسلح
نیروی هوایی اسرائیل، مجهزترین نیروی هوایی در منطقه خاورمیانه، با قابلیت کاملاً تهاجمی است. نیروهای دفاعی اسرائیل که اسم مخفف آن به عبری تزاحال نامیده می‌شود، متشکل از سه نیروی زمینی، هوایی و دریایی است که زیر نظر مستقیم ستاد کل فرماندهی و عملیات اداره می‌شوند.
وظیفة ارتش اسرائیل، حفظ کیان و استقلال کشور اسرائیل و عقیم‌کردن تلاش‌های دشمنان آن در مختل‌کردن روال عادی زندگی در داخل کشوراعلام شده‌است. اسرائیل خود را توان نظامی برتر خاورمیانه می‌داند و راهبرد اصلی این کشور بر این اصل استوار است که هیچ کشوری درمنطقه نباید از او پیشی گیرد، و مقابله اسرائیل با توان هسته‌ای ایران نیز از این راهبرد سرچشمه میگیرد.
صنایع دفاعی
کشور اسرائیل، از نظر تولید و ساخت تجهیزات نظامی، یکی از پیشرفته‌ترین کشورهای جهان محسوب می‌شود. این کشور هر ساله چند میلیارد دلار از تجهیزات نظامی خود را به کشورهای دیگر جهان صادر می‌کند. کشورهای چین، هند و ایالات متحده آمریکا از جمله مشتریان کلان تجهیزات نظامی تولید شده در صنایع دفاعی اسرائیل هستند.
بازدارندگی هسته‌ای
گفته می‌شود که اسرائیل از دهه پنجاه میلادی برنامه هسته‌ای داشته‌است، اما دولت اسرائیل هیچ‌گاه در اختیار داشتن جنگ‌افزار هسته‌ای را تأیید یا تکذیب نکرده‌است، و در این رابطه "سیاست ابهام"را در پیش گرفته‌است.
این کشور همچنین با آنکه عضو آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است، اما هیچ‌گاه پیمان‌نامه منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای را امضا نکرده‌است.
مرکز تحقیقات هسته‌ای نگب در ده کیلومتری شهر دیمونا قرار دارد که بر باور عمومی، بخش مهمی از برنامه هسته‌ای اسرائیل را تشکیل میدهد. در سال ۱۹۸۶ میلادی، یک تکنسین هسته‌ای اسرائیلی، برای اولین‌بار، اطلاعات و تصاویری محرمانه از داخل رآکتور دیمونا و کلاهک‌های اتمی اسرائیل را در اختیار هفته‌نامه بریتانیایی" ساندی‌تایمز" قرار داد و به این ترتیب، مدارکی در تائید حدس و گمان‌های موجود، در مورد زرادخانه هسته‌ای اسرائیل را منتشر کرد.
به نوشتة هفته‌نامه دفاعی "جینز" اسرائیل ششمین قدرت هسته‌ای جهان محسوب می‌شود. این هفته‌نامه همچنین مدعی شده‌است که اسرائیل دارای ۱۰۰ الی ۳۰۰ کلاهک هسته‌ای است که از نظر تعداد دارا بودن کلاهک هسته‌ای با بریتانیا برابری می‌کند.
از زمان شکل گیری رژیم صهیونیستی مسالة امنیت همواره دغدغة اصلی سیاستمداران این رژیم بوده است و به دلیل ارتباط متقابل امنیت و بقا، این رژیم تمام توان داخلی و خارجی خود را صرف حفظ و تضمین امنیت ملی خود کرده است. این رژیم در نیم قرن نخست شکل گیری، در شش جنگ تمام عیار شرکت کرد و همواره با توسل به زور، ارعاب و تهدید به دنبال تضمین بقای خود بوده است.
به طور کلی سه عامل عدم مشروعیت، موقعیت ژئوپولیتیک نامطلوب و جمعیت اندک تضعیف کنندة امنیت ملی رژیم صهیونیستی به شمار میروند که این رژیم سعی می‌کند با تمهیدات ویژه با این ضعف‌ها مقابله کند. این کشور با نزدیکی به کشورهای غیر عربی و تقویت هم‌پیمانان منطقه‌ای مانند ترکیه، آذربایجان، هند سعی در جبران این ضعف دارد. هم چنین فقدان عمق استراتژیک باعث آسیب پذیری استراتژیک می‌گردد. کوچکی اسراییل و نیز جمعیت کم از دیگر مسائل اسراییل است.
9-3. بررسی اهداف حضور سیاسی و اقتصادی اسراییل در جمهوری آذربایجان
پس از فروپاشی اتحاد شوروی، اسرائیل به منظور گسترش نفوذ در منطقه روابط همه‌جانبه‌ای را با جمهوریهای آسیای مرکزی و قفقاز برقرار کرده است. سابقه روابط اسرائیل با جمهوریهای آسیای مرکزی و قفقاز به سه دورة تاریخی مجزا قابل بررسی است.
الف) از زمان تاسیس اسرائیل تا قبل از روی کارآمدن "گورباچف" . دراین دوره شوروی موضعی خصمانه در قبال اسرائیل اتخاذ نموده است و بالطبع جمهوریهای منطقه هیچ‌گونه ارتباطی جز از طریق دولت مرکزی با جهان خارج نداشته‌اند، بالطبع از هیچ رابطه ای با اسرائیل نیز برخوردار نبودند.
ب) دومین دوره از روی کار آمدن گورباچف تا زمان فروپاشی شوروی ادامه داشته است. در این دوره سیاست خارجی شوروی در قبال اسرائیل چرخش یافته و تا پایان سال 1991 سفیر بین طرفین مبادله می‌شد و به یهودیان روسیه اجازه داده می‌شد تا مهاجرت همگانی به اسرائیل داشته باشند.
ج) سومین مرحله با فروپاشی شوروی و استقلال جمهوریهای مشترک‌المنافع آغاز گردید. دراین دوره اسرائیل به عنوان یکی‌از رقبای با نفوذ وارد صحنة رقابت منطقه‌ای گردید. (رضایی، 1377: 67-66)
عوامل متعددی توجیه کننده نفوذ اسرائیل در جمهوری آذربایجان است؛ این عوامل به طور کلی به عوامل اقتصادی و امنیتی، سیاسی قابل تقسیم می‌باشند. که ما در این فصل به عامل اقتصادی و سیاسی اشاره خواهیم نمود.
1-9-3. عامل اقتصادی
اسرائیل تعاملات گسترده‌ای را برای نفوذ اقتصادی و سیاسی در این منطقه آغاز کرده، این کشور سعی دارد از طریق روابط اقتصادی و تجاری روابط سیاسی و دیپلماتیک خودرا توسعه داده و به تدرج نفوذ استراتژیک خودرا در منطقه افزایش دهد. ( موسسه مطالعات اندیشه سازان نور، 1388: 55)
در بیان سادة سیاست‌های اسرائیل در جمهوریآذربایجان می‌توان به نظریة "بن گوریون" اولین نخست وزیر اسرائیل اشاره کرد؛ وی براساس آموزة اتحاد پیرامونی معتقد بود که سیاست خارجی اسرائیل باید متکی بر کشورهای پیرامونی و غیر عرب باشد. زیرا اسرائیل به جهت اینکه در محاصرة کشورهای عربی قرار دارد، امکان توسعة روابط سیاسی و اقتصادی با همسایگان را ندارد و لذا باید با کشورهای پیرامونی ارتباط برقرار کند. بر همین اساس پس از فروپاشی شوروی، سیاست خارجی اسرائیل در این منطقه با اتخاذ خط مشی دوستانه و براساس همکاری‌های فرهنگی، اقتصادی، سیاسی همراه شد. (ww.iras.ir ,1387)
فعالیتهای اسرائیل ابتدا در چارچوب سرمایه گذاری در این کشورها و باز کردن بازارهای جدید برای تجار یهودی بود. اسرائیل برای بدست گرفتن مشتریان اقتصادی بین جمهوری ها ضمن پشتیبانی مادی و معنوی از یهودیان ساکن این کشورها، تعدادی از کارشناسان اقتصادی و سیاسی و آموزش دیده و اهل منطقه را که قبلاً به فلسطین مهاجرت کرده بودند، به شهرهای مهم این کشور فرستاد و آنها با خردمندی ساختمان‌ها و زمینهای مرغوب، تاسیس شرکتهای تولیدی و صنعتی در بخش کشاورزی و سیستم آبیاری به تدریج شریان اقتصادی کشورهای منطقة قفقاز و آسیای مرکزی را در دست گرفته و سپس در زمینههای فرهنگی و سیاسی در این منطقه شروع به فعالیت کردند.
اسرائیل با بهره گرفتن از عوامل داخلی و خارجی توانسته است حضور پر رنگتری در این منطقه داشته باشد، منظور از عوامل داخلی مجموعه امتیازها و ویژگی‌هایی است که اسرائیل در جمهوریهای منطقه از آن برخوردار است. ( روزنامة اطلاعات، 5/6/1380: 12)
بهره گیری از منابع غنی انرژی جمهوری آذربایجان و نیز امکان دستیابی به بازار رو به رشد و پر مصرف این کشور جهت صادرات کالا برای اسرائیل از عوامل اقتصادی توجیه کنندة این نفوذ میباشد.
تاسیس شرکتهای تولیدی و صنعتی فعالیت در بخش کشاورزی و به خصوص مدیریت آب در قالب طرح "آب کمتر، زمین بیشتر" از عوامل تسهیل کنندة نفوذ اسرائیل در منطقة قفقاز جنوبی و به ویژه آذربایجان است.
از عوامل خارجی نیز می توان به گرایش جمهوریآذربایجان و گرجستان به آمریکا و به تبع آن میل و خواست روابط نزدیک‌تر با اسراییل و نیز حمایت آمریکا از اهداف منطقه‌ای اسرائیل اشاره کرد. بهره‌گیری از تبلیغات شدید علیه جمهوری‌اسلامی‌ایران با متهم کردن ایران به تلاش برای دستیابی به سلاح هسته‌ای، اخلال در فرآیند صلح خاورمیانه و حمایت از تروریسم موجب شده تا بستر مناسبی برای جهت‌دهی به افکار عمومی در منطقه به وجود بیاید.
در مورد علل گرایش جمهوریهای تازه استقلال یافته یک نکتة دیگر نیز حائز اهمیت است و آن این که پس از فروپاشی شوروی بزرگترین مشکل جمهوریهای تازه استقلال یافته ضعف و رکود اقتصادی به شمار می‌رفت، این جمهوریها خواهان جذب سرمایه‌گذاری و کمکهای اقتصادی از هرجای ممکن بودند. رژیم صهیونیستی از این موقعیت برای پیش بردن اهداف و تامین نیاز‌هایش استفاده کرد.
اسرائیل به کشورهایی چون آذربایجان اعلام کرد که به دلیل داشتن روابط سیاسی و اقتصادی مناسب با ایلات متحده، اتحادیة اروپا و کانادا توانایی آن را دارد که زمینههای حضور کشورهای منطقة آسیای مرکزی و قفقاز را در بازارهای جهانی فراهم آورد. (Eurasianet.org, 1390)
روشن است که اسرائیل با بهره‌گیری از توانمندی‌های داخلی وخارجی توانسته حضور خودرا بسط دهد، منظور از توانایی داخلی مجموعه ویژگی‌ها و امتیازهای این کشور و عوامل خارجی حمایت قدرت‌های خارج از منطقه مانند آمریکا میباشد.
برخی از خصوصیات جمهوری آذربایجان که تقریباً با سایر جمهوریها مشترک است و مورد توجه اسرائیل قرار گرفته به شرح زیر است.
- رکود، ضعف اقتصادی، و تکنولوژیک؛
- وجود منابع طبیعی نفت، گاز، اورانیوم و طلا
-بازار بزرگ مصرفی
- سومین مرکز تجمع یهودیان
پس به طور کلی دو عامل باعث جذب اسرائیل و کشورهای خارجی به منطقة قفقاز و خصوصاً جمهوری آذربایجان گردیده‌است. عامل اول بحث انرژی و موقعیت جغرافیای و طبیعی وعامل دوم مشکلاتی که اغلب از سیاست‌ها و عملکردهای شوروی نشأت گرفته و یا آثار طبیعی استقلال جمهوریها بوده‌اند. از جمله می‌توان به وضعیت نامطلوب اقتصادی و بحران‌های منطقه‌ای داخلی اشاره کرد. (پاکدامن 1373: 168-167)
با توجه به ویژگیهای مطرح شده، اسرائیل پتانسیل‌ها و جذابیت‌هایی برای جمهوریآذربایجان و کل جمهوریهای منطقة قفقاز ایجاد کرده که به شرح زیر میباشد..
الف) کشاورزی پیشرفته: اسرائیل در صدور مرکبات سبزیجات، طیور وتخم مرغ به اکثر کشورهای دنیا به ویژه کشورهای اروپایی و آمریکا موفقیت‌های عمده‌ای بدست آورده است. پس از فروپاشی شوروی با توجه به اهمیت کشاورزی و دامداری در این جمهوریها و کاستی‌های موجود، مشارکت در بخش کشاورزی و دامداری از زمینه های همکاری‌های دوجانبة اسرائیل و جمهوریهای منطقه بوده است.
ب) صنعت و تولید: تولید به ویژه برای صادرات، یکی از اجزای اصلی تولید ناخالص داخلی اسرائیل را تشکیل میدهد. از جمله صادرات اسرائیل به این منطقه می‌توان به صادرات محصولات شیمیایی، رایانه‌ای و الکترونیکی ونساجی و صنایع غذایی اشاره کرد.
ج)صدور تکنولوژی: این کشور طرح‌هایی به منظور قطع وابستگی به نفت که بیشتر از خاورمیانه یا با هزینة بالاتر از مناطق دورتر فراهم می‌شد اجرا کرد. تغییر الگوی مصرف از نفت به زغال‌سنگ و نیز بهره‌برداری وسیع از انرژی خورشیدی به دلیل شرایط جغرافیایی مناسب و تکنولوژی پیشرفته از مهم‌ترین اقداماتی است که در این زمینه انجام شده است. بنابراین امروزه اسرائیل به یکی از قطب‌های صادر کنندة تکنولوژی بهره‌برداری از انرژی خورشیدی تبدیل شده است. ( موسسه مطالعات اندیشه سازان نور، 1388: 60-58)
رهیافت عملگرایانه‌ای که اسرائیل در قبال این کشورها اتخاذ کرده، آنها را متقاعد کرده است که اسرائیل می‌تواند به عنوان یک کشور دموکراتیک با مهارت‌های بالای تکنولوژیک، درتبدیل این جمهوریها به کشورهای مدرن توسعه یافته موثر باشد. به علاوه در بسیاری از این کشورها اسرائیل به عنوان دروازة جهان غرب و به خصوص آمریکا شناخته می‌شود.
2-9-3. اقدامات اقتصادی اسرائیل در جمهوری آذربایجان
این اقدامات عمدتاً در سه بعد کشاورزی، انرژی و تکنولوژی بوده است. رژیم اسرائیل به طور کلی از دو حربه برای گسترش نفوذ خود در جمهوریآذربایجان استفاده می‌کند. یکی مسائل اقتصادی و دیگری از طریق نهادهای به اصطلاح اشاعه‌دهندة دموکراسی در آذربایجان میباشد. با توجه به حساسیت‌هایی که مسلمانان دارند، اسرائیل بیشتر کوشیده است محور حضور خود را مسائل اقتصادی و یا همکاری‌های علمی و فنی مطرح کند، تا از این طریق خودرا حامی توسعة این کشورها نشان داده و حساسیت‌ها را کاهش دهد. (کاظمی، 1383: 40)
بخش کشاورزی که وسیع‌ترین بخش اقتصادی آذربایجان بعد از بخش انرژی (نفت وگاز) میباشد، پتانسیل‌هایی جهت بسط و توسعة همکاری‌های دو کشور فراهم آورده است. در این راستا بهره‌گیری از توانایی‌های کشاورزی اسرائیل بسیار مورد توجه آذربایجانی‌ها قرار گرفته است. سیستم کشاورزی آذربایجان توسط اسرائیل دچار اصلاحاتی شده‌است. (bourtman, 2006: 47-57)
باید به فعالیتهای شرکتهای اسرائیلی در منطقه سالیان و لنکران اشاره کرد. هم چنین اسرائیلی‌ها البته با کمک آمریکایی‌ها بیمارستان باکو را ساختند. از جمله قراردادهایی که اسرائیل با‌آذربایجان داشته است، می‌توان به قرارداد اجاره صدها هکتار از زمینهای کشاورزی آذربایجان بهویژه در نزدیکی مرزهای ایران، قرارداد شرکت هواپیمایی دولت آذربایجان موسوم به آزال با شرکت صهیونیستی عل‌عال در اواسط شهریور 1380 در خصوص برقراری خط پرواز باکو- تل‌آویو و همچنین قراردادی که در مارس 2002 در خصوص ساخت دستگاه‌های کولر میان دو شرکت اسرائیلی اسرائیلی و آذربایجانی منعقد شد اشاره کرد. (bourtman, 2006: 463)
اسرائیل آذربایجان را دروازة ورود به منطقة آسیای مرکزی و قفقاز می‌داند، و ترکیه را واسطة این کار می‌داند و به همین جهت این کشور با توسعة روابط اقتصادی خود با آذربایجان سعی دارد از آذربایجان به عنوان پل ارتباطی خود با کشورهای آسیای‌مرکزی استفاده کند. یعنی با راه‌اندازی صنایع نفتی و تولیدی، کشورهای این منطقه تنها راه مطمئن جهت رسیدن این محصولات از دریای خزر و آذربایجان می‌باشند. چراکه مسیرهای ایران به جهت غیر عملی بودن و داشتن روابط خصمانه ممکن نیست، ومسیر افغانستان و پاکستان نیز به جهت عدم تامین امنیت لازم در زمان حال امکان ندارد. بنابراین تنها گزینة اقتصادی و قابل انجام مسیر آذربایجان است؛ به همین جهت اسرائیلی‌ها با کمک شرکتهای آمریکایی و اروپایی به شدت در تلاشند تا شهر سومقائیت آذربایجان را به منطقة‌آزاد‌اقتصادی تبدیل کنند. اجرای این پروژة عظیم را شرکتهای اسرائیلی برعهده دارند. اسرائیل با این اقدام مسیر فعالیتهای تجاری کشورهای حوزة خزر را تحت کنترل و نظر خود میگیرد و بازار بزرگ منطقه را در اختیار شرکتهای اسرائیلی و کالاهای تولیدی آنها قرار خواهد داد. دراین راستا سمینار مشاوره‌ای مسولان اقتصادی آذربایجان و اسرائیل در جولای 1998 در باکو برگزار شد. این سمینار از طرف کمیتة گسترش مالکیت‌های کوچک و مبارزه با انحصارات دولتی آذربایجان با حضور جمعی از بازرگانان و کارشناسان اقتصادی اسرائیل برگزار شد، که تحت عنوان نتایج گسترش مالکیت‌های کوچک در اسرائیل مورد بحث قرار گرفت، و هدفش بررسی نقش مالکیت‌های کوچک در شکوفایی اقتصاد اسرائیل و امکان مشارکت بازرگانان و سرمایه‌گذاران اسرائیلی در طرح‌های اقتصادی جمهوریآذربایجان بود. سفر مقامات اسرائیلی به آذربایجان نشان‌گر اهمیت این روابط است. در سفر 2004 هنری پوسنر رئیس راه‌آهن اسرائیل به باکو جهت عقد قراردادها با شرکت راه‌آهن جمهوریآذربایجان و افتتاح مرکز یهودی کونیست در شهر باکو، با رییس‌جمهور آذربایجان دیدار نمود. ذکر این نکته ضروری است‌که اسرائیل سومین خریدار نفت جمهوریآذربایجان از لحاظ حجم میباشد و ارزش تجارت بین دو کشور اسرائیل، آذربایجان به بالاتر از 6/3 میلیارد دلار در سال رسیده است که نشان‌دهندة روابط عمیق اقتصادی بین دو کشور میباشد.(sulliran.op, 2012: 11)
بازار بزرگ مصرف باجمعیتی حدود 70 میلیون نفر( قفقاز جنوبی حدود 20 میلیون نفر) فرصت مناسبی را برای صادرات کالا و دانش فنی برای اسرائیل وجود می‌آورد.
از دیگر از اهداف اقتصادی اسرائیل، تأمین بخشی از نیازهای استراتژیک یعنی نفتی مورد نیاز خود از طریق خط لولة باکو- تفلیس- جیهان که با امتداد این خط به بندر جیهان در کنار دریای مدیترانه اسرائیل با احداث یک خط لولة زیر گذر از دریا و با حمل نفت توسط نفتکش‌ها، این منابع را به بندر حیفا واشدود هدایت خواهد کرد.
3-9-3. دلایل حضور اسرائیل در آذربایجان از بعد سیاسی
- بهره‌گیری از یهودیان این جوامع
- ترس از دسترسی دشمنان اسرائیل در خاورمیانه به سلاح‌ها و فن‌آوری هسته‌ای، به طوری که موساد و سیا به دقت حرکات متخصصان انرژی هسته‌ای دولت‌های منطقه را زیر نظر دارد.
- سرنوشت یهودیان منطقة آسیای مرکزی و قفقاز. یکی از انگیزه‌های سیاسی اسرائیل برای برقراری روابط با کشورهای منطقه، ایجاد شبکة لازم در این کشورها برای خارج کردن یهودیان از این منطقه در شرایط اضطراری می باشد.
-تلاش برای جلب همکاری جمهور‌های منطقه در مجامع بین‌المللی. در این زمینه جلب حمایت کشورهای منطقه در سازمان‌های بین‌المللی برای کاهش فشار علیه اسرائیل و رفع بحران مشروعیت بین المللی آن، جلوگیری از تشکیل جبهة ضد اسرائیلی در منطقه، گسترش سطح تماس با کشورهای اسلامی و تأمین مواضع دیپلماتیک یکنواخت کشورهای منطقه در مورد مناقشة اعراب و اسرائیل و فرآیند صلح خاورمیانه، از انگیزه‌های دیگر اسرائیل میباشد.
-ترویج تفکرات صهیونیستی. اسرائیل با بهره گیری از اقلیت یهودی در این جمهوریها از آنان به عنوان اهرم نفوذ خود در جهت تامین منافعش استفاده می‌کند.
- تحکیم بیشتر روابط با امریکا. روابط آمریکا و اسرائیل که از دید برخی از صاحب نظران انتظار می‌رفت با حذف رقیب دوران جنگ سرد (شوروی) از نطر نظامی و سیاسی زیر سوال رود، نه تنها خللی وارد نیامد، بلکه با شکل گیری روابط اسرائیل با جمهوریهای منطقة قفقاز و پیش گیری طرح خاورمیانة بزرگ، اهمیت اسرائیل برای آمریکا به عنوان متحد استراتژیک قوت بیشتری یافته است. (فضلی، 1377: 36)
از اهداف سیاسی بسیار مهم اسرائیل در آذربایجان لابی‌سازی میباشد، که در این فرآیند مراحل زیرانجام شده است.
الف) سازماندهی یهودیان داخل جمهوریآذربایجان؛
ب) متشکل کردن یهودیان با اصالت آ ذربایجانی که به سرزمین‌های اشغالی مهاجرت کردند؛
ج) ایجاد پیوند میان آنها و به تبع تشکیل سازمانی بزرگتر.
طی تلاش‌های سال‌های گذشته، رژیم اسرائیل موفق گردید تا یهودیان آذربایجانی مهاجر به سرزمین‌های اشغالی را درقالب مجمع جهانی اسرائیل – آذربایجان سازماندهی کرده و زمینة عملیاتی یک سلسله اقدامات و برنامههای دیگر را در آذربایجان فراهم سازد. این امر از سوی جابن یود آبراموف نمایندة یهودی پارلمان آذربایجان مبنی بر ایجاد همکاری میان جمعیت‌های آذربایجانی ترک با جمعیت‌های یهودی وبا حمایت کمیتة دولتی امور آذربایجانی‌های دنیا مطرح گردید.
یک هدف از تلاش برای ارتباط با جمهوریهای تازه استقلال یافته جلوگیری از ورود دولت‌های عربی- ایرانی در این جمهوریهای جدید بوده است، اما هدف اصلی پیش گیری از تهدید بنیاد گرایی اسلامی بوده‌است.
4-9-3. ابزارهای گسترش نفوذ اسرائیل در جمهوری آذربایجان
اسرائیل با توجه به نزدیکی جمهوری آذربایجان به ایران نگاهی استراتژیک به توسعه حوزة نفوذ و گسترش روابط باجمهوری آذربایجان داشته و این امر را با برنامة دقیق و فارغ از تبلیغات در حال پیشروی دارد. این در حالی است که روند فزایندة گسترش حضور رژیم صهیونیستی در حوزه‌های اجتماعی، اقتصادی، تجاری، سیاسی و امنیتی جمهوریآذربایجان رفته رفته ابعاد جدیدی می‌یابد.
5-9-3. ابزارهای اسرائیل در آذربایجان
1) بهره‌برداری از یهودیان آذربایجان به عنوان جامعه‌ای که می‌توان به وسیلة آنها در نهادهای سیاسی و اقتصادی و فرهنگی آذربایجان نفوذ کرد تا یهودیان به عنوان حافطان منافع اسرائیل در آن کشور فعالیت کنند. روزنامة ینی آذربایجان وابسته به ارکان حاکمیت، چاپ باکو مورخ 2/2/1383 طی اعلام خبری با عنوان مراسم یادبود 6 میلیون یهودی کشته شده در جنگ جهانی دوم، به مراسمی اشاره می‌کند که توسط مرکز فرهنگی سفارت اسرائیل با حضور مقامات رسمی و روسای جوامع یهودی آذربایجان و خارج از آن کشور به سخنرانی سفیر اسرائیل برگزار شد. که در این مراسم متن پیام "الهام علی‌اف" به ملت یهود نیز قرائت شد؛
2) استفاده از تهدیدهای مشترک دوجانبه و چندجانبه و توسل به ترفندهای سیاسی و تبلیغاتی، به عنوان مثال بزرگ نمایی تهدید ایران و اسلام گرایی در آذربایجان و منطقه؛
3) به کار گیری ابزارها و شیوه‌های فرهنگی، برگزاری فستیوال فیلم در باکو و همچنین برپایی نمایشگاه‌های کتاب برای کودکان و بزرگسالان به مناسبت‌های مختلف. برگزاری تورهای بازدید از اسرائیل توسط آژانس سخونت و وابستة فرهنگی اسرائیل در باکو با هزینه های سفارت اسرائیل جهت آشنایی جوانان آذربایجانی با صنعت، پیشرفت؛
4) بهره‌گیری از اختلافات داخلی جمهوریهای سابق شوروی، مانند اختلاف جمهوری آذربایجان و ارمنستان به عنوان ابزاری جهت توسعة نفوذ خود در این کشورها؛
5) بهره‌برداری از احساسات قومی وملی‌گرایی. برای مثال در سال 1992 که ابوالفضل ایلچی بیگ با تمایلات و گرایش‌های ضد ایرانی، رهبری جبهة خلق آذربایجان را در دست داشت از حمایت های بی‌دریغ اسرائیل برخوردار شد. اسرائیل با برانگیختن وتشدید احساسات ملی‌گرایانه در جمهوریآذربایجان سعی در گسترش و تعمیق این جریان و بازداشتن حضور ایران در این جمهوری دارد.
طی کنفرانسی که در سال 1995 از سوی ملی‌گرایان آذربایجانی تحت عنوان ایران و مسئلة جمهوری آذربایجان در دانشگاه باکو برگزار شده بود، "برندا شامز" از دانشگاه تل آویو طی سخنانی اظهار داشت: «جمهوری اسلامی ایران نسبت به جمهوری آذربایجان سیاست خصمانه و ستیزه جویانه‌ای دارد، چراکه مقامات ایران وجود دولتی مستقل چون جمهوریآذربایجان را برای خود خطری بالقوه می‌داند، وی در ادامه افزود وضعیت قومیت‌های ایران بسیار پایین است و سطح زندگی آنها به خصوص ترک‌ها بسیار پایین است و اتحاد آذربایجان شمالی و جنوبی می‌تواند کارگشای مشکل آنها باشد. زبان مادری 30 میلیون ترک در ایران به جهت حاکمیت شوونیست فارس در ایران رشدی نکرده است». (مومنی، 1384: 28)
6) جذب نخبگان اقتصادی و سیاسی این کشور: می‌توان به کمک‌ها و مساعدت‌های مالی این رژیم چه به صورت مستقیم و چه به صورت غیر مستقیم، به برخی احزاب و روزنامه نگاران این کشور اشاره کرد. وظیفة این جراید نزدیک کردن مقامات کشور و افکار عمومی مردم آذربایجان به اسرائیل است، و از سوی دیگر این احزاب و گروه‌ها وظیفة تبلیغات ضد ایرانی واسلامی را در جمهوریآذربایجان برعهده دارند.
7) بهره‌برداری از عوامل و عناصر کشورهایی نظیر ترکیه و امریکا: اسرائیل جهت تحکیم موقعیتش در جمهوری آذربایجان از امکانات و توانمندی‌های آمریکا و ترکیه نیز سود می‌برد، اسرائیل جهت حفظ امنیت سرمایه‌های خود در جمهوری آذربایجان و عدم ایجاد حساسیت در داخل جمهوری و کشورهای همسایه سعی نموده تا برخی از فعالیتها و کالاهای صارداتی‌اش را ا پوشش و علامت کشور های ترکیه ای به آذربایجان صادر کند.
8) بهره‌برداری از ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل اقتصادی اسرائیل در راستای بازسازی اقتصاد داخلی و استفاده از نفوذ اسرائیل در بازارهای منطقه‌ای و جهانی، برای جلب توجه کشور آذربایجان، به منظور نزدیکی هرچه بیشتر به این کشور میباشد.
6-9-3. اهداف آذربایجان از گسترش روابط سیاسی و اقتصادی با اسرائیل
در منطقة اورآسیا آذربایجان از روابط گرم‌تری با اسرائیل برخوردار است. این وضعیت به دلیل اینکه آذربایجان یک کشور مسلمان میباشد، موجب تعجب بسیاری گردیده‌است. هرچند براساس قانون اساسی جمهوریآذربایجان این کشور یک کشور سکولار میباشد اما حساسیت‌های مسلمانان نسبت به رژیم اسرائیل باعث شد تا دولت جمهوریآذربایجان بدون هیچ گونه تبلیغاتی به روابط خود با اسرائیل ادامه دهد، باز نکردن سفارت‌خانه در تل آویو نشان‌گر حساسیت‌های موجود میباشد.
علل و عواملی که باعث گسترش روابط آذربایجان با اسرائیل شده را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد: اولین موضوع شاید مربوط به بحران قره‌باغ باشد. آذربایجان درگیر منازعه قره‌باغ با ارمنستان میباشد، دو کشوربین سال‌های 1994-1992 بر سر این منطقه به جنگ با یک‌دیگرپرداختند و در نتیجة این جنگ تقریبا 20 درصد از سرزمین‌های مقدس آذربایجان تحت اشغال و تصرف رژیم غاصب و تجاوزگر ارمنستان درآمده است. براساس منابع آذربایجانی در اثر جنگ حدود یک میلیون نفر آذربایجانی از قره باغ و سرزمین‌های اشغالی فرار کردند، اسرائیل در این منازعه از طرف آذربایجانی حمایت کرده است.
براساس گزارش هفته‌نامة عربی زبان الوسط که درلندن منتشر می‌شود در طول این جنگ اسرائیل موشک‌های استینگرا به آذربایجان می‌داده است. از زمان پایان جنگ، مذاکرات بین دو طرف زیر نظر سازمان امنیت و همکاری اروپا تحت عنوان گروه مینسک در جریان است، که نتیجه‌ای نداشته است. این درحالی است که ایران و روسیه بطور سنتی ازارمنستان حمایت‌می‌کنند . بطور مثال از آوریل 1992 ایران گاز طبیعی و سوخت ارمنستان را تأمین کرده است که کمک زیادی به تقویت فعالیتهای نظامی ارمنستان کرده است. از سوی دیگر، روسیه بین سال‌های 1996-1993 جنگ افزار نظامی به ارزش 1 میلیون دلار به ارمنستان داده‌است؛ روسیه موشک های زمین به هوا کراگ بین دسامبر 1998 تا فوریه 199، 10 جنگندة میگ، 29 سامانة ضد موشکی اس 300 را به ارمنستان تحویل داده است. (murinson, 2005:18)
عامل دیگر در گسترش روابط آذربایجان با اسرائیل کشمکش با ایران می باشد، ایران و آذربایجان در طول تاریخ به لحاظ مذهبی( هردوکشور شیعه می‌باشند) با یک دیگر ارتباط داشته‌اند. با این وجود آذربایجان صدور انقلاب اسلامی از سوی ایران را یک تهدید علیه خود می‌داند. البته نباید تبلیغات آمریکا و صهیونیست‌های را دراین تلقی بی تاثیر دانست.
از سوی دیگر مسئلة رژیم حقوقی دریای خزر از دیگر موارد اختلافی است. واقدامات جمهوری آذربایجان در اکتشاف دریای خزر حتی با واکنش نظامی ایران مواجه شده‌است، از جمله در 23 ژوئیه 2001 ناو جنگی ایران به کشتی‌های اکتشافی آذربایجانی نسبت به عقب نشینی از منطقة مورد منازعه هشدار دادند. از زمانی که الهام علی اف در اکتبر 2003 رئیس جمهور جمهوریآذربایجان شده است به اقدامات نظامی برای ارعاب این کشور دست زده‌است.
در مجموع می‌توان گفت ایران و ارمنستان آذربایجان را جزئی از محور استراتژیک که شامل ترکیه، اسرائیل و گرجستان میباشد می‌دانند، تهران خواستار قطع و گسستگی این محور می باشد. (salivan, 2009: 5)
تلقی دولت جمهوریآذربایجان از اسرائیل به عنوان یک جامعة سرمشق و به عنوان کشوری کوچک اما از نظر سیاسی و اقتصادی قوی و در عین حال دمکراتیک و غیردینی برای مقامات جمهوریآذربایجان امید بخش بوده است.
در دیداری که نتانیاهو نخست‌وزیر وقت اسرائیل از باکو داشت به بیان اشتراکات دولت اسرائیل و جمهوریآذربایجان پرداخته و خواهان آن شد که روابط دو کشور مانند روابط با کشورهایی مانند مصر، ترکیه، اردن باشد که نمونه‌ای از روابط مسالمت آمیز یهودی با یک کشور مسلمان است.
از طرف دیگر استراتژی آذربایجان در نزدیکی به اسرائیل به نیازهای ذاتی این کشور باز می‌گردد. این کشور پس از استقلال از یک ضعف اقتصادی و سیاسی رنج می‌برد، و برای فائق آمدن به این مشکلات دنبال راه‌حل‌هایی بود. ترکیه به عنوان متحد استراتژیک آذربایجان که شعار یک ملت دو دولت را بیان می‌کنند به عنوان یک واسطه عمل نموده و با هموار کردن زمینههای همکاری اسرائیل و آذربایجان علاوه بر کسب رضایت آذربایجانی‌ها رضایت اسرائیلی‌ها را نیز بدست آورد.
بطور کلی اهداف مقام‌های آذربایجانی از نزدیکی به اسرائیل به شرح زیر است.
الف) ایجاد ارتباط با آمریکا و کشورهای اروپائی از طریق اسرائیل؛
ب) استفاده از کمک‌ها و مساعدت‌های اسرائیل برای سرمایه‌گذاری در آذربایجان و بازسازی ویرانه‌های جنگ و مبارزه با بیکاری؛
ج) استفاده از لابی یهود در مقابل لابی ارامنه در کنگرة آمریکا در جهت متوقف کردن مصوبه 1907 کنگرة آمریکا که در اوایل 1992 به بهانة نقض حقوق بشر در جنگ با ارمنستان تحت فشار لابی ارامنه علیه جمهوریآذربایجان تصویب شده بود، بر طبق این مصوبه کاخ سفید باکو را از کمکهای به اصطلاح انسان‌دوستانه محروم ساخت؛
د) مبارزه با اسلام‌گرایی و تروریسم: امکان تسری از ایران به آذربایجان وجود دارد؛
ح) جذب تکنولوژی جدید بازسازی صنایع و آموزش کادر فنی و پزشکی: دولت آذربایجان با اعزام تکنسین‌ها و کادر پزشکی خود به اسرائیل جهت طی دوره‌های کوتاه‌مدت و بلند‌مدت می‌کوشد تا در این خصوص طبق قرار داد منعقده میان وزرای بهداری آذربایجان و وزارت بهداشت اسرائیل کادر پزشکی و پرستاری، آذربایجان را جهت گذارندن دوره‌های تخصصی به مدت سه ماه تا یک سال در قالب گروه‌های مختلف به اسرائیل اعزام کند. (رستمی، 1390 :113-109)
10-3. جمع بندی
وضعیت جغرافیایی آذربایجان از دیر باز آن را به موضوع مناسبات بین دولت‌ها، مرکز مبادلات تجاری و اقتصادی و کشور گذرگاه روابط غرب با شرق و شمال با جنوب تبدیل کرده است. در طول قرن‌‌های متمادی دیپلماسی آذربایجان نقش مهمی در تنظیم وضعیت پیچیدة بین‌المللی در منطقه و ایجاد روابط همه جانبه با کشورهای اروپایی برعهده داشته و از نظر تاریخ و تجربه و مناسبات بین‌المللی تجربة گرانبهایی را اندوخته است، که این تجربه به ثروت معنوی ملت تبدیل گردیده است. این ساختار از نظر هویت‌ملی براساس ترک گرایی، از نظر اعتقادات‌دینی براساس اسلام گرایی و از نظر طرز تفکر براساس غرب گرایی بنا نهاده شده بود. جمهوریآذربایجان به علت داشتن موقعیت جغرافیایی و طبیعی مناسب و دارا بودن ذخایر طبیعی سرشار برای توسعة اقتصادی در زمینههای گوناگون دارای امکانات فراوان است. ولی این کشور به علت سیاست‌های استعماری دولت‌های بزرگ، در پایان جنگ جهانی اول و پس از سقوط امپراتوری روسیه و روی کار آمدن بلشویک‌ها، به دو قسمت مجزا تقسیم شد، در نتیجه در حیات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جمهوری محدودیتهای بسیار به وجود آمد. جمهوریآذربایجان در دوران حکومت شوروی به منطقة تولیدکنندة مواد خام ارزان شوروی تبدیل شده بود؛ نه در تکنولوژی و نه در فعالیتهای اقتصادی پیشرفت چندانی نداشت. به همین سبب سطح زندگی مردم بسیار پائین بود، تعداد بیکاران بسیار زیاد بود. در دوره‌های بعد در زمان تسلط روسیه هرگونه اقدام یا ارتباطی باید تحت نام روسیه و توسط آن انجام می‌گرفت. اما سال‌های بعد از جنگ ساختار اقتصادی آذربایجان پیشرفت قابل ملاحظه‌ای داشته است. زمینههای صنعتی، پتروشیمی، الکترونیک، ذوب فلزات، .. از این قبیل است. به دلیل وجود مشکلات فنی وتوان ضعیف اقتصادی نیاز به نوسازی اقتصادی کشور ودر این راستا کمک کشورهای دیگر ضروری می‌نمود. جمهوری نیازمند یک دورة گذار اقتصادی میباشد که در این دوره با مشکلاتی روبه رو می باشد. به دلیل وجود این مشکلات دولت آذربایجان از سرمایه گذاری‌های خارجی بسیار استقبال می‌کند. به همین علت میزان سرمایه‌گذاری‌خارجی از 10 میلیون دلار در سال 1993 به 7 میلیارد دلار در سال 2011 رسیده است.
بنیان‌گذار کشور اسرائیل تئودور هرتصل میباشد. انتشار کتاب دولت یهود و تلاش‌های تئودور هرتصل که سرانجام به برپایی کنفرانس بال منجر شد، راه را برای ایجاد یک دولت یهود در فلسطین هموار کرد. صدور اعلامیة بالفور در سال 1917 باعث تشکیل سرزمین یهود شد. این کشور با وجود اندازه نسبتاً کوچک دارای ویژگیهای جغرافیایی متنوع است. اسرائیل دارای یکی از پیشرفته‌ترین شبکه‌های اقتصادی دنیا است و اقتصاد اسرائیل به تنهائی، بزرگتر از مجموع کل اقتصاد تمامی کشورهای همسایه است و این در حالی است که اسرائیل فاقد نفت و دیگر منابع طبیعی و معادن فلزات است و حتی از نظر آب نیز بسیار در مضیقه قرار دارد. نیروهای هوایی مجهز با قابلیت تهاجمی، توان نظامی برتر خاورمیانه، توان تولید وساخت تجهیزات نظامی، ششمین قدرت هسته‌ای جهان، شاخص بالای امید به زندگی به دلیل درآمد بالای سرانه از امتیازات اسرائیل میباشد. به طورکلی سه عامل عدم مشروعیت، موقعیت ژئوپولیتیک نامطلوب و جمعیت اندک تضعیف کنندة امنیت ملی رژیم صهیونیستی به شمار میروند که این رژیم سعی می‌کند با تمهیدات ویژه با این ضعف‌ها مقابله کند. این کشور با نزدیکی به کشورهای غیر عربی و تقویت هم‌پیمانان منطقه‌ای مانند ترکیه، آذربایجان، هند سعی در جبران این ضعف دارد. هم چنین فقدان عمق استراتژیک باعث آسیب پذیری استراتژیک می‌گردد. کوچکی اسراییل و نیز جمعیت کم از دیگر مسائل اسراییل است.
علل گرایش اسرائیل به آذربایجان به‌صورت خلاصه به این شرح میباشد. عامل اقتصادی بهانه‌ای برای توسعة روابط سیاسی و دیپلماتیک میباشد، حمایت از یهودیان این منطقه، استفاده از منابع غنی انرژی آذربایجان و امکان دستیابی به بازار رو به رشد و پرمصرف این کشور جهت صادرات کالا، حمایت آمریکا از اهداف اسرائیل در جمهوری آذربایجان، تامین بخشی از نیازهای استراتژیک یعنی نفتی مورد نیاز خود از طریق خط لولة باکو- تفلیس- جیهان از دلایل اصلی این گرایش میباشد.
به صورت متقابل علل گرایش اذربایجان به اسرائیل به قرار زیر است.
وعدة اسرائیل مبنی بر فراهم کردن زمینة حضور آذربایجان در بازارهای جهانی، کشاورزی پیشرفتة اسرائیل، صنعت و تولید پیشرفتة اسرائیل، صدور تکنولوژی، کمکهای نظامی و اقتصادی اسرائیل در جریان جنگ ناگورنو قاراباغ به جمهوری آذربایجان، جنگ با ارمنستان بر سر مسائل ارضی، نیازهای اقتصادی و تکنولوژیکی این کشور، مشکلات موجود با ایران بر سر مسائل هویتی، حمایت ایران و روسیه از ارمنستان از جمله دلایل این گرایش میباشد.
از بعد سیاسی اسرائیل به دنبال تعقیب منافع زیر است. ترویج تفکرات صهیونیستی، تحکیم بیشتر روابط با امریکا، لابی‌سازی، جلوگیری از گسترش دولت‌های عربی-ایرانی میباشد.
آذربایجان نیز از نظر سیاسی به دنبال کسب حمایت اسرائیل در به بحران قره‌باغ میباشد، ، مسئلة رژیم حقوقی دریای خزر از دیگر موارد اختلافی است. واقدامات جمهوری آذربایجان در اکتشاف دریای خزر حتی با واکنش نظامی ایران مواجه شده‌است، ایجاد ارتباط با آمریکا و کشورهای اروپائی از طریق اسرائیل؛ استفاده از کمک‌ها و مساعدت‌های اسرائیل برای سرمایه‌گذاری در آذربایجان و بازسازی ویرانه‌های جنگ و مبارزه با بیکاری؛ استفاده از لابی یهود در مقابل لابی ارامنه در کنگرة آمریکا در جهت متوقف کردن مصوبه 1907 کنگرة آمریکا که در اوایل 1992 به بهانة نقض حقوق بشر در جنگ با ارمنستان تحت فشار لابی ارامنه علیه جمهوریآذربایجان تصویب شده بود، که بر طبق این مصوبه کاخ سفید باکو را از کمکهای به اصطلاح انسان‌دوستانه محروم ساخت؛ مبارزه با اسلام‌گرایی و تروریسم که امکان تسری از ایران به آذربایجان وجود دارد، جذب تکنولوژی جدید بازسازی صنایع و آموزش کادر فنی و پزشکی، دولت آذربایجان با اعزام تکنسین‌ها و کادر پزشکی خود به اسرائیل جهت طی دوره‌های کوتاه‌مدت و بلند‌مدت می‌کوشد تا در این خصوص طبق قرارداد منعقده میان وزرای بهداری آذربایجان و وزارت بهداشت اسرائیل کادر پزشکی و پرستاری، آذربایجان را جهت گذارندن دوره‌های تخصصی به مدت سه ماه تا یک سال در قالب گروه‌های مختلف به اسرائیل اعزام کند.
فصل چهارم
مناسبات امنیتی- نظامی اسرائیل و جمهوری آذربای
1-4. مقدمه
با وجود اینکه در دوران‌های معاصر از اهمیت ابزار نظامی کاسته شده است، اما ابزارهای نظامی به دلیل اینکه کارایی آن را دارد تا در کم‌ترین زمان ممکن بیش‌ترین خسارت را به کشور رقیب وارد کند؛ و اینکه همة کشورها به اهمیت آن واقف هستند؛ هنوز در صحنة روابط بین‌الملل دارای اهمیت بسیار است، و همة کشورها با دقت فعالیتها و اقدامات تسلیحاتی و نظامی کشورها را دنبال می‌کنند. این امر ناشی از سوظن و بی‌اعتمادی کشورها نسبت به یک‌دیگر میباشد؛ چراکه در محیط بین الملل مرجعی برای کنترل نظامی‌گری کشورها وجود ندارد. این امر خصوصاً در رابطه با کشورهایی که دارای نزدیکی جغرافیایی می‌باشند از اهمیت بالایی برخوردار است؛ چراکه هرگونه افزایش قدرت تسلیحاتی کشور همسایه و یا برقراری ارتباط با کشورهای دشمن او می‌تواند امنیت کشور مقابل را به خطر بیاندازد.
باید اشاره کرد در بحث تجهیزات نظامی براساس نظریات رئالیستی معمای امنیتی وجود دارد؛ یعنی شاید افزایش تسلیحات فقط برای تقویت بنیة نظامی کشور باشد و حالت تهاجمی نداشته باشد؛ اما به دلیل بی‌اعتمادی کشورها نسبت به هم معمای امنیتی به وجود می‌آید و کشور مقابل نیز به افزایش تسلیحات خود می‌پردازد.
کشور آذربایجان در سال‌های بعد از استقلال به دلیل جنگ با ارمنستان و نیز تحرکات تروریستی کشورهای همسایه در آن کشور؛ اقدام به خرید تجهیزات نظامی از دشمن ایران یعنی اسرائیل نموده است؛ افزایش تسلیحات نظامی این کشور که خواهان تشکیل آذربایجان بزرگ میباشد و از طرف دیگر نزدیکی اسرائیل به مرزهای ایران باعث به خطر افتادن امنیت ملی ایران می‌شود که هدف ما در این فصل توضیح مبادلات نظامی دو کشور است.
2-4. اصول و مبانی سیاست خارجی اسرائیل
سیاست خارجی رژیم اسرائیل از بدو تاسیس بر دو عامل اصلی تاکید میکرد: نخست ایجاد زمینة مهاجرت یهودیان به اسرائیل و دوم تاسیس فضای امنیتی مطلوب. با کمرنگ شدن عامل نخست به دلیل امکان استفاده ابزاری از یهودیان هر کشور به عنوان یک اهرم فشار در داخل آن کشور، دغدغه‌های امنیتی به عنوان قطب نمای سیاست خارجی اسرائیل باقی ماند.
در اینجا به برخی از اصول و مبانی سیاست‌خارجی اسرائیل اشاره می‌شود.
- تثبیت موجودیت دولت صهیونیستی و گسترش مشروعیت آن در سطح منطقه؛
- تلاش برای ایجاد اسرائیل بزرگ در بعد سیاسی، اقتصادی به جای پافشاری بر سر ایجادیک اسرائیل بزرگ در چارچوب مرزهای دینی و توراتی؛
- جداکردن بحران منطقه و موضوع کشمکش اعراب و اسرائیل و نیز مسئلة فلسطین از موضوع روابط خارجی با کشورهای جهان؛
- ارائه بیش‌ترین دستاورد ممکن در زمینههای سیاسی، اقتصادی، و راهبردی منطقه؛
- تقویت روابط استراتژیک با ایالات متحده آمریکا.
باید توجه کرد که مسالة مرزها یکی از پیچیده‌ترین موضوعات مربوط به جغرافیای سیاسی اسرائیل است. اسرائیل را باید در زمرة سرزمین‌های طویل طبقه بندی کرد؛ به این معنا که در شرایط برابر از لحاظ وسعت، طول مرزهای اسرائیل بیشتر از یک کشور غیر طویل است. مرزهای طولانی ومحدب و مقعر مشکلات امنیتی پیچیده‌ای را برای این کشور پدید آورده که نداشتن عمق استراتژیک براین معضلات افزوده است.
به موجب آئین پیرامونی اسرائیل، این رژیم می‌بایست روابط خود را با کشورهای اطراف جهان عرب و به ویژه ترکیه و ایران توسعه می‌داد. از نظر دیوید بن گوریون که طراح این آئین بود، روابط دو جانبه با این کشورها می‌توانست منافع اقتصادی و امنیتی این رژیم را تامین کند. با تحولات گستردة به وجود آمده در عرصة بین‌الملل و تغییرات گسترده در سطح منطقه این رژیم در پی افزایش سطح روابط خود با کشورهای بزرگ فرامنطقه‌ای برآمده است.
با توجه به نوع پیدایش کشور اسرائیل این رژیم از ابتدا دارای سیاست‌خارجی استثنایی بوده است. در درجة اول در هم تنیدگی سیاست‌خارجی وسیاست دفاعی آن قابل توجه بود. بدین معنا که تامین امنیت و بقای دولت این کشور برای آن درجة اول اولویت‌های سیاست‌خارجی فرار داشت. تقریبا تا سال 1967 تمام جنبه‌های سیاست‌خارجی اسرائیل تحت تاثیر نگرانی‌های امنیتی این کشور بود. (افرایم انبار، 1388: 17-16)
اسرائیل از بدو تاسیس با مجموعه‌ای از کشورهای دشمن در اطراف خود مواجه بود، که موجب می‌شد حفظ بقا برای این دولت از اهمیت حیاتی برخوردار گردد. همان‌گونه که بریچر بیان می‌کند منطقة خاورمیانه از دید اسرائیل از بدو تشکیل تا دهه‌های متمادی متشکل از سه دایرة تودرتو بود، که در دایرة درونی یا مرکز کشورهای عراق، اردن، لبنان، سوریه، و مصر قرار داشتند.
در دایرة بعدی که به عنوان کشورهای پیرامونی اسرائیل یاد می‌شود، کشورهای الجزایر، تونس، ترکیه، عربستان سعودی، کویت، ایران، اتیوپی و قبرس قرار می‌گرفتند. در لایة بیرونی نیز کشورهای لیبی، مراکش، سومالی، یمن جنوبی، سودان، یمن شمالی قرار داشتند. به جز کشورهای غیر عرب پیرامونی اسرائیل یعنی ترکیه، ایران، اتیوپی، قبرس کلیة کشورهای دیگر دشمن اسرائیل محسوب می‌شوند. باتوجه به این واقعیت هدف خروج ازانزوا در اولویت سیاست‌خارجی اسرائیل بود. اهمیت این مسئله در بیانات موشه دایان قابل استنباط است:
«آسیب پذیری ویژه‌ای که جغرافیا برما تحمیل کرده توسط خصومت شدید همسایگان اسرائیل تشدید شده است، اصطلاح مرزهای امنیتی برای اسرائیل بی‌معناست، چراکه کل کشور مرز است. بنابراین اسرائیل با خطرات عمده‌ای مواجه است» (mr.breacher, 2010: 66)
دومین ویژگی استثنایی سیاست‌خارجی اسرائیل مسالة اهمیت جمعیت یهودیان ساکن در دیگر کشورها بود. این کشور در سیاست‌خارجی خویش دارای خط مشی ویژه‌ای نسبت به کشورهایی که سکنة عظیم یهودی دارند، بوده است. هدف عمدة سیاست‌خارجی اسرائیل این بوده که بتواند جمعت یهودی ساکن کشورهای دیگر را به سمت این کشور جذب نماید وآنان را شهروند دولت اسرائیل سازد، این امر در مورد یهودیان جمهوریآذربایجان صدق نمی‌کند. به سیاست جدید اسرائیل دربارة یهودیان پراکندة جهان دیاسپورا می‌گویند؛ که در واقع برخلاف سال‌های نخستین تاسیس، از یهودیان کشورهای مختلف به عنوان ابزار نفوذ و فشار از طرف این رژیم استفاده شده‌است.
نزدیکی به مرزهای شمالی ایران به عنوان بزرگترین دشمن اسرائیل مطلوبیت بسیاری برای اسرائیل به همراه دارد. در این بین جمهوریآذربایجان نیز از گسترش روابط با اسرائیل استقبال می‌کند، که علت آن خواست این کشور در نزدیکی هرچه بیشتر به ایالات متحده و نیز امکان استفاده از تکنولوژی‌های مدرن اسرائیل در زمینههای گوناگون میباشد.
مراحل تاکتیکی استراتژی جدید اسرائیل به شرح زیر میباشد.
1) حل کشمکش‌های مرزی خود و تشکیل کمربند امنیتی در درون فرآیند صلح؛
2) به فرجام رساندن فرآیند انسجام وکسب شناسایی به عنوان یک دولت مشروع و برابر در منطقة خود( کمربند امنیتی)؛
3) رسیدن به انعطاف دیپلماتیک در ایجاد کشمکش‌های بین‌الدولی کشورهای خاورمیانه؛
4) بهره برداری از منابع منطقه و ارائة پروژه‌های چند کشور برای حمایت از جوامع یهودی بین‌المللی؛
5) باز کردن دروازة آسیا به روی خود و آنگاه توسعة روابط دیپلماتیک و اقتصادی خود با کشورهای جنوبی‌تر، پس از کسب مشروعیت در منطقه؛
6) استفاده از فرصت‌های فوق‌الذکر برای رسیدن به موقعیت پرنفوذ در شکل دادن به استراتژی‌های جهانی و گریز از محدوده‌های خاورمیانه به منظور تضمین یک حضور جهانی. (احمدی، 1378: 60)
3-4. دکترین نظامی- استراتژیک جمهوری آذربایجان
دکترین نظامی جمهوری آذربایجان، که از سوی حیدر علی‌یف پیشوای ملّی مردم آذربایجان بنیان‌گذاری شده، سندی است که به عنوان بخشی از استراتژی تضمین‌کننده امنیت ملی جمهوری آذربایجان، با هدف حراست از حقوق و مصالح ملی انسانی، جامعه، دولت و وظایف دولت جمهوری آذربایجان در قبال تهدیدات داخلی و خارجی و به عنوان پایه و مبنای نظری سیستم امنیت نظامی کشور تدوین شده است. ( ایراس :1389)
براساس مادة دوم این دکترین جمهوری آذربایجان به عنوان دولتی قانونی و لائیک- قادر به تامین منافع ملت و کشور- خط مشی سیاستگذاری امنیت ملی خود را برای رشد و ترقی مشخص کرده و به اجرا درمی‌‌آورد. یکی از اجزای ترکیب خط مشی سیاستگذاری امنیت ملی جمهوری آذربایجان را تاکتیک سیاسی - دفاعی در زمینههای نظامی و دیگر زمینه‌‌‌هاـ معطوف به تامین منافع ملی کشورـ تشکیل میدهد.
مادة سوم بیان کنندة مقاصد، مبانی و اصول سیاست دفاعی در نظریه امنیت ملی جمهوری آذربایجان میباشد، همچنین روند اجرای مفاد مربوط به امنیت نظامی و گسترش و توسعة این مفاد در "دکترین نظامی" جمهوری آذربایجان منعکس می‌شود. در این دکترین به صورت واضح حریم و فضای امنیتی مشخص گردیده است.
در فصل سوم مادة 19 این دکترین تامین استقلال، حق حاکمیت، تمامیت ارضی، ایجاد نظام قانون اساسی، تامین منافع مردم و کشور، مقابله با تهدیدات نظامی، سیاسی و امثال آن یکی از مهم‌ترین وظایف دولت جمهوری آذربایجان به‌شمار می‌رود.
در این فصل ادامة اشغال بخشی از سرزمین‌های جمهوریآذربایجان توسط نیروهای مسلح ارمنستان غاصب، امکان هر گونه تجاوز نظامی خارجی برای دخالت در امور داخلی آذربایجان؛ وابستگی نظامی جمهوری آذربایجان به کشورهای خارجی؛ طرح ادعای ارضی از سوی کشورهای هم مرز (همسایه) جمهوری آذربایجان؛ انواع فعالیتها با هدف بحرانی کردن اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی در داخل کشور از جمله حمایت (بیگانگان) از روند تحرکات تجزیه‌طلبانه و دینی افراطی، تدارک و آموزش گروه‌های مسلح غیرقانونی از سوی دیگر کشورها جهت اعزام به جمهوری آذربایجان، درگیر بودن کشورهای همسایه در مناقشات بین دولتی یا وجود مناقشات داخلی، عملیات نظامی، قیام‌های مسلحانه و یا هرگونه نابسامانی نظامی و ناآرامی و نظامی- سیاسی در کشورهای مذکور، بروز اختلال در توازن نظامی منطقه و عدم کفایت توان دفاعی از جمله استقرار مستقیم پایگاه‌های نظامی (در مجاورت سرحدات خاکی و آبی جمهوری آذربایجان)؛ تجمع دستجات نظامی و افزایش میزان تسلیحات و دیگر اشکال حضور نظامی‌در مجاورت مرزهای دولتی جمهوری آذربایجان؛ تجاوز یگان‌های نظامی و مسلح به حریم مرزی جمهوری آذربایجان، بروز مناقشات مرزی و یا تشدید آن؛ اشاعه انواع سلاح‌های هسته‌ای و دیگر سلاح‌ها و گسترش فناوری تهیه و تولید مدرن‌ترین تسلیحات نظامی به تبع دعاوی نظامی- سیاسی دولت‌های مختلف و گروه‌های تروریستی؛ به صورت علنی اشاره گردیده شده است. (بنیاد مطالعات قفقاز، 1390: 5-2)
براساس این دکترین دولت موظف است برای تضمین امنیت کشور صنایع دفاعی را در این کشورگسترش دهد.
مادة ۷۰ : برنامة توسعه صنایع دفاعی جمهوریآذربایجان در دو مسیر به اجرا در مي‌آید: - تأمین نیازهای ارتش و دیگر واحدهای نظامي کشور به اقلام نظامي - صنایع دفاعی کشور موظف است با هدف تأمین رقابت پذیری محصولات دفاعی خود در بازارهای داخلی و جهانی، فناوری‌های مدرن را بکار برده، و خدمات فروش و اخذ سفارش داخلی و بین‌المللی را ارایه دهد.مادة ۷۱:نیروهای مسلح ارتش، دیگر واحدهای نظامي و نهادهای دولتی مسئول تضمين امنیت نظامي‌کشور موظفند برای تقویت و استحکام توان دفاعی کشور، مطابق با برنامههای دولت و با هدف تهیه فن‌آوری‌های مدرن و ایجاد زمينه‌های تولیدی مدرن در کشور، با کشورهای متحد جمهوری آذربایجان در زمينه امور لجستیکی (نظامي- فنی) روابط برقرار کرده، دامنه همکاری‌ها را با این کشورها گسترش دهند.
همان‌گونه که در این دکترین ملاحظه می‌گردد مسئلة قره باغ، تجهیزات ارتش، خرید و فروش با هم پیمانان استراتژیک، حفظ کیان دولت آذربایجان و جلوگیری از نفوذ افراطی‌گرایی اسلامی و نیز دخالت‌های کشورهای همسایه از مسائل بسیار پر اهمیت می‌باشند. درج این موارد نشان دهندة میزان اهمیت این عوامل برای جمهوری آذربایجان میباشد و برای رسیدن به این اهداف در تلاش است.
4-4. همکاری های امنیتی-نظامی اسرائیل و جمهوری آذربایجان
نطفة روابط جمهوریآذربایجان و اسرائیل با سفر معاون نخست وزیر اسرائیل به باکو در سال 1992 بسته شد. در طول این سفر، سفارت اسرائیل در باکو افتتاح شد. هر چند بعد از گذشت 18 سال از روابط دوجانبه، باکو به دلیل حساسیت‌های موجود در بین کشورهای مسلمان منطقه اقدام به ایجاد سفارت‌خانه در (abilov, 2008: 20) تل آویو نکرده است.
اوج توسعة روابط جمهوریآذربایجان و اسرائیل در زمان جبهة خلق به رهبری ابوالفضل ایلچی بیگ بود. در این دوره اسرائیل سفارت خود را در این کشور به سطح سفیر ارتقا داد. اسرائیل از نظر سیاسی در زمینههای آموزش‌دیپلماتیک، روزنامه‌نگاری، خبرگزاری، احزاب سیاسی با جمهوریآذربایجان همکاری داشته است. در سال 1995-1994 بیست‌وپنج دیپلمات از باکو برای گذراندن دوره‌های روابط‌بین‌المللی در وزارت‌خارجة اسرائیل عازم تل آویو شدند. (اطلاعات، 3/4/1374: 1)
در حال حاضر نیز روابط سیاسی دو کشور در حال گسترش است، شیمون پرز رئیس‌جمهور اسرائیل در اواخر ماه ژوئن 2009 به باکو سفر کرد، این اولین بار بود که یک مقام بلندپایة یهودی از یک کشور مسلمان دیدار میکرد؛ طی این سفر دو کشور توافق‌نامه‌هایی را جهت همکاری در زمینههای مختلف از جمله. آموزش، فرهنگ، اطلاعات، و تکنولوژی‌های ارتباطی با یک‌دیگر به امضا رساندند. دو کشور نیز از تداوم روابط قوی و صمیمی یا یک‌دیگر حمایت کرده‌اند. (abasov, 2009: 2)
براساس گزارش‌ها، اسرائیل در حال کمک به بازسازی و تقویت نیروهای نظامی جمهوریآذربایجان که بعد از جنگ قره‌باغ دچار صدمات سنگین شده بود، میباشد. پس از انعقاد قرارداد نظامی- امنیتی اسرائیل وترکیه در سال 1996 که اسرائیلی طی آنها اجازة مانور در ترکیه را پیدا کردند، و سالانه مانور عقاب آناتولی را انجام دادند؛ جمهوریآذربایجان خواستار شد تا عضو ناظر فعالیتها ومانور نظامی این دو کشور باشد. یکی‌دیگر از ابعاد حضور نظامی اسرائیل در منطقة قفقاز، همکاری ترکیه، اسرائیل و جمهوریآذربایجان است که در سال 2002 با انعقاد پیمان ترابوزان شدت گرفت، که هدف آن گسترش اتحاد نظامی ترکیه و اسرائیل به جمهوریآذربایجان در راستای طرح خاورمیانة بزرگ جهت خارج کردن اسرائیل از انزوای منطقه‌ای میباشد. (کاظمی، 1381: 12)
در طول سفر شیمون پرز به باکو در سال 2009 یک قرارداد بسیار مهم امضا شد، که در برگیرندة ساخت یک کارخانة تولید تسلیحات در جمهوریآذربایجان میباشد؛ با ساخت کارخانه آذربایجان به تولید کنندة مهم سیستم‌های بسیار پیشرفته تبدیل خواهد شد(حتی روسیه نیز از این قابلیت برخوردار نیست). (zamejc, 2010: 29)
اسرائیل و جمهوریآذربایجان همکاری‌های اطلاعاتی نیز دارند. در این خصوص اسرائیل تلاش کرده است تا از طریق رشد فعالیتها وهمکاری‌های اطلاعاتی و جاسوسی نفوذ خود را در منطقه بیشتر کند. نکتة حائز اهمیت در این زمینه آن است که اسرائیل در سال 2003، دومین پایگاه اطلاعاتی خودرا در منطقة جنوبی جمهوریآذربایجان، با هدف جمع‌آوری اخبار از ایران و با نصب دستگاه‌های شنود آغاز نموده است. در این زمینه اسرائیلی‌ها معتقدند که با کشورهایی نظیر جمهوریآذربایجان می‌توانند در زمینة شنود رادیویی به توافق برسند، و از آن علیه دولت‌هایی چون ایران استفاده کنند. (کاظمی،1383: 17)
لدول بزانیش اشاره می‌کند که علاقة آذربایجان به اسرائیل و بالعکس از ترس متقابل آن ها از ایران نشات میگیرد. آذربایجان آرزومند است که با برقراری ارتباط با اسرائیل از سوی آمریکا مورد تحسین و تشویق قرار گیرد. (بزانیس، 1391: 66)
5-4. اهداف استراتژیک جمهوری آذربایجان از ایجاد رابطه با اسرائیل
الف) استفاده از لابی یهودیان: آذربایجان در ایجاد رابطه با اسرائیل به دنبال استفاده از لابی یهودیان اسرائیل در آمریکاست. چراکه ارمنستان دارای یک لابی با 50 عضو در کنگره آمریکاست؛ قطعا حضور چنین لابی متناقض اهداف آذربایجان در نزدیکی به غرب و به ویژه آمریکا است. به دلیلی حمایت روسیه از ارمنستان، آذربایجان خودرا شدیداً نیازمند حمایت آمریکا می‌داند.
ب) نزدیکی به غرب: جمهوریآذربایجان سعی دارد از طریق تقویت رابطة خود با اسرائیل به بلوک غرب نزدیک‌تر گردد. آمریکا بزرگترین پشتیبان اسرائیل میباشد. همچنین اسرائیل دارای نفوذ زیادی دراتحادیة اروپا و احتمالاً در شبکه‌های رسانه‌های جمعی و برخی از این کشورهای است. تمایل آذربایجان به پیوستن در ناتو به علت وجود مشکلات بسیاری با موانع عدیده‌ای روبرو است. برقراری روابط با اسرائیل و از این طریق با آمریکا و اروپا این مسیر را راحت‌تر می‌کند.
پ)افزایش قدرت چانه زنی در مناقشه قره‌باغ: به دلیل حمایت روسیه از ارمنستان آذربایجان خواهان نزدیکی به اسرائیل است تا این خلاء قدرت پر شود.
ت) مدرنیزه کردن ارتش و تقویت بنیة نظامی: در قفقاز جنوبی از لحاظ جغرافیایی بین دو کشور آذربایجان و ارمنستان وضعیت توپوگرافی به گونه‌ای است که آذربایجان در مناطق پست و کم ارتفاع و ارمنستان و قره باغ در مناطق کوهستانی قرار دارد. این مسئله باعث شده است تا منطقه قره باغ اشراف کاملی به جلگة آذربایجان داشته باشد. این مسئله پتانسیل دفاعی آذربایجان را تضعیف نموده و این کشور را در مقابل حملات دشمن که در مناطق کوهستانی و صعب‌العبور قرار دارد، آسیب پذیر می نماید. این مسئله نیاز به تقویت نظامی آذربایجان را دو چندان نموده است و به همین واسطه کشورهایی که می‌توانند به این هدف به آذربایجان کمک نمایند دو چندان اهمیت می‌یابند. بنابر گزرارشی که در آژانس خبری ها آرتص منتشر شد، اسرائیل و آذربایجان یک توافقنامة خرید و فروش سلاح را به امضا رساند‌ه‌اند. در این گزارش به مبلغ این معامله اشاره‌ای نشده است که باتوجه به معاملات نفتی بین دوکشور احتمالاً رقم قابل ملاحظه‌ای را به خود اختصاص داده است. البته در برخی منابع به این نکته اشاره شده که اسرائیل حتی اقدام به فروش موشک‌هایی چون استینگر نیز به آذربایجان نموده است. برخی معتقدند افزایش مبادلات نظامی آذربایجان و اسرائیل به دلیل حمایت کمیته‌های یهودیان آمریکا(AJC) از آذربایجان میباشد. این گروه معتقدند سفر ریاست کمیته فوق آقای دیوید هریس به آذربایجان به دعوت الهام علی‌اف موجب جلب حمایت این کمیته از سیاست‌های آذربایجان شد، به طوری که هریس آذربایجان را نمونه‌ای از مذهب‌گرایی منعطف و الگویی برای کل جهان معرفی نموده و متعاقباً این گرایش به آذربایجان توسطAJC منجر به روابط نزدیک آذربایجان و اسرائیل و تبادلات نظامی که باعث تقویت بنیة نظامی آذربایجان می‌گردد، شده است. (بزانیس، 1391: 12)
6-4. اهداف امنیتی طرفین
سیاست‌های امنیتی و اهداف نظامی و استراتژیک همواره در کانون توجه مقامات اسرائیلی در روابط خارجی آنان با دولت های دیگر بوده است، که این مسئله متاثر از بحران امنیتی رژیم صهیونیستی تشدید شده است. منطقه قفقاز و جمهوریآذربایجان از اهمیت بسیاری برخوردار است.
مهم‌ترین هدف امنیتی اسرائیل در این منطقه، انتقال نگرانی‌های امنیتی از مرزهای خود به کنار مرزهای ایران و رویارویی با تهدید ایران میباشد. اسرائیل با نفوذ به آذربایجان برای مقابله با ایران به عنوان مهم‌ترین تهدید استراتژیک اسرائیل تلاش کرده تا با نفوذ در منطقة قفقاز و با استفاده از اقداماتی مانند ایجاد پایگاه‌های استراق سمع در مرزهای ایران یا انجام فعالیتهای جاسوسی ویا آمادگی برای حملات ضربتی و تحمیلی به ایران دغدغه‌های امنیتی خود در قبال ایران را کاهش داده و آسیب پذیری ایران را افزایش دهد. در این راستا ایهود باراک در سال 2000 در سفر به منطقه خواستار استقرار پایگاه شنود در حاشیة مرز ایران و جمهوریآذربایجان شد، در سال 2003 دومین پایگاه اطلاعاتی اسرائیل در منطقة جنوبی آذربایجان با نصب دستگاه های شنود و با هدف جمع اوری اخبار از ایران تاسیس شد. علاوه بر این اسرائیل با زیر نظر داشتن کلیة فعالیتهای ایران در نزدیکی مرزهای قفقاز و استفاده از مرزهای منطقه در تقابل احتمالی نظامی با ایران فضای بازی سیاست خارجی ایران را محدود کرده است. از سوی دیگر اسرائیل با ناامن کردن مرزهای ایران در خصوص برانگیختن احساسات ناسیونالیستی و در میان قومیت‌های ایرن تلاش می نماید. (فرجی راد، 1391: 57-50)
براساس اخبار و گزارش‌های رسانه‌های جمهوریآذربایجان در جریان مهرماه سال 1387 روابط و همکاری‌های دوطرفه بین اسرائیل و جمهوریآذربایجان خیز سیاسی-نظامی قابل تاملی مشاهده می‌شود و به نظر می‌رسد این روابط قدم به مرحلة نوینی گذاشته است که همکاری و خرید تسلیحاتی گسترده جمهوریآذربایجان از این رژیم، این احتمال را تقویت می‌کند. ( بولتن قفقاز، 1387: 20)
در اوایل مهرماه سال جاری آذربایجان برای خرید انواع تجهیزات جنگی، دستگاه‌های پرتاب موشک و دستگاه‌های راداری، قراردادی به ارزش 900 میلیون دلار با اسرائیل منعقد کرد. بنابه گزارش‌رسانه‌های اسرائیلی از جمله معاملات تسلیحاتی مورد توافق دو طرف، فروش خمپاره اندازهای شرکت سولتام اسرائیل به آذربایجان، توپ‌های موشک‌انداز مختلف و نیز مهمات تولید کارخانه‌های اسرائیلی و دستگاه‌های ارتباطاتی تولیدی شرکت تیدیران میباشد. سخنگوی وزارت دفاع آذربایجان اخبار خرید سلاح را تکذیب کرد، اما روزنامة اکسپرس از پرتیراژترین روزنامه‌های این کشور لیست تجهیزات و مهمات نظامی خریداری شده از اسرائیل را با استناد به نشریة" وثنیا وستنیک ایزر ایلیا" به شرح زیر اعلام کرد.
- تسلیحات اتوماتیک تی آی آر-21 (تارور) مدل 56/5 ام.ام ساخت اسرائیل؛
-سیستم‌های آتش بار ا- ای ان ایکس مدل های 16 و 122 ام.ام ساخت شرکت تاآس اسرائیل؛
- موشک های اکسترا مدل 300 ام.ام؛
- هواپیماهای بدون سرنشین اوربیتر نوع 2 ( آئوراستا) ساخت شرکت آئورنایتیکس.
علاوه بر این همین منبع اعلام کرد که در حال حاضر شرکت سولتام اسرائیل برای فروش توپخانه سمسر مدل 122 و سیستم‌های آتش بار " نایازا" به آذربایجان در حال مذاکره با مقامات باکو است.
اغلب منابع آگاه همکاری نظامی آذربایجان و اسرائیل را مقوله‌ای تازه نمی‌دانند و تاکید دارند شرکتهای تسلیحاتی نه تنها سلاح به آذربایجان می‌فروشند بلکه مامورین امنیتی-جاسوسی آذربایجان را نیز به سلاح‌های مدرن مجهز نموده و آموزش‌های تیراندازی به آنها میدهند. علاوه براین گروه فوق که خدمات مزبور را برای جمهوریآذربایجان انجام میدهند حتی در خصوص تامین امنیت جانی شخص الهام علی اف نیز نقش عمده ای دارند. این درحالی است که روزنامة هاآرتص اسرائیل هدف تل‌آوی را از انعقاد قرارداد 100 میلیون دلار با آذربایجان را ایجاد توازن در منطقه علیه ایران اعلام می‌دارد و مثل همیشه تاکید دارد برنامة هسته‌ای ایران علاوه بر اسرائیل، آذربایجان را نیز تهدید می‌کند.
جمع بندی
در این فصل به اصول و مبانی سیاست‌خارجی دو کشور به صورت مختصر اشاره گردید؛ چراکه روابط با کشورهای دیگر از مبانی سیاست خارجی هر کشوری ناشی می شود. ایجاد زمینة مهاجرت یهودیان به اسرائیل و تاسیس فضای امنیتی مطلوب از اولویت‌های سیاست خارجی اسرائیل میباشد که البته در بین اولویت در طول زمان‌های مختلف امکان جابجایی وجود دارد. تثبیت موجودیت دولت صهیونیستی و گسترش مشروعیت آن در سطح منطقه، تلاش برای ایجاد اسرائیل بزرگ در بعد سیاسی، اقتصادی به جای پافشاری بر سر ایجادیک اسرائیل بزرگ در چارچوب مرزهای دینی و توراتی،جدا کردن بحران منطقه و موضوع کشمکش اعراب و اسرائیل و نیز مسئلة فلسطین از موضوع روابط خارجی با کشورهای جهان، ارائه بیش‌ترین دستاورد ممکن در زمینههای سیاسی، اقتصادی، و راهبردی منطقه، تقویت روابط استراتژیک با ایالات متحده آمریکا از اولویت‌های سیاست خارجی اسرائیل میباشد.
اسرائیل فاقد عمق استراتژیک میباشد، همین مسئله بر معضلات امنیتی این کشور می‌افزاید. براساس طرح آئین پیرامونی بن گوریون این کشور برای حل مسئلة امنیت باید روابط خود با کشورهای پیرامون مثل ترکیه، ایران، آذربایجان را گسترش دهد. در دایرة درونی یا مرکز کشورهای اطراف اسرائیل کشورهای عرب که دشمن اسرائیل محسوب می‌شوند وجود دارد، همین مسئله می‌توانست باعث انزوای اسرائیل گردد. جمعیت اسرائل نیز کم میباشد، به همین علت در ابتدا مسئلة یهودیان ساکن در سرزمین‌های دیگر و مهاجرت آنها در اولویت قرار داشت، اما بعدها از سیاست دیاسپورا علیالخصوص در کشور آذربایجان بهره گرفته شد. بر طبق این سیاست یهودیان در قسمت‌های مختلف صنعت، اقتصاد، سیاست، ارتش، تعلیمات نظامی به کار گرفته شدند.
دکترین نظامی جمهوری آذربایجان، که از سوی حیدر علی‌یف پیشوای ملّی مردم آذربایجان بنیان‌گذاری شده، سندی است که به عنوان بخشی از استراتژی تضمین‌کننده امنیت ملی جمهوری آذربایجان با هدف حراست از حقوق و مصالح ملی انسانی، جامعه، دولت و وظایف دولت جمهوری آذربایجان در قبال تهدیدات داخلی و خارجی و به عنوان پایه و مبنای نظری سیستم امنیت نظامی کشور تدوین شده است. در فصل سوم این دکترین، ادامة اشغال بخشی از سرزمین‌های جمهوریآذربایجان توسط نیروهای مسلح ارمنستان غاصب، مکان هر گونه تجاوز نظامی خارجی برای دخالت در امور داخلی آذربایجان؛ وابستگی نظامی جمهوری آذربایجان به کشورهای خارجی؛ طرح ادعای ارضی از سوی کشورهای هم مرز (همسایه) جمهوری آذربایجان؛ انواع فعالیتها با هدف بحرانی کردن اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی در داخل کشور از جمله حمایت (بیگانگان) از روند تحرکات تجزیه‌طلبانه و دینی افراطی، تدارک و آموزش گروه‌های مسلح غیرقانونی از سوی دیگر کشورها جهت اعزام به جمهوری آذربایجان؛ درگیر بودن کشورهای همسایه در مناقشات بین دولتی یا وجود مناقشات داخلی، عملیات نظامی، قیام‌های مسلحانه و یا هرگونه نابسامانی نظامی و ناآرامی نظامی و نظامی- سیاسی در کشورهای مذکور، بروز اختلال در توازن نظامی منطقه و عدم کفایت توان دفاعی از جمله استقرار مستقیم پایگاه‌های نظامی (در مجاورت سرحدات خاکی و آبی جمهوری آذربایجان)؛ تجمع دستجات نظامی و افزایش میزان تسلیحات و دیگر اشکال حضور نظامی‌در مجاورت مرزهای دولتی جمهوری آذربایجان؛ تجاوز یگان‌های نظامی و مسلح به حریم مرزی جمهوری آذربایجان، بروز مناقشات مرزی و یا تشدید آن؛ اشاعه انواع سلاح‌های هسته‌ای و دیگر سلاح‌ها و گسترش فناوری تهیه و تولید مدرن‌ترین تسلیحات نظامی به تبع دعاوی نظامی- سیاسی دولت‌های مختلف و گروه‌های تروریستی؛ به صورت علنی اشاره گردیده شده است.
گسترش صنایع دفاعی برای تضمین امنیت کشور که در درومسیر انجام می‌پذیرد. یکی از طریق تأمین نیازهای ارتش و واحدهای نظامی و دیگری خرید و فروش تکنولوژی‌های مدرن.
شروع روابط دو کشور اسرائیل و آذربایجان در سال 1992 با سفر معاون نخست‌وزیر اسرائیل به باکو میباشد؛ دستاورد این سفر افتتاح سفارت اسرائیل در باکو بود. در زمان ائلچی بی اسرائیل سفارت خودرا به سطح سفیر ارتقا داد.
عزیمت بیست‌وپنج دیپلمات از باکو به اسرائیل برای گذراندن دوره‌های روابط بین المللی، سفر شیمون پرز در سال 2009 به باکو و امضای توافق نامه‌هایی در زمینههای آموزش، اقتصاد، فرهنگ، اطلاعات، تکنولوژی‌های ارتباطی، کمک اسرائیل به آذربایجان برای بازسازی نیروهای نظامی خود، پذیرفت آذربایجان بع عنوان عضو ناظر مانور عقاب آناتولی، انعقاد پیمان ترابوزان در سال 2002، قرارداد ساخت کارخانة تسلیحات در آذربایجان در سال 2009، همکاری اطلاعاتی دو کشور و قرار دادن دستگاه‌های شنود در آذربایجان توسط اسرائیل در سال 2002 از جمله همکاری‌های دو کشور می باشد، قرارداد 900 میلیون دلاری خرید وفروش تسلیحات دو کشور باهم، خریدو فروش شرکت سولتام و تیدیران با جمهوری آذربایجان از دیگر موارد می باشد.
فصل پنجم.تاثیر همکاری های سیاسی، اقتصادی، امنیتی، اسرائیل و آذربایجان بر امنیت ملی ایران
1-5. مقدمه
امنیت يک مفهوم آشنا وقابل شناخت برای تمام جوامع بشری از جوامع اوليه چون قبايل کوچک گرفته تا امپراتوري‌های بزرگ جهان باستان و دولت شهرهای يونان بوده است و به همين ترتیب امروز نيز تلاش برای رسيدن به "وضعيت امن" Secure Situation اولويت نخست سياست‌های واحدهای سياسی مختلف راتشکيل داده و راه‌های تأمین آن از جايگاه خاصی در سياست‌گذاری‌های امنيتی دولت‌ها در قالب امنيت ملی برخودار است.
مبنا و اساس جستجوی امنيت را می‌توان در انگيزه ها و کشش‌های انسان‌ها دنبال کرد، به اين معنی که جستجوی امنيت از مهم‌ترين کشش‌ها و انگيزه‌های انسانی است که با جوهر هستی انسان پيوند ناگسستنی دارد. حفظ ذات و صيانت نفس از اساسی ترين ميل‌های انسان است؛ نياز به امنيت مانند اکثريت نيازهای انسان‌ها يک امری کاملا طبيعی بوده انسان‌ها را وا می‌دارد که در تأمین آن چه در سطح فردی و يا جمعی از خود تحرکاتی نشان دهد. وبعداً انسان‌ها در پی برآوردن نيازهای زيستی ازيک‌ديگر وارد مناسبات گوناگون می‌شوند و تشکيل جامعه میدهند، اساس تشکيل جامعه مسائل امنيتی بوده که دراين خصوص می‌توان به نظرية قرارداد اجتماعی فلاسفه قرن هجدهم از هابز گرفته تا روسو اشاره کرد که به عقيدة آنها نياز به تضمين جمعی امنيت افراد اولين مرحله قانونی برای شکل‌گيری يک دولت است. به اين صورت می‌توان گفت که تأمین امنيت و راه‌های دستيابی به آن از جملة سنگ بناهای شکل گيری واحدهاي سياسي از نگاه تاريخی بوده تا از اين طريق اعضای جوامع مذکور بتوانند به کمک هم‌ديگر به مهم‌ترين نيازهایشان که تأمین امنيت است دستيابی حاصل کنند. اما آنچه در جوامع اوليه و حتی تا اين اواخر يعنی تا آواخر دهة 1980 ميلادی مطرح بود، يک ديدگاه محدود به امنيت بود، طوری که بحث امنيت روی موضوعات نظامی متمرکز بود؛ يعنی يک نوع ديد تقليل‌گرايانه نسبت امنيت حکم‌فرما بود و امنيت را در توانايي‌های نظامی و برقراری صلح بعد از جنگ‌ها جستجو می‌کردند. (بوزان،1378: 23 ) ولی امروزه امنيت ديگر محدود به آرامش پس از جنگ‌هاي ويرانگر و توانايي نظامی نشده بلكه به تمام سطوح زندگي مدرن انسان‌ها راه مي‌گشايد. امروزه مفهوم امنيت تنها مسائل نظامي را در برنمي گيرد، بلكه تمام عرصه‌هاي اقتصادي، فرهنگي، سرزمين، تمدن وجان انسان‌ها را در مي‌نوردد ودر تمام ابعاد زندگي انسان مصداق ومعني پيدا مي‌كند و از همين سبب است که به تعريف جديد امنيت يعنی "امنيت فراگير" تاکيد می‌گردد.
تحولات بوجود آمده نه تنها سبب تغيیر در مفهوم امنيت و ابعاد آن گرديده بلکه راه‌ها و استراتژی‌هایی که در جهت دست يابی به امنيت توسط واحدهای سياسی وضع می‌گردد را نيزدر بر می‌گيرد.
امنیت
اما امنيت چه مفهومی را در بر دارد؟ و يا به عبارت ديگر وقتی که ما کلمه امنيت را به کار می‌بريم با کاربرد اين می‌خواهيم چه را بيان کنيم؟ و يا مفهوم امنيت توصيف کننده چه وضعيت می‌تواند باشد؟. اين قبيل سوالات ما را به ارائة يک تعريف از امنيت سوق میدهد. مشکلی که در ارائه يک تعريف جامع از امنيت وجود دارد، همانا عدم وجود اجماع روی يک تعريف ازاين مفهوم میباشد. حتی به عقيده بعضی از علما اين عدم اجماع نسبت به ارائة يک تعريف جامع از امنيت نسبت به مفاهيم ديگری از اين قبيل عميق‌تر میباشد، به گفتة باری بوزان اين عدم اجماع بيشتر ناشی ازنبود درک عميق ازمفهوم امنيت می باشد. به گفتة وی عواملی که در نبود يک درک عميق از امنيت دخيل می‌باشند به قرار ذيل است.
الف) پيچيدگی موضوع: يعنی پيچيدگی که در اين مفاهم موجود میباشد باعث گرديده است تاتحليل‌گران از آن روی‌گردان شوند. اين مفهوم حالت گسترده‌ای دارد و روی نقطة خاصی متمرکز نمی‌باشد، به همين جهت به‌طورکلی آن را نمی‌توان تعريف کرد بلکه فقط در ارتباط با موارد خاص تعريف می‌شوند. اصولاً مفاهيم بحث انگيز به جای ارائة نکتة خاص بطور دقيق، يک حوزة معين را مورد توجه قرارنمی‌دهد.
ب) وجود دامنة مشترک بين اين مفهوم و مفهوم قدرت در شرايط رو‌در‌روئی جدی است: واقع‌گرايان معتقدند که صحنة بين‌المللی، محل کشمکش قدرت‌ها است. طبق اين بيان به نظر می‌رسدکه دولت‌ها اسير کشمکش قدرت هستند و امنيت از مشتقات قدرت و بويژه قدرت نظامی است. مفهوم امنيت آن‌قدر تحديد شده که به‌صورت بيان چگونگی وضعيت گروهی از دولت‌ها در کشمکش قدرت درآمده و يا به ميزان ثبات در توازن کلی قدرت اطلاق گرديده است. بدين ترتيب می‌توان گفت که امنيت تبديل به واژ‌‌ه‌ای معادل اندکی بيش از قدرت شده که در حوزة گسترده، چندان معنای مستقل نداشته و همواره در کشمکش قدرت در روابط دولت‌ها بررسی می‌گردد؛
ج) عدم پايداری هويتی در تعريف خودی/ غير خودی: اينکه چه کسی دشمن است وچه کسی دوست پنداشته می‌شود مقوله‌ای است که از دير باز ذهن سياست‌مداران را به خود جذب کرده‌است. اين مقوله از اين جهت قابل توجه است که برای دولت‌ها نه دشمن هميشگی و نه دوست هميشگی وجود دارد. همراه با اين ناپايداری مفهوم امنيت نيز دچار ابهام گرديده؛ زیرا که در خيلی موارد امنيت در رابطه با دوستی‌ها و دشمنی‌ها معنی پيدا می‌کند.
د) حفظ ابهام از طرف سياست‌گذاران دولت‌ها درمورد مفهوم واقعی امنيت، تا بتوانند در چنين فضای ابهام‌آميز هر گونه اقدامات نظامي، امنيتی و سياسی خودرا در راستای تأمین امنيت توجيه کنند و يا در بعضی مواقع با بزرگ جلوه دادن تهديدات در صدد بهره برداری‌های سياسی خود برآيند. بنابراين عوامل مذکور سبب آن گرديده است يک تعريف کلی از امنيت ارائه نگردد و اين عدم درک کلی و يا عدم ارائه تعريف واحد از امنيت تنها درمحدودة ديدگاه‌های صاحب نظران مسائل امنيتی محصور نمانده بلکه کارگزاران سياست‌گذارای مسائل امنيتی واحدهای سياسی نيز از اين امر متأثر می‌باشند. سياست‌گذاران مذکور سياست‌های امنيتی را نه بر مبنای يک درک کلی از امنيت بلکه بر اساس منافع سياسی، اقتصادی، استراتژی و جغرافيای خود وضع می‌کنند که در اکثر مواقع اين گونه سياست‌ها چون با منافع امنيتی واحدهای سياسی ديگر در تصادم قرار می‌گيرد خود به عامل امنيت‌زدا در سطح بين‌المللی تبديل گرديده و پديدة "معمای امنيتی" را بوجود می‌آورد. پديدة معمای‌امنيتی به اين معنی است که افزايش امنيت يک جامعه و يا دولت به طور خودکار باعث کاهش امنيت دولت ديگر می‌شود.
با وجود مشکلات مذکور صاحب نظران مسائل امنيتی درباره اين مفهوم ديدگاه‌های خود را ارائه کرده‌اند،که ما بطور مختصر بعضی از اين نظريات را يادآوری می‌کنيم.
ايان بلانی (Ian Bellany) تعريف ذيل را از امنيت ارائه کرده است. " امنيت يعنی رهايي نسبی از جنگ"(بوزان، 1378. ص26). طوری که ديده می‌شود اين صاحب نظر، امنيت را در رابطه با جنگ تعريف کرده که اين تعريف در شرايط امروزی قابل قبول میباشد امادارای نقص‌های فراوانی نیز میباشد. درست است که امنيت بيشتر در رابطه با جنگ معنی پيدا می‌کند اما مواردی نيز وجود دارد که در آن جنگی اصلاً مطرح نيست، ولی امنيت خود به عنوان يک نياز جدی مطرح است. مانند امنيت غذايي امنیت زیست محیطی، امنیت روانی ... از این جمله میباشد.
صاحب نظری ديگری بنام "لارونی مارتين" (lurene Martin) در خصوص تعريف امنيت می‌گويد که " امنيت عبارت از تضمين رفاه آتی میباشد" اين تعريف گرچه بر مبنای يک نگرش وسيع‌تری از امنيت صورت گرفته اما اينکه آيا امنيت بخودی خود می‌تواند باعث تضمين رفاه گردد جای سوال است. اما در اين امر شکی وجود ندارد که امنيت از لازمه‌های رفاه میباشد.
"جان ئي.مورز" (John E.Morrz) می‌گويد که امنيت عبارت از رهايي نسبی از تهديدات زيان بخش میباشد. همچنین به عقيدة "آرنولد ولفرز" Arnold Wolfers امنيت در معنای عينی آن فقدان تهديد نسبت به ارزش‌های کسب شده و در معنای ذهنی امنيت عبارت از فقدان هراس از اينکه ارزش‌های مزبور مورد حمله قرارگيرد. به همين قسم "دومينيک داويد" نيز تعريفی از امنيت ارائه کرده است که به عقيدة وی امنيت عبارت از: «ايجاد فضايي که درآن فرد يا جمعی خودشان را در وضعيت آسيب پذير احساس نمی‌کنند و تهديد متوجه آنها نيست و فقط ابزار رفع تهديد در اختيار آنها قرار می‌گيرد. چنین فضاي امنی را می‌توان به کمک سياست‌های دفاعی و دفاع نظامی ايجاد و يا تقويت کرد» ( دومينيک، 1385: ص 1)
داريوش آشوری تعريفی که از امنيت ارائه کرده به قرار ذيل میباشد: امنيت در لغت عبارت از حالت فراغت از هرگونه تهديد يا حمله و يا آمادگی برای رويارويي با هرتهديد و حمله میباشد، که در اصطلاح سياسی و حقوقی به صورت "امنيت فردی" ، "امنيت اجتماعی" ، "امنيت ملی" و " امنيت بين المللی" به کار برده می‌شود.
- امنيت فردی: حالتی است که درآن فرد فارغ از از ترس آسيب رسيدن به جان يا مال يا آبروی خود يا از دست دادن آنها زندگی کند.
- امنيت اجتماعی: حالت فراغت همگانی از تهديد است که کردار غير‌قانونی دولت يا دستگاهی يا فردی يا گروهی در تمامی يا در بخشی از جامعه پديد آورده است.
- امنيت ملی: حالتی است که ملتی فارغ از تهديد از دست دادن تمام يا بخشی از جمعيت ،دارايي يا خاک خود به سر برد.
- امنيت بين المللی: نيز حالتی است که در آن قدرت‌ها در حالت تعادل و بدون دست‌يازی به قلمرو يک‌دیگر به سر برند و وضع موجود در خطر نيفتد. (آشوری،1376: 38)
بنابراين تعاريف مندرج در فرهنگ‌های لغات و تعاريف ارائه شده توسط صاحب نظران در بارة مفهوم امنيت بر روی "احساس آزادی از ترس" و "احساس ايمنی" که ناظر بر امنيت مادی و روانی است تاکيد دارند و يا به عبارت ديگر امنيت يک پديده دو وجهی میباشد که از يک سو به معنی "ايمنی در مقابل حمله، استواری ونفوذناپذيری، قابليت اعتماد واطمينان از عدم شکست و يا تسليم، واز سوی ديگر به معنای عدم اضطراب از تشويش و خطر اشاره دارد". در اینجا باید اشاره کرد که امنيت به مفهوم جامع و مطلق خود از دايره دستيابی کامل خارج میباشد؛ به‌دليل آنکه مجموعة بزرگی از تهديدات، خطرات، ترديدها بر سرنوشت همة انسان‌ها سايه افکنده است که رفع تمام اين تهديدها و خطرها از توان انسان‌ها خارج میباشد. تلاش‌هایی که از طرف ارگان‌های مسئول دولتی و غير دولتی در راستای تأمین امنيت هم صورت می‌گيرد بر اين مبنا استوار است که تا حد امکان بتوان امنيت را افزايش داد. علاوه برآن در خصوص عدم دستيابی به امنيت کامل، حقيقی و مطلق بعضی دانشمندان دو ديدگاهی ديگری را مطرح کردند: که ديدگاهی اولی يک نوع ديد بدبينانه نسبت به طبيعت بشر دارد؛ يعنی به عقيدة پيروان اين ديدگاه چون بشر ذاتاً جنگ طلب و شرور میباشد و از طرفی هم سازش بين منافع دولت‌ها غیر ممکن به نظر می‌رسد، بنا بر اين دو مسئله است که موانع بزرگ فرا روی تحصيل امنيت کامل به وجود می‌آید.
ديدگاه دوم بر اين نکته تاکيد دارد که ما فقط می‌توانيم از امنيت نسبی برخوردار شویم. در اين ديدگاه دست يابی به امنيت کامل دور از امکان میباشد. در عوض ما می‌توانيم تصور کنيم که بطور کلی امنيت يک کالای عمومی جهانی میباشد که همة اعضای جامعه چه در سطح فردی و يا سطح دولتی همه سعی می‌کنند با استفاده از ابزارهای موجود آن را به‌دست بياورند.
2-5. ابعاد امنیت ملی ایران
امنیت از زوایای متعددی مورد تهدید قرار میگیرد. به عبارت دیگر عوامل خطرساز و تهدید کنندة امنیت ملی متنوع و متکثرند. از این رو شناخت ابعاد و مولفه‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی تهدیدها بسیار اساسی و حیاتی است.
شاید بهترین گونه‌شناسی از اقسام امنیت‌ملی توسط رابرت ماندل انجام شده است. او امنیت ملی را به پنج مقوله به این شرح تقسیم می‌کند. امنیت نظامی، سیاسی، اجتماعی، زیست محیطی واقتصادی. این پنج حوزه جدا از یک‌دیگر عمل نمی‌کنند و هریک از آنها دارای کانون مهمی دردرون مسئلة امنیت، روشی برای تنظیم اولویت‌ها بوده وبا پیوند‌های قوی به یک‌دیگر متصل هستند. از سوی دیگر، حوزه‌های اشاره شده همواره از سوی عواملی مورد تهدید واقع می‌شوند که در عصر حاضر به طور قابل ملاحظه‌ای متنوع و گسترش یافته اند. (روحانی، 1389: 30-29)
به علت قرار گرفتن آذربایجان و ایران در همجواری هم‌دیگر از لحاظ ژئوپولیتیک، نظریة امنیت منطقه‌ای بری بوزان نیز برای این رساله مناسب میباشد. زیرا همان‌گونه که اشاره شد، بری بوزان نیز به پنج فاکتور اقتصادی، زیست‌محیطی، سیاسی، امنیتی و نظامی برای تحلیل امنیت مناطق مختلف اشاره دارد.
3-5. امنیت ملی
در میان مقوله‌های مختلف امنیت، امنیت ملی مهم‌ترین مقوله‌ای است که همواره در متون سیاسی به چشم می‌خورد؛ چرا که بسیاری از تهدیدات امنیتی در چهارچوب واحدهای ملی تعریف می‌شوند، امنیت ملی زمانی به خطر می‌افتد که یک تهدید یا تهدیدات ملی وجود داشته باشد. تهدیدها قابل شناسایی نیستند بلکه قابل تعریف هستند؛ یعنی اینکه تهدید ماهیتی خارج از ذهن بشر ندارد. بسته به اینکه قواعد ملی یک کشور چیست، تهدیدات آن کشور نیز تعریف می‌شود. (قوام،1383: 180)
معیارهای مفهوم تهدید ملی و یا امنیت ملی از هر کشور به کشور دیگر متفاوت میباشد؛ بدین معنا که ممکن است برای یک کشور امری تهدید ملی محسوب گردد، اما برای دیگر نه این امر صحت نداشته باشد. البته فاکتورهایی نیز وجود دارند که برای تمام کشورها به عنوان تهدید محسوب می‌گردد و مشترک است.
واحدهای ملی برای تامین امنیت ملی خود به تدوین استراتژی‌های ملی دست می‌زنند. استراتژی‌های امنیت ملی راه‌های مقابله با تهدیدات هستند. این مقابله می‌تواند اشکال گوناگونی چون تحدید، تحریم، تعدیل و تهدید باشد. این ستراتژی با شکل، نوع، کیفیت، زمان، مکان، بزرگی، قابلیت، اعتبار، و سایر عوامل وابسته به تهدیدات، رابطة مستقیمی دارد.
همکاری‌های باکو با تل آویو از ابتدای دهة 1990 آغاز شد. از دیدگاه دولتمردان دو کشورهمکاری به دلایل راهبردی ضروری است؛ چراکه هردو با تهدید مشترکی به نام ایران روبرو هستند، نیاز دو کشور به توانمندی‌ها و موقعیت‌های اقتصادی، به ویژه در حوزة انرژی وامنیتی، بی‌اعتمادی نخبگان سیاسی دو کشور ایران و جمهوری آذربایجان به هم از مهم‌ترین موارد میباشد. تجربة موفق همکاری ترکیه و اسرائیل برای بیش از یک دهه، از دیگر دلایل راهبردی است، که مقامات آذربایجانی برای تقویت روابط خود با اسرائیل از آن الهام گرفته‌اند. باکو از ایجاد مثلث امنیتی دفاعی بین ترکیه، اسرائیل و جمهوریآذربایجان استقبال می‌کند، این مدل دست‌کم در حوزة انرژی تجربة موفقیت‌آمیزی داشته است.
4-5. تاثیر همکاری های اسرائیل و آذربایجان بر امنیت اقتصادی ایران
تحریم‌هایی که در سال‌های اخیر بر کشور ایران اعمال شده باعث گردیده اهمیت ارتباط با همسایگان برایش بیشتر گردد ؛ و حتی در سخنرانی 22 آبان ۱393 که دکتر روحانی در جمع بازرگانان ایران و جمهوری اذربایجان انجام دادند، به صورت علنی به این مسئله اشاره نمودند. در عرصة تبادلات اقتصادی هیچ کشور نیست که دارای مزین نسبی نباشد، در مقابل هیچ کشوری نیز از تمامی مزیت‌های نسبی برخوردار نیست، سرمایه‌گذاران هرکشور با توجه به مزیت‌های نسبی برای سرمایه گذاری و کار آفرینی تشویق می‌شوند.
از جمله مزیت‌های نسبی ایران و جمهوری آذربایجان در زمینة اقتصادی این است که دو کشور می توانند از طریق تسهیل روادید، رفت‌وآمد تجاری مردم را آسان کرده و با اقدامات بانکی و سامان‌دهی ترانزیتی کالا شاهد ترافیک سنگینی در روابط دو کشور باشند. بخش انرژی از دیگر بخشهای قابل توجه می باشد، ایران در زمینة صنایع بالادستی و پایین دستی نفت دارای تجارب بسیاری میباشد و می تواند آنها را در اختیار جمهوری‌اذربایجان قرارا دهد، راه آهن سراسری ایران، ترکمنستان، قزاقستان می‌تواند فرصتی برای افتتاح راه آهن ایران و آذربایجان باشد. باید اشاره کرد که همکاری اقتصادی می‌تواند زمینه ساز هکاری سیاسی نیز باشد. جمهوری آذربایجان و ایران می‌توانند از لحاظ جغرافیایی به عنوان پل ارتباطی یک‌دیگر تعریف شده و مکمل کریدوری از دریای عمان و خلیج فارس تا دریای سیاه باشد. دو کشور می‌توانند با تاسیس کمیسون‌های مشترک منطقه‌ای زمینة همگرایی منطقه ای را افزایش دهند. اما براساس مطالبی که در ادامه ارائه می شود می‌بینیم که از این ظرفیت‌ها آن چنان که باید استفاده گردد، بهره‌ای گرفته نمی‌شود و کشورهای خارج از منطقه مثل اسرائیل به برقراری روابط اقدام نموده‌اند.
براساس آخرین آمار منتشر شده از سوی کمیته دولتی گمرک جمهوری آذربایجان در ژانویه 2014 ميلادي، حجم تجارت خارجی اين كشور به 2ميليارد و 405 ميليون دلار رسيد که نسبت به مدت مشابه سال گذشته میلادی 5.66 درصد کاهش نشان میدهد. طبق این گزارش، ارزش صادرات جمهوری آذربایجان طی ماه ژانویه امسال 1ميليارد دلار 870 ميليون دلار بوده که این رقم در دوره مشابه سال قبل، 1 ميليارد دلار 922 ميليون دلار بوده است که 2/7 درصد کاهش نشان میدهد.حجم واردات جمهوری آذربایجان نیز در ماه ژانویه 535 میلیون دلار بوده که این رقم در سال گذشته میلادی 627 میلیون دلار بوده است در مقایسه با دوره مشابه سال گذشته73 درصد کاهش یافته است . حدود6/59 درصد تجارت خارجی این کشور در ماه نخست سال‌جاری میلادی با کشورهای ایتالیا ، فرانسه، آلمان، اندونزی، روسیه و اسرائیل بوده است كه این امر نشان دهنده وابستگی شدید جمهوری آذربایجان به بازار کشورهای مذکوراست. طبق این گزارش در ژانویه 2014 ميلادي، ایتالیا با واردات 435 میلیون دلار و سهم ارزشي 26/23 درصد، فرانسه با واردات 242 میلیون دلار و سهم ارزشي 98/12درصد و كشورهاي اندونزی، آلمان و اسرائیل عمده‌ترين كشورهاي مقصد صادراتی جمهوری آذربایجان بوده‌اند. توانمندی‌های اقتصادی اسرائیل در حوزه‌های کشاورزی- صنعت- ساختمان و توریسم و انرژی میباشد که در جمهوری آذربایجان استفاده‌های زیادی به ضرر فرصت‌های مطلوب برای اقتصاد ایران شده است. محصولات صادراتی رژیم اسرائیل به کشورهای منطقة قفقاز عبارتند از: لبنیات، گل، میوه، سبزیجات.
اسرائیل به دلیل دارا بودن تکنولوژی مدرن چیدن مکانیزه میوه، دارا بودن تکنولوژی مدرن آبیاری مکانیزه، و شناخته شدن اسرائیل در زمینة تولید و تکثیر این تکنولوژی، و امکان صدور این تکنولوژی‌ها به نقاط مختلف جهان، در مناطق آسیای مرکزی و جمهوری آذربایجان استفاده شده است.
اسرائیل دارای تکنولوژی مدرن خشک کردن سبزیجات با انرژی خورشیدی میباشد که در این زمینه انحصار این دستگاه با یک شرکت اسرائیلی به نام الترا می باشد.( بولتن اسرائیل شناسی، 138: 97)
اسرائیل دارای تکنولوژی مدرن پرورش گل‌ها میباشد و در این زمینه دارای مقام سوم در جهان است؛ در سال 2004 یک میلیارد گل به منطقه قفقاز صادر کرده است و درآمدی معادل 200 میلیون دلار کسب نموده است.
اسرائیل دارای تکنولوژی کشت گندم در بیابان میباشد که با این روش اسرائیل حدود یک میلیون هکتار از بیابان‌های خودرا زیر کشت گندم درآورد. در همین راستا کشورهای قفقاز و آذربایجان نیز با توجه به نیاز مبرم به غلات بعد از سال های دهة 90 از این فرصت استفاده کرده‌اند.
در بخش صنعت نیز اسرائیل دارای از دهة هفتاد به بعد صادرات قابل توجهی داشته است و صنایع قدیمی جای خود را به صنایع پیشرفته داده اند.
در بخش صنایع که اسرائیل دارای مزیت نسبی در آن میباشد عبارتند از. لیزر، مجموعة صنعتی کلال، تولیدات الکترونیکی موتورولا و دیگر محصولات الکترونیکی. (یوسفی،1382: 107)
- صنعت لیزر در اسرائیل یکی از پیشرفته‌ترین صنایع محسوب می‌شود و در تجهیزات پزشکی به قدرت 80 وات مورد استفاده قرار میگیرد. یک شرکت به نام، برای ساخت سیستم لیزر صنعتی ایجاد شده، این شرکت در سال 2001 در آذربایجان یک شعبه توزیع و فروش محصولات خودرا افتتاح کرده است.
- مجموعه صنعتی کلال؛ این مجموعه از 3 شرکت اصلی تشکیل شده است، شرکت اوردان که بزرگترین شرکت و دارای چهار شرکت فرعی است که در تولید فولاد فعالیت می‌کند. دیگری شرکت ای سی آی و در صنعت ساخت سیستم‌های ارتباطی و خطوط اپراتوری تلفن و ساخت تجهیزات بی‌سیم فعالیت می‌کند. این شرکت امتیاز راه‌اندازی اپراتور دوم تلفن همراه در آذربایجان را برعهده دارد.
همچنین اقتصاد اسرائیل در بخش‌هایی چون ساخت و ساز و ساختمان و صنعت توریسم دارای مزیت نسبی است که از این لحاظ نیز سرمایه گذاری در کشورهای قفقاز انجام داده است. در این حوزه تلقی دولت مردان آذربایجانی از اسرائیل به عنوان کشوری کوچک امااز لحاظ اقتصادی قوی میباشد، است. در دیدار 1997 نتانیاهو با علی اف، وی صریحاً به این موضوع اشاره کرده است.
مزیت نسبی اسرائیل باعث شده است تا در امور کشاورزی در سال 1998 مبلغ 80 هزار دلار در منطقة لنکران آذربایجان از طرف اسرائیل در امر بالا بردن تکنولوژی سیستم آبیاری اختصاص یابد.
همچنین دومین اپراتور تلفن همراه آذربایجان با نام باکسل در سال 1999به یک شرکت اسرائیلی واگذار گردیده است. با راه‌اندازی این اپراتور زمینهای فراهم شده است که اسرائیلی‌ها به مذاکرات تلفن و بی‌سیم منطقه شمال غرب جمهوری اسلام ایران دسترسی شنود پیدا کنند. براساس گزارش محرمانة یک مرکز تحقیقاتی در خصوص اسرائیل، که در ایران فعالیت می‌کند، به فعالیتهای جاسوسی اسرائیل در شهرهای تبریز و مناطق تورک در سال 2007 اشاره شده است.
در سال 200 نیز ویکتور داریل وزیر امور اقتصادی اسرائیل با همتای خود قراردادهایی در امور مخابرات، صنایع ارتباطی، کشاورزی و امور زیر بنایی و پایین دستی ازجمله نفت منعقد کرد.
با توجه به اینکه اقتصاد ایران تک محصولی بوده و نیز دارای تجارب فراوانی در زمینة استخراج نفت میباشد، اسرائیلی‌ها با آذربایجان در زمینة امور نفتی وارد مذاکره شدند، در این راستا تلاش اسرائیلی‌ها به منظور انحراف مسیر خط لولة انتقال نفت و نهایی نمودن مسیر باکو- جیهان توانستند گوی سبقت را از رقبای ایرنی خود بگیرند.
همچنین انعقاد چندین قرارداد نفتی در بخشهای صنایع پایین دستی مانند احداث شرکتهای نصب خط لوله نفت، پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی با آذربایجان از دیگر مواردی است که به ضرر ایران میباشد.
از دیگر قرارداد ها که به ضرر ایران با آذربایجان منعقد شد؛ انعقاد بزرگترین قرارداد نفتی آذربایجان با شرکت سونول میباشد. سرمایه گذاری شرکت اشتران فایل اسرائیل در امور زیر بنائی و صنایع وابسته به کشاورزی را می‌توان به عنوان نمونه اشاره نمود.
در حوزة کادر فنی و تخصصی و تربیت تکنسین‌های آموزشی، بهداشتی، نظامی، چندین تفاهم‌نامة آشکار در حوزة آموزشی و بهداشتی و چندیدن تفاهم‌نامة نانوشته و پنهانی منعقد شده است.
میزان صادرات اسرائیل به جمهوری آذربایجان در سال 1992 50 هزار دلار و میزان واردات از آذربایجان 12 هزار دلار بوده است، اما در سال 2014 این حجم به 4 میلارد دلار رسیده است. به طوری که حدود یک ششم نفت اسرائیل از طریق آذربایجان تأمین می‌شود.(6/ 3/ 2013 WW.baku.mfa.ir:)
اسرائیل به منظور از بین بردن حساسیت مسلمانان آذربایجان روابط خودرا دولت آذربایجان ابتدا از بعد اقتصادی شروع نموده و سپس به ابعاد نظامی و سیاسی روابط واردشد.
تمامی موارد نشان‌دهندة حرکت خزندة اسرائیل در کشور آذربایجان میباشد. طبعاً با توجه به دشمنی استراتژیک دو کشور هرگونه فعالیتی در جمهوری اذربایجان توسط اسرائیل به منزلة بستن منفذ و از بین بردن فرصتی برای جمهوری اسلامی ایران در این کشور میباشد.
جمهوری اسلامی ایران به دلیل همجواری ژئوپولیتیک با آذربایجان امکان آن را دارد تا با هزینة کم برای نقل و انتقالات، به تجارت با این کشور بپردازد و ضمن اینکه از این طریق ایدئولوژی خود را نیز گسترش داده و خطر قومیت گرایی را در داخل کشور خودش کاهش دهد اما اسرائیل با اطلاع از دارا بودن مزیت نسبی به شکار فرصت‌ها در این کشور پرداخته است و زمینههای کاهش تاثیر گذاری مثبت ایران را نیز فراهم کرده است که این امر به تضعیف امنیت ملی ایران منجر می‌شود.
5-5. تاثیر همکاری های اسرائیل و آذربایجان بر امنیت سیاسی ایران
به طور کلی دوکشور از چهار بعد دارای مشکلات سیاسی می‌باشند:
الف. تحرکات مذهبی
ارتباط و تاثیر گذاری ایران بر روی شیعیان آذربایجان را خطری حتمی برای حاکمیت خود می‌داند . به همین دلیل هرچند وقت یک‌بار نارضایتی خود را نشان میدهد، ازجمله در آخرین مورد آن نیروهای امنیتی جمهوری آذربایجان با جلوگیری از آزمون و مصاحبة هوش طلبة علوم اسلامی برای حوزة علمیه قم ، کارشناسان اعزامی مرکز جهانی علوم اسلامی حوزة علمیة قم به باکو را بازداشت و از این جمهوری اخراج کردند؛ که داوطلبان پس ازبازجویی، آزاد وکارشناسان مرکز جهانی علوم اسلامی پس از 24 ساعت به ایران اخراج شدند. مأموران امنیتی جمهوری آذربایجان انجام این آزمون و جذب طلبه برای حوزه علمیه قم را غیرقانونی معرفی واز ادامة آن جلوگیری کرده اند. ماموران وزارت امنیت ملی جمهوری آذربایجان در پی جلوگیری از ادامه آزمون و مصاحبه هوش از داوطلبان اعزام به حوزه علمیه قم در باکو، کارکنان محلی دفتر نمایندگی ولی فقیه در باکو را نیز بطورجداگانه احضار واز آنها بازجویی کرده‌اند. جلوگیری ازاعزام داوطلبان تحصیل درحوزه علمیه قم و سایر مراکز آموزش اسلامی ایران درجمهوری آذربایجان درشرایطی است که فرقه نورچی ترکیه مراکز آموزشی زیادی برای ترویج این فرقه در جمهوری آذربایجان دایر کرده است.
ب. برقراری مناسبات نزدیک با ارمنستان به عنوان کشور اشغالگر 20 در صد خاک آذربایجان
اصولاً ایران هر گونه نا امنی درمنطقه قفقازرا به زیان همه کشورهای منطقه می‌داند ومعتقد است اگر قدرت‌های مداخله‌گر فرا‌منطقه ای به دخالت‌های خودشان پایان دهند بدست آوردن صلح و ثبات دائمی دور از دسترس نیست . ایران از همان ابتدای اشغال سرزمین‌های جمهوری آذربایجان با آن به صراحت مخالفت کرد و طرح‌های متعددی را برای رسیدن به صلحی جامع بین دو کشور(آذربایجان و ارمنستان ) ارائه کرده است، اما جمهوری آذربایجان همیشه در بارة توسعة مناسبات تهران و ایروان اعتراض داشته و این روابط را بر خلاف اصول اسلامی و انسانی می‌داند که نباید با تجاوزگر به یک کشوراسلامی کمک کرد . در مقابل ایران مناسبات اقتصادی با همسایگان را حق مسلم خود می‌داند و تنها مبادلات نظامی را با ایروان متوقف کرده است ایران این نکته را از یاد نمی‌برد که مرزهای مشترکش با ارمنستان دارای ویژگی مهم ژئوپولوتیکی است که ازپیوستگی سرزمینی ترکیه با اذربایجان جلوگیری می‌کند.
ج. تبلیغات منفی شبکه تلویزیونی سحر و صدای آذری در تهران و تبریز
ایران برای آنکه بتواند با تبلیغات آذربایجان مقابله کند در دو مسیر پیش می‌رود اول با استفاده از شبکه سحر به زبان آذری که با آنتن‌های معمولی در مناطق مرزی آذربایجان دیده می‌شود و بینندگان زیادی دارد
دوم از طریق رادیو آذری که به مدت دو ساعت از تهران و تبریز برنامه پخش می‌کند.
دراین دورسانه علاوه بر آنکه به مسائل روز جمهوری آذربایجان توجه جدی ودقیق می‌شود ، دربارة بعضی ازاقوام مانند تالشی‌ها و لزگی‌ها که درآذربایجان تحت فشار زندگی می‌کنند درمواردی افشاگری‌هایی انجام می‌شود که موجب ناخرسندی دولت باکو شده است، ضمن آنکه از تأسیس رادیو تالشی در رشت نیزگله مند وناراحت هستند.
د. اختلاف نظر بر سر تقسیم قلمرو سرزمینی در خزر
اگرچه ایران دریای خزر را دریای صلح و دوستی می‌داند و معتقد است مبنای هر گونه تقسیمی دراین دریا باید براساس توافق نامه بین ایران و شوروی در 1921 و 1940 باشد، چراکه مبنای هرگونه توافق بین‌المللی، موافقت نامه‌های گذشته است. ازجمله دربیانیة رسمی که دراجلاس آلماتی درسال 1991 صادرشد، همة کشورهای عضو cis تعهدات شوروی سابق را به رسمیت شناخته‌اند. بنابراین برای رسیدن به راه حل مشترک که تأمین کنندة منافع هر پنج کشورساحلی خزر باشد؛ لازم است این کشورها از زمینههای مشترک موجود شروع کنند تا کم کم به حل موارد مورد اختلاف برسند. با این وجود جمهوری اذربایجان ضمن رد درخواست ایران برای رسیدن به تقسیم مساوی بین پنج کشور بر تامین حق خود یعنی 18 در صد که دو در صد هم کمتر از پیشنهاد ایران است، تاکید دارد. در مقابل ایران تاکید می‌کند که توافق‌های دو یا سه جانبه در این مورد راهگشا نیست و باید هر گونه توافقی با حضور پنج کشور انجام شود تا زمینة اجرائی پیدا کند . بهترین راهی که می‌تواند اختلاف‌های موجود را حل کند ادامة فعالیت کمیته‌های تخصصی در باره همکاری‌های امنیتی، حقوقی، زیست محیطی، انرزی و حمل ونقل خواهد بود، این کمیته ها می‌توانند مسیرهای ناهموار را با اتکا به منافع مشترک بین پنج کشور هموار سازند.
5-5. تاثیرات سیاسی در سه بند قابل جمع آوری میباشد:
الف) تحدید نفوذ جمهوری اسلامی در جمهوری آذربایجان
منطقة قفقاز به مثابة یک زیر سیستم امنیتی منطقه‌ای برای ایران تلقی می‌شود. بر همین اساس هرگونه حضور و نفوذ سیاسی و امنیتی مداخله گرایانه و یک جانبه‌گرایی قدرت‌های فرامنطقه‌ای را به زیان خود می‌داند.
استراتژی ائتلاف غرب و متحدان آن نظیر اسرائیل در قفقاز، راهبرد" همه چیز در منطقه بدون حضور ایران" است. طرح مسائلی مانند بنیاد گرایی اسلامی، تروریسم، برهم زننده ثبات ... ذهنیت نخبگان آذربایجانی و افکار عمومی را نسبت به ایران خراب می‌کند
اسرائیل و برخی از کشورها در نظر دارند تا نشان دهند که ایران به عنوان کشوری واگرا با هنجارهای حاکم بر نظام بین‌الملل، موجب نا‌آرامی‌ها و شورش‌های ایدئولوژیکی- سیاسی می‌گردد و با حمایت از گروه‌های تروریستی فراملییتی اسلام‌گرا که از شبکة به هم پیوسته در خاورمیانه برخوردارند و با بهره گیری از نفوذ‌پذیری مرزهای آذربایجان می‌توانند حرکات بی‌ثبات کننده انجام دهد.
در این راستا اسرائیل به تبعیت از سیاستگذاری کلان راهبردی- امنیتی ایالات متحده یعنی" سیاست دست‌های کوتاه" در مورد ایران می‌کوشد تا از نفوذ ایران هم از منظر سخت افزاری و امنیتی و نیز نرم افزاری اقتصادی، فرهنگی و سیاسی به حداقل موجود برساند.(buris, 2009: 23)
با توجه به سیاست اتکای به قدرت هژمون از سوی کشورهای قفقاز، این احتمال امنیتی- سیاسی وجود دارد که با حضور هرچه بیشتر اسرائیل در آذربایجان زمینه برای تحدید ایران فراهم گردد.
در این راستا از سال 1999 اسرائیل با نصب دستگاه شنود در منطقه جنوبی آذربایجان( لنکران) دومین پایگاه اطلاعاتی خود را پایه‌گذاری نموده است.
ب) تقویت نقش عوامل واگرا در روابط ایران و جمهوری آذربایجان
با وجود عوامل مثبت برای همگرایی در روابط ایران و آذربایجان؛ سرمایه‌گذاری‌های وسیع اقتصادی - مالی بازیگران واگرا با ایران درکشور جمهوری آذربایجان، دیدگاه‌های ائلچی بیگ در سال‌های نخست استقلال کشور آذربایجان و طرح مسائلی مانند فاشیسم فارس، اتحاد دو آذربایجان که در گذشته‌ای نه چندان دور باهم متحد بوده‌اند وتحت عنوان خانات آذربایجان اداره می‌شدند، مواضع حیدر علی‌اف، الهام علی‌اف در این راستا میباشد.
ج) ارتقای همکاری‌های سیاسی میان اسرائیل و جمهوری آذربایجان
حضور امنیتی- سیاسی اسرائیل از سال‌های بعد از رویداد 11 سپتامبر 2001 در کشورهای منطقة قفقاز روبه افزایش بوده است. همچنین دولتمردان این منطقه به دلیل ترس از گسترش حرکت‌های تروریستی به ارتقای تعاملات خود با اسرائیل پرداخته‌اند.
در این راستا آذربایجان به دلیل ترس از خطر بنیادگرایی اسلامی به اسرائیل اجازة فعالیتهای اطلاعاتی را داده است. الهام علی‌اف تلاش ویژه‌ای نموده است تا فعالیت سرویس‌های اطلاعاتی اسرائیل را در خاک آذربایجان افزایش دهدکه این امر باعث تضعیف امنیت ملی ایران می‌شود.
نکتة قابل توجه این که در ژانویه سال 2012 در مجمع اقتصاد جهانی داووس، رئیس جمهور اسرائیل شیمون پرز "از جانب خود و کل مردم یهود" به الهام علی اف بابت جلوگیری از اقدامات تروریستی در باکو که سفیر اسرائیل در آذربایجان، معلمان و خاخام مدرسه یهودی را هدف قرار داده بودند، عمیقاً ابراز سپاس و قدردانی کرد این نشان دهندة سطح بالای روابط سیاسی بین دو کشور میباشد.
د) تقویت خط لولة انتقال انرژی باکو- جیهان- تفلیس
اهمیت نفت منطقة قفقاز باعث گردید تا پس از فروپاشی شوروی در سال 1991 بازی بزرگی در سطح منطقه میان قدرت‌های بزرگ موثر منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای شامل روسیه، ایران، ترکیه و از سوی دیگر آمریکا، اسرائیل و چین پدید آید که در معادلات سیاسی منطقه با محوریت انرژی اهمیت ویژه‌ای دارد.
هم اینک مسیرهای موجود برای انتقال نفت حوزة خزر، مسیر باکو به نوروسیسک( یکی از بنادر روسیه در دریای سیاه)، مسیر باکو به بندر سوپسا در دریای سیاه( که متعلق به گرجستان میباشد)، مسیر تنگیز-نورسیسک، مسیر باکو به بندر جیهان - باکو و روش سوآپ ایران میباشد، که به اعتقاد اکثر کارشناسان مسیر سوآپ ایران امن‌ترین، کوتاه‌ترین و ارزان ترین مسیر است، اما به دلیل واگرایی ایران با اکثر کشورهای غربی، آمریکا و ائتلاف غرب، سران جمهوری آذربایجان، گرجستان، ترکیه، ترکمنستان، قزاقستان با حضور بیل کلینتون، رئیس جمهور پیشین آمریکا در 18 نوامبر 1999 در حاشیة اجلاس استانبول، سازمان امنیت و همکاری اروپا، قرارداد احداث خط لوله انتقال نفت باکو- جیهان و انتقال گاز ترانس خزر به امضا رسید که این مسیر انتقال انرژی ریسک امنیتی فراوانی دارد، وهدف اساسی از آن انزوای ایران در منطقة قفقاز میباشد.باتوجه به تک محصولی بودن اقتصاد ایران، این امر خطرات بسیاری برای کشور دارد.
6-5. تاثیر همکاری های اسرائیل و آذربایجان بر امنیت نظامی ایران
آنچه در بالا بردن اهمیت این نوع تهدید موثر است، به نتیجه رسیدن سریع آن میباشد. به عبارت دیگر حداقل در کوتاه مدت نمی توان کار زیادی را در مورد الگوهای تجارت، ذخایر مواد خام و ساخت اجتماعی(سایر تهدیدات) انجام داد و هرگونه اصلاح و تعدیل در این موارد مستلزم یک رشته ابزار سیاستگذاری است که به طور طبیعی در دسترس نیست. بنابراین اهمیت ابزار نظامی در همین جا است که تنها از این طریق است که یک دولت می‌تواند کنترل مستقیمی بر دولت دیگر اعمال نماید. تکنولوژی‌های مدرن، تجهیزات الکترونیکی، بعد جدی‌تر به این مسئله بخشیده و بر اهمیت آن می‌افزاید.
الف) تقویت حضور نیروهای ناتو در منطقه قفقاز
حضور اسرائیل به عنوان متحد منطقه‌ای ایالات‌متحدة‌آمریکا و غرب و ائتلاف در حیطة راهبردی- امنیتی، می‌تواند سیاست‌گذاری‌های راهبردی ـ امنیتی فرا - آتلانتیکی تقویت شود.
ناتو به مثابة سازوکار دفاعی- امنیتی کشورهای فرا آتلانتیکی ایالات‌متحدة‌آمریکا در مناطق مختلف جهان نمونة بازیگری مهم و موثر میباشد که به منزلة موتور محرکه و دینامیسم استراتژیک در سیاست جنگی و پیش‌گیرانه است.
اصولاً ناتو در فضای امنیتی پیرامون جمهوری اسلامی ایران نقش راهبردی خود را تطبیق آئین راهبردی – امنیتی نومحافظه‌کاران حاکم بر آمریکا تلقی کرده و تلاش می‌کند با سیاست تحدید نفوذ جمهوری‌اسلامی ایران منافع راهبردی آمریکا را تامین نماید.
در سیاست نوین ایالات متحده نسبت به خاورمیانه که از 16 مارس 2006 و در تدوین سند جدید امنیت ملی آمریکا تبیین گردیده، جمهوری اسلامی ایران به عنوان بزرگترین تهدید خارجی برای امنیت ملی آمریکا تلقی شده است و آمریکا پاسخ به تهدیدات تروریستی را در سیاست‌گذاری‌های امنیتی – راهبردی خود به شدت پیگیری می‌نماید.
باتوجه به همسویی و همگرایی نزدیک راهبردی- امنیتی اسرائیل به عنوان متحد منطقه‌ای ایالات متحده در منطقة قفقاز به مثابة یک زیر نظام امنیت منطقه‌ای، حضور سیاسی- امنیتی اسرائیل در محیط پیرامونی جمهوری‌اسلامی‌ایران به عنوان یک دولت ناهمسو با سیاست‌گذاری‌های ائتلاف غرب می‌تواند به تقویت نیروهای ناتودر قفقاز و نیز در آذربایجان منجر شود. باتوجه به این امر هرگونه افزایش تاثیر گذاری ناتو می‌تواند به کاهش تاثیر ایران در این کشور و نیز به خطر افتادن امنیت ملی گردد.
همچنین حضور نیروهای ناتو در این منطقه در کنار کارشناسان امنیتی- نظامی موجب می‌گردد تا محیط ادراکی- روانشناختی نخبگان سیاسی کشور آذربایجان نسبت به بهره‌گیری از ظرفیت های بالقوة نظامی – امنیتی ایران به عنوان همسایة قدرتمند و با پیشینة مشترک فرهنگی – سیاسی کاسته شود وتمرکز راهبردی آنها به سمت اتحاد و همبستگی با ائتلاف غرب و نیروهای امنیتی ناتو متمایل گردد.
ب) ایجاد پایگاه‌های شنود
امروزه قدرت‌های بزرگ برای افزایش سطح تاثیرگذاری راهبردی- امنیتی در عرصة تعاملات بین‌المللی می‌کوشند تا ظرفیت تاثیرگذاری اطلاعاتی ـ امنیتی خود را نسبت به محیط امنیتی کشورهای واگرا ورقیب سیاست گذاری‌های خود افزایش دهند.
اتخاذ رویکردهای امنیتی - اطلاعاتی با بهره‌گیری از سیستم‌های ارتباطی دیجیتالی و مجازی و داشتن شبکة اطلاعاتی از نیروهای مستقر در قلمرو سرزمینی کشورهای هدف از زمرة اقدامات کشورهای تاثیرگذار در نظام‌بین‌الملل برای افزایش نفوذ راهبردی – امنیتی و ارتقای منافع و امنیت ملی خود است.
اسرائیل به عنوان کشوری که دارای تفاوت‌های استراتژیک و ساختاری با کشورهای خاورمیانه و قفقاز است؛ از سیاست خزنده در این کشورها بهره می گیرد؛ بدین ترتیب که با کمک های مالی و اقتصادی و تکنولوژیکی به این کشورها نفوذ کرده است.
دیپلماسی رفت و برگشت مقامات نظامی- امنیتی اسرائیل و آذربایجان از سال 1999موجب گردیده است تا اسرائیل به موقعیت مناسبی برای ایجاد پایگاه‌های شنود در آذربایجان دست یابد. در اوت 1995 یک هیأت بلند پایة اطلاعاتی اسرائیل وارد باکو شد. دو کشور طی مذاکراتی توافق نمودند که اسرائیل مأموران امنیتی جمهوری آذربایجان را آموزش دهد. همچنین اسرائیل یک پایگاه رادار و سیستم جاسوسی الکترونیکی در نزدیکی ایران ایجاد کرده و نیز درصدد است تا پایگاه هایی برای انجام عملیات هوایی علیه ایران در آذربایجان احداث نماید. این روند در دوران الهام علی اف تا امروز ادامه داشته است.
ج) افزایش حضور کارشناسان نظامی اسرائیل در منطقه
مبنای تفکر راهبردی اسرائیل برپایة بسط تفکر آئین یا آموزة بن‌گوریون با محورهای پیرامون معروف شده است. در این میان ایران از ابتدای پیدایش اسرائیل(1948) تا پیروزی انقلاب اسلامی(1357) به شدت مورد توجه راهبردی- امنیتی اسرائیل بود. پس از پیروزی انقلاب ایران این روابط تغییر یافته و حالت خصمانه به خود گرفت.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران با توجه به ماهیت اسلامی و ایدئولوژیک بودن این رژیم؛ اسرائیل سعی نموده است در راستای عملیاتی نمودن آئین محورهای پیرامون و باز تعریف آن با کشورهای اطراف ایران روابط امنیتی خودرا گسترش دهد و از این طریق امنیت ملی ایران را تحت شعاع منفی خود قرار دهد. پس از یازده سپتامبر و مسئلة تروریسم و بنیادگرایی اسلامی، پوتین نیز به آمریکا برای افزایش نیروهای خود چراغ سبز نشان داد؛ در همین راستا اسرائیل به عنوان شریک راهبردی ـ امنیتی آمریکا به ایفای این نقش پرداخته و در آذربایجان به آموزش نیرو و تأسیس پایگاه پرداخته است.
در سال 2001 حیدر علی اف، رئیس وقت پارلمان آذربایجان اعلام کرده بود که از حضور کارشناسان اسرائیلی در آذربایجان استقبال نموده و آن را برای منافع ملی آذربایجان ضروری تلقی می‌کند.
از علل گرایش جمهوری آذربایجان به اسرائیل سیاست اعلامی اسرائیل در مورد جریان جنگ آذربایجان با کشور غاصب ارمنستان بر سر مسئلة قره باغ است که اسرائیل از مواضع جمهوریآذربایجان حمایت می‌کند و حتی کمکهای نظامی و مالی نیز در جریان جنگ به آذربایجان نمود، همین امر زمینة مناسبی برای حضور اسرائیل در این کشور فراهم نموده است.
در ماه ژوئن سال 2009 در جریان سفر شیمون پرز به آذربایجان قرارداد ساخت کارخانه تولید پهپاد به ارزش 400 میلیون دلار به امضا رسید و از سال 2011 کار این مجتمع تولیدی پهپاد اسرائیلی اغاز شد. این در حالی است که در مقایسه با سال 2010، بودجه نظامی سال 2011 آذربایجان با 2 برابر افزایش، 1/3 میلیارد دلار را تشکیل داد. (www.farsnews.com: 1393/6/3)
در حال حاضر در آذربایجان تولید پهپادهای Orbiter محدوده عمل تا 50 کیلومتر و هزینه هر فروند، حدود 600 هزار دلار) آغاز شده و مونتاژ پهپاد Aerostar محدوده عمل تا 200 کیلومتر و هزینه هر فروند یک و نیم تا 2 میلیون دلاردر حال انجام است (www.farsnews.com: 1393/6/3) .
تولید این نوع پهپادها از سوی شرکت مشترک وزارت دفاع آذربایجان Azad Systems و شرکت اسرائیلی Aeronautics efense Systems راه اندازی شده است.
در حال حاضر پهپادهای فوق سبک و تا حدی غیر قابل رویت با موتور الکتریکی Orbiter که در آذربایجان با همکاری متخصصین اسرائیلی مونتاژ شدند، در مرزهای آذربایجان با قره باغ و ایران به انجام عملیات مشغولند. همچنین در امر نظارت و مونیتورینگ، پهپادهای نوع Hermes-450 UAVs استفاده می‌شوند که 10 فروند از آن را آذربایجان طی سال‌های 2009-2012 از شرکت اسرائیلی Israel's Elbit Systems خریداری کرده است.
برخلاف پهپادهای نوع Aerostar و Orbiter که از ایستگاه زمینی قابل کنترل هستند، مونتاژ Aerostar در آذربایجان در سال 2013 آغاز خواهد شد، پهپاد Hermes-450 UAVs دارای سیستم ناوبری ماهواره‌ای GPS است؛ یعنی از طریق فضا، تمامی تصویربرداری‌های Hermes را ناظر بیرونی (ناظری که فراتر از محدوده پروازی این پهپادها حضور دارد) نیز می‌تواند مورد استفاده قرار دهد.
به علاوه، ناظر بیرونی از طریق فضا می‌تواند حرکت این نوع پهپاد را تنظیم کند. دارای سیستم خلبان خودکار است. با این حال کنترل بر پرواز این نوع پهپاد از طرف اپراتور آذربایجانی فقط در زمان پرواز و فرود آمدن لازم است (برای پهپاد نوع 450S وجود سیستم DGPS امکان میدهد تا نشست و برخاست آن به طور خودکار صورت گیرد).
این دستگاه با سنسورهای الکترو نوری، مادون قرمز و لیزر و همچنین سیستم تبادل داده‌ها مجهز بوده که قابلیت انتقال تصاویر به صورت زنده و همزمان را به ایستگاه‌های کنترل از زمین در آذربایجان و در صورت لزوم از طریق فضا به نهادهای اطلاعاتی اسرائیل را دارا است.
در این رابطه، اعلام برخی از رسانه‌های گروهی که در سال 2009 خبر توافقات شیمون پرز با رئیس جمهور آذربایجان برسر استقرار استگاه‌های استقرار اطلاعات الکترونیکی را داده بودند، تایید می‌شود که آذربایجان و اسرائیل در زمینه سیستم‌های ماهواره‌ای همکاری خواهند کرد.
اخیراً خبر ساخت ماهواره "تیس سار" نیز پخش شد که با راداری مجهز به دستگاه سنتز امکان دریافت تصاویری واضح از سطح بالای زمین بدون در نظر گرفتن شرایط جوی را فراهم می‌کند.
بر اساس نظر نظامیان آذربایجانی و یهودی، این سیستم برای اجرای عملیات‌های نظامی در مناطق کوهستانی بی‌نظیر است. بنا به ارزیابی‌های کارشناسان، ماهواره‌های اسرائیلی با پهپادهای آذربایجانی همکاری‌های بسیار نزدیک دارند.
مثلاً با وجود آنکه پهپاد Hermes-450 به طور کامل از مواد کامپوزیت ساخته شده و شناسایی آن را توسط سیستم‌های دفاع ضد هوایی مشکل می‌کند، در ماه سپتامبر سال 2011 واحدهای ارتش دفاعی قره باغ موفق به ساقط کردن یک فروند از این نوع پهپاد آذربایجانی-اسرائیلی شدند. به احتمال زیاد، این امر با استفاده از سیستم سیار موشکی ضد هواییStrela-2M که سیستم هدایت آن از طریق اشعه حرارتی مادون قرمز فعال می‌شود، صورت می گیرد.
Hermes-450 می‌تواند با سیستم‌های تهاجمی نظیر موشک‌های "هوا به هوا" و یا "هوا به زمین" و همچنین دستگاه‌های جنگ رادیوالکترونیک مجهز شود. ولی شعاع نسبتاً محدود (تا 200 - 300 کیلومتر) استفاده از آنها در سطح عملیاتی و استراتژیک را غیرممکن کرده است. این نقص را آذربایجان و اسرائیل با امضای قرارداد 6/1 میلیارد دلاری جهت خرید پهپادهای تهاجمی Heron و Searcher که تا فاصله 1000 کیلومتری امکان انجام فعالیت دارند، جبران کردند.
پیش از این رسانه‌های آذربایجانی گزارش دادند که پهپادهای تهاجمی برای حراست از خطوط لوله و حوزه‌های نفتی در دریای خزر مورد نیاز باکو است. اما با توجه به آنکه آذربایجان با ایران و ترکمنستان مناطق نفتی مورد بحث دارد، وجود پهپادهای تهاجمی می‌تواند یک نوع عامل بازدارندگی به شمار آید.
تحت شرایط خاص، پهپادهای تهاجمی آذربایجانی - اسرائیلی در رابطه با ایران نیز می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
پهپادهای نوع Aerostar و Orbiter که از ایستگاه زمینی قابل کنترلندو پهپاد Hermes-450 UAVs که دارای سیستم ناوبری ماهواره‌ای GPS است و نیز پذیرش حضور نیروهای اطلاعاتی موساد، زمینه مناسب را برای فعالیتهای اطلاعاتی اسرائیل علیه ایران فراهم ساخت.
در جدول پایین برخی خریدات آذربایجان از اسرائیل آمده است:
سالنوع خرید2006 ( lusine musaelyan، 2011) خرید انواع زره پوش از ترکیه و آفریقای جنوبی و پهبا از اسرائیل (kucera، 2001) خرید انواع خمپاره، مهمات، توپخانة موشکی و ابزار رادیویی از اسرائیل2008خرید جنگ افزارهای نظامی از اسرائیل، ترکیه، روسیه، آمریکا و آفریقای جنوبی2009 (panarmeniannetwork، 2009) گفت‌و گو با اسرائیل برای ساخت نفر بر زرهی (abasov، 2009) خرید و راه اندازی سامانه‌های ماهواره ای از اسرائیل2010سرمایه‌گذاری مشترک با اسرائیل برای ساخت چرخ‌بال‌های نظامی2011)،strategy word.com)2011بستن قرارداد خرید انواع جنگ افزار و مهمات نظامی به ارزش 6/1 میلیارد دلار از اسرائیل2012)،sipri)2012 (the military balance، 2012) خرید سامانه‌های جی. پی. اس از اسرائیل
تحقیقات موسسة صلح بین‌المللی استکهلم نشان میدهد که آذربایجان سامانه‌های دفاعی و تهاجمی از اسرائیل خریداری کرده است، در ضمن یکی از مجله‌های سیاست‌خارجی آمریکایی خبری در مورد توافقنامة مخفی بین جمهوری‌اذربایجان و اسرائیل خبر داده بود که در آن باکو به هواپیماهای اسرائیلی اجازه خواهد داد تا برای (foreignpolicy.com, 2012) بمباران مراکز هسته‌ای ایران از خاک این کشور استفاده کند.
همین امر سبب شد تا روابط ایران و جمهوری آذربایجان به بدترین سطح خود برسد. پس از توافق 6/1 میلیاردی نظامی باکو با تل آویو، سفیر جمهوری آذربایجان در تهران به وزارت امورخارجة ایران احضار شد، چند هفته بعد وزیر دفاع جمهوری آذربایجان به ایران آمد و قول داد هرگز این طرح به عنوان یک فرصت و طرح برای حملة اسرائیل به ایران نخواهد بود. وی این طرح را برای مقابله با ارمنستان عنوان کرد. (wietz, 2012: 5)
تمامی موارد بالا نشان از حساسیت نظامی و استراتژیک روابط اسرائیل و جمهوریآذربایجان، و تاثیر آن بر امنیت ایران دارد. باتوجه به اینکه تهدید نظامی خصوصاً در مورد کشورهای هم‌جوار بسیار مهم میباشد در نتیجه هشیاری کشورها را لازم دارد.
7-5. جمع‌بندی
تأمین امنيت و راه‌های دستيابی به آن از جملة سنگ بناهای شکل گيری واحدهاي سياسي از نگاه تاريخی بوده تا ازاين طريق اعضای جوامع مذکور بتوانند به کمک هم‌ديگر به مهم‌ترين نيازهایشان دست پیدا کنند.
مفهوم امنیت در سیر تاریخ دچار تحول مفهومی شده است؛ تا دهة 1980 دیدگاه محدود نظامی مطرح بوده ولی امروزه این مفهوم دچار تحول شده و سایر سطوح زندگی بشر را در برمی‌گیرد. واژة امنیت دارای ویژگی‌هایی مانند نسبی بودن، ذهنی بودن، تجزیه ناپذیر بودن است.
ابعاد امنیت ملی از نظر رابرت ماندل به شرح زیر میباشد. امنیت نظامی، سیاسی، اجتماعی، زیست محیطی و اقتصادی.
بری بوزان نیز به پنج فاکتور اقتصادی، زیست‌محیطی، سیاسی، امنیتی و نظامی برای تحلیل امنیت مناطق مختلف اشاره دارد.
در این فصل با تاسی از نظریة نئورئالیسم و نیز تقسیم بندی بوزان به بررسی ابعاد امنیت ملی ایران و خطرات روابط دو کشور اسرائیل و آذربایجان بر امنیت سیاسی، اقتصادی، نظامی پرداخته شد.
امنیت سیاسی به معنای این است که حاکمیت یک کشور بتواند بدون وجود دغدغه‌های خاص در زمینة اصل بقا و خودیاری کارکردهای سیاسی و امنیتی خودرا محقق سازد. میزان ثبات نظام، چگونگی تعامل با مخالفان داخلی و خارجی همه نشأت گرفته از میزان امنیت سیاسی یک کشور است.
امنیت اقتصادی به معنای میزان حفظ رفاه و ارتقای شیوة زندگی مردم یک جامعه از طریق کالا و خدمات، هم از مجرای عملکرد داخلی و هم حضور در بازارهای بین‌المللی گفته می‌شود
بعد دیگر امنیت، امنیت نظامی میباشد؛ ضرورت امنیت نظامی ازآن‌جا ناشی می‌شود که براساس تحلیلهای رئالیستی نظام‌بین‌الملل آنارشیک میباشد. تهدید نظامی می‌تواند همة اجزاء نظام را تحت‌تاثیر قراردهد، همچنین ممکن است منجر به ایجاد اختلال و یا نابودی نهادها شده و تفکرات ایجاد این نهادها را سرکوب، تخریب و یا محو نماید.
توانمندی‌های اقتصادی اسرائیل، تکنولوژی‌های مدرن کشاورزی، صنعت، ساختمان، توریسم، باعث افزایش صادرات این کشور به جمهوریآذربایجان از دهة هفتاد به بعد گردیده است. در بخشهای صنایع، ساختوساز که اسرائیل در آن زمینه‌ها دارای مزیت نسبی است، سرمایه‌گذاری‌های زیادی انجام داده است. قرارداد دومین اپراتور تلفن همراه اسرائیل با آذربایجان به دلیل توانمندی‌های مخابراتی این کشور، انعقاد قراردادهای نفتی دوکشور با هم از جمله قرارداد آذربایجان با شرکت سونول از دیگر موارد مهم در ارتباط اقتصادی دو کشور است.
با این سطح روابط، اسرائیل به عنوان دشمن استراتژیک ایران دارای حرکت خزنده در آذربایجان میباشد. برهمین اساس هرگونه اقدام اقتصادی اسرائیل در آذربایجان به معنی بستن منفذ حضور ایران در این کشور میباشد. چراکه ایران در زمینة صنعت نفت ( به علت تک محصولی بودن) یا امور کشاورزی در موقعیت برتری نسبت به آذربایجان قرار دارد، همچنین قراراداد اپراتور تلفن همراه که از این طریق امکان شنود مکالمات امنیتی مناطق شمالی وجود دارد، باعث تضعیف امنیت ملی ایرن می‌شود.
از بعد سیاسی می‌توان اشاره کرد که روابط دو کشور باعث تحدید نفوذ ایران در جمهوریآذربایجان از طریق واگرا نشان دادن هنجارهای آنها باهم شده است؛ سیاست دست‌های کوتاه آمریکا در همین راستا میباشد، تقویت عوامل واگرا در روابط ایران و آذربایجان از طریق تقویت روابط کشورهای مخالف ایران با آذربایجان، ارتقای همکاری‌های سیاسی دو کشور در زمینة حرکت‌های تروریستی و بنیادگرایی اسلامی، از دیگر تهدیدات این رابطه میباشد. نکته‌ای که باید اشاره کرد اسرائیل ایران را به عنوان کشوری بنیاد‌گرا و تروریسم‌پرور می‌داند. با کمکهای اسرائیل خط لولة انرژی باکو- جیهان- تفلیس تقویت شد که این به مقولة گرفتن فرصتی از ایران میباشد.
از بعد نظامی تأثیر این همکاری‌ها به تقویت حضور نیروهای ناتو در منطقة قفقاز و ائتلاف و اتحاد کشورهای غربی و اسرائیل با آذربایجان و کاهش نفوذ ایران در این کشور شده است، اسرائیل با با ایجاد پایگاه‌های شنود در آذربایجان به تقویت توان اطلاعاتی و امنیتی خود در زمینة ایران و تضعیف توان اطلاعاتی ایران اقدام نمود است. افزایش حضور کارشناسان نظامی اسرائیل در منطقة قفقاز از دیگر تهدیدات میباشد، چراکه با توجه به دشمنی استراتژیک با ایران و وجود مشکلات بسیار میان ایران و جمهوری آذربایجان هرگونه تقویت نظامی در صورت وقوع درگیری مایبن طرفین به زیان امنیت نظامی و سیاسی ایران است، خرید زمین‌هایی در نزدیکی مرزهای ایران، ایجاد پایگاه‌های نظامی توسط این کشور در آذربایجان، احداث کارخانه‌های تسلیحاتی از دیگر اقداماتی است که باعث تضعیف چهرة هژمونیک ایران شده است.
نتیجه‌گیری
چارچوب نظری عینکی است که امکان دید واضح‌تر هر پدیده یا موضوع را در علوم انسانی مهیا می‌کند. امکان بررسی یک موضوع به صورت بین پارادایمی وجود دارد اما برای سهولت کار معمولاً از یک نظریة خاص مرتبط با موضوع بهره گرفته می‌شود.
مفهوم امنیت نخستین دغدغة انسان در طول تاریخ بوده است. دستیابی به آن از اهداف اساسی و همیشگی انسان‌ها بوده است. برخی از اندیشمندان ریشة این ناامنی را در طبیعت بشری جست‌وجو می‌کنند، ومعتقدند که خوی حیوانی انسان باعث ناامنی جوامع می‌شود، و گروهی دیگر منبع این ناامنی را رابطة نادرست میان ملتها می‌دانند.
از ویژگیهای مفهوم امنیت سیال بودن آن است همچنین امنیت ملی هر کشوری دارای سه مشخصة نسبی بودن، ذهنی بودن، و تجزیه ناپذیر بودن میباشد.
نظریة رئالیسم و نئورئالیسم تاکید بسیاری بر قدرت و افزایش قدرت دارند؛ این امر به دلیل فضای آنارشیک نظام بین‌الملل و عواقب بعدی این مسئله میباشد. در نظام بین الملل به دلیل نبود قدرت مرکزی‌ای که بتواند خشونت و تهاجمی‌گری را کنترل کند، سو ظن و بی اعتمادی دولت‌ها نسبت به هم وجود دارد؛ هرکشوری برای دفاع از خود اقدام به افزایش تسلیحات می‌کند، که این مسئله باعث ایجاد معمای امنیتی می‌گردد. نظریه‌پرداز نظریة نئورئالیسم والتز میباشد.در نئورئالیسم بسیاری از مولفه‌های رئالیسم همچون تاکید بر ساختارآنارشیک نظام بین‌الملل، تاکید بر دولت به عنوان بازیگر اصلی و نه تنها بازیگر، احتساب قدرت و منافع به عنوان متغیرهای کلیدی حفظ شده‌اند.
اما والتز رئالیسم را به تقلیل گرایی متهم می‌کند. والتز ضمن تاکید بر دولت‌ها به ساختار نظام بین‌الملل نیز توجه دارد. ساختار‌بین‌الملل بر این اساس شکل گرفته است. الف) اصل سازمان دهندة نظام‌بین‌الملل اقتدار گریزی است؛ ب) قدرت براساس توزیع توانایی‌های میان واحدها تعریف می‌شود.
وی ساختار را ترتیب توزیع قدرت میان واحدها تعریف می‌کند. اعتقاد به بازیگری دولت، منافع نسبی به جای منافع مطلق، نقش موسسات و نهادهای سیاسی ـ اقتصادی‌بین‌المللی، عقلانی بودن دولت‌ها، رقابت در شرایط آنارشیک از مفروضات مهم نئورئالیسم میباشد. در شرایط آنارشیک دولت‌ها به دو صورت با تهدیدگر مقابله می‌کنند؛ یا توانایی‌های خود را افزایش میدهند و یا براساس نظریة هژمون، یک قدرت برتر سایر دولت ها را از طریق ترغیب و یا تهدید مجبور به موازنه می کند. بر این اساس اصل نظم دهنده در نظام بین‌الملل موازنة قوا میباشد. بدین ترتیب قدرت‌های مختلف از قوی شدن کشور دیگر جلوگیری می‌کنند. به دلیل اینکه ثبات در نظام بین‌الملل زمانی میسر است که هژمون وجود داشته باشد تا عناصر و بلوک‌های خاطی وسرکش را کنترل نماید. علت ضرورت هژمون وجود دولت‌هایی هستند که مداوم در پی کسب قدرت می‌باشند. ضرورت دیگر برای موجودیت و فعالیت دولت هژمون این است که در پناه چنین ثباتی سازمان‌ها و موسسات بین‌المللی تولد و توسعه می‌یابند.
در یک تقسیم بندی نئورئالیسم به دو قسمت تدافعی و تهاجمی تقسیم می‌شود؛ این تقسیم‌بندی ناشی از تمایزی است که آنها راجع به امنیت و آنارشی می‌گذارند. رئالیست‌های تدافعی معتقدند امنیت کمیاب نیست؛ در نتیجه دولت‌هایی که این را درمی‌یابند رفتاری تهاجمی نخواهند داشت، وتنها در شرایطی که احساس کنند تهدیدی علیه آنها وجود دارد نسبت به آن واکنش نشان میدهند و این واکنش اغلب در سطح ایجاد موازنه و بازداشتن تهدیدگر است، وتنها در شرایطی که معظلة امنیت جدی شود، واکنش‌های سخت‌تر به شکل بروز تعارضات رخ خواهد نمود. مجاورت، نیات تهاجمی، قدرت تهاجمی از عواملی هستند که امکان تشدید تهدید را فراهم می‌کند. مهم‌ترین مفروضات نئورئالیسم تدافعی معظلة امنیت، ساختار ظریف قدرت، برداشت‌های ذهنی رهبران، عرصة سیاست داخلی میباشد.
ما بحث اصلی را بر مدار نئو رئالیسم تدافعی پیگیری می‌کنیم؛ بدین ترتیب که دو دولت به منظور جلوگیری از تهدید ایران و تامین نیازهای اقتصادی و سیاسی خود اقدام به ایجاد موازنه و بازداشتن تهدیدگر( ایران) می‌کنند.
به دلیل قرار گرفتن سه کشور مورد مطالعه در منطقة خاورمیانه و علیالخصوص آذربایجان و ایران در جوار هم از مجموعة نظریات منطقه‌ای بوزان نیز استفاده می‌شود، مجموعة امنیت منطقه‌ای بدین معناست که مجموعه‌ای از واحدها که در آنها فرآیندهای عمدة امنیتی کردن و غیر امنیتی کردن یا هردوی آنها آن اندازه در هم تنیده شده‌اند که مشکلات امنیتی آنها نمی‌تواند جدای از یک‌دیگر تحلیل شود. در این متن با تاسی از معیارهای بری بوزان برای سنجش مقیاس امنیت، تاثیر روابط اسراییل و آذربایجان بر امنیت ملی‌ایران در ابعاد نظامی، سیاسی، و اقتصادی بررسی خواهد گردید.( مکتب کپنهاک)
وضعیت جغرافیایی آذربایجان از دیر باز آن را به موضوع مناسبات بین دولت‌ها، مرکز مبادلات تجاری و اقتصادی وکشور گذرگاه روابط غرب با شرق و شمال با جنوب تبدیل کرده است. در طول قرن‌‌های متمادی دیپلماسی آذربایجان نقش مهمی در تنظیم وضعیت پیچیدة بین‌المللی در منطقه و ایجاد روابط همه‌جانبه با کشورهای اروپایی برعهده داشته و از نظر تاریخ و تجربه و مناسبات بین‌المللی تجربة گرانبهایی را اندوخته است، که این تجربه به ثروت معنوی ملت تبدیل گردیده است. این ساختار از نظر هویت‌ملی براساس ترک گرایی، از نظر اعتقادات‌دینی براساس اسلام گرایی و از نظر طرز تفکر براساس غرب گرایی بنا نهاده شده بود. جمهوریآذربایجان به علت داشتن موقعیت جغرافیایی و طبیعی مناسب و دارا بودن ذخایر طبیعی سرشار برای توسعة اقتصادی در زمینههای گوناگون دارای امکانات فراوان است. ولی این کشور به علت سیاست‌های استعماری دولت‌های بزرگ، در پایان جنگ جهانی اول و پس از سقوط امپراتوری روسیه و روی کار آمدن بلشویک‌ها به دو قسمت مجزا تقسیم شد، در نتیجه در حیات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جمهوری محدودیتهای بسیار به وجود آمد. جمهوریآذربایجان در دوران حکومت شوروی به منطقة تولیدکنندة مواد خام ارزان شوروی تبدیل شده بود؛ نه در تکنولوژی و نه در فعالیتهای اقتصادی پیشرفت چندانی نداشت. به همین سبب سطح زندگی مردم بسیار پائین بود، تعداد بیکاران بسیار زیاد بود. در دوره‌های بعد در زمان تسلط روسیه هرگونه اقدام یا ارتباطی باید تحت نام روسیه و توسط آن انجام می‌گرفت. اما سال‌های بعد از جنگ ساختار اقتصادی آذربایجان پیشرفت قابل ملاحظه ای داشته است. زمینههای صنعتی، پتروشیمی، الکترونیک، ذوب فلزات، .. از این قبیل میباشد. به دلیل وجود مشکلات فنی وتوان ضعیف اقتصادی نیاز به نوسازی اقتصادی کشور ودر این راستا کمک کشورهای دیگر ضروری می‌نمود. جمهوری نیازمند یک دورة گذار اقتصادی میباشد که در این دوره با مشکلاتی روبه رو میباشد. به دلیل وجود این مشکلات دولت آذربایجان از سرمایه گذاری‌های خارجی بسیار استقبال می‌کند. به همین علت میزان سرمایه‌گذاری‌خارجی از 10 میلیون دلار در سال 1993 به 7 میلیارد دلار در سال 2011 رسیده است.
بنیان‌گذار کشور اسرائیل تئودور هرتصل میباشد. انتشار کتاب دولت یهود و تلاش‌های تئودور هرتصل که سرانجام به برپایی کنفرانس بال منجر شد، راه را برای ایجاد یک دولت یهود در فلسطین هموار کرد. صدور اعلامیة بالفور در سال 1917 باعث تشکیل سرزمین یهود شد. این کشور با وجود اندازه نسبتاً کوچک دارای ویژگیهای جغرافیایی متنوع است. اسرائیل دارای یکی از پیشرفته‌ترین شبکه‌های اقتصادی دنیا است و اقتصاد اسرائیل به تنهائی، بزرگتر از مجموع کل اقتصاد تمامی کشورهای همسایه است و این در حالی است که اسرائیل فاقد نفت و دیگر منابع طبیعی و معادن فلزات است و حتی از نظر آب نیز بسیار در مضیقه قرار دارد. نیروهای هوایی مجهز با قابلیت تهاجمی، توان نظامی برتر خاورمیانه، توان تولید وساخت تجهیزات نظامی، ششمین قدرت هسته‌ای جهان، شاخص بالای امید به زندگی به دلیل درآمد بالای سرانه از امتیازات اسرائیل میباشد. به طورکلی سه عامل عدم مشروعیت، موقعیت ژئوپولیتیک نامطلوب و جمعیت اندک تضعیف کنندة امنیت ملی رژیم صهیونیستی به شمار میروند که این رژیم سعی می‌کند با تمهیدات ویژه با این ضعف‌ها مقابله کند. این کشور با نزدیکی به کشورهای غیر عربی و تقویت هم‌پیمانان منطقه‌ای مانند ترکیه، آذربایجان، هند سعی در جبران این ضعف دارد. هم چنین فقدان عمق استراتژیک باعث آسیب پذیری استراتژیک می‌گردد. کوچکی اسراییل و نیز جمعیت کم از دیگر مسائل اسراییل است.
علل گرایش اسرائیل به آذربایجان به‌صورت خلاصه به این شرح می باشد. عامل اقتصادی بهانه‌ای برای توسعة روابط سیاسی و دیپلماتیک میباشد، حمایت از یهودیان این منطقه، استفاده از منابع غنی انرژی آذربایجان و امکان دستیابی به بازار رو به رشد و پرمصرف این کشور جهت صادرات کالا، حمایت آمریکا از اهداف اسرائیل در جمهوری آذربایجان، تامین بخشی از نیازهای استراتژیک یعنی نفتی مورد نیاز خود از طریق خط لولة باکو- تفلیس- جیهان از دلایل اصلی این گرایش میباشد.
به صورت متقابل علل گرایش اذربایجان به اسرائیل به قرار زیر است:
وعدة اسرائیل مبنی بر فراهم کردن زمینة حضور آذربایجان در بازارهای جهانی، کشاورزی پیشرفتة اسرائیل، صنعت و تولید پیشرفتة اسرائیل، صدور تکنولوژی، کمکهای نظامی و اقتصادی اسرائیل در جریان جنگ ناگورنو قاراباغ به جمهوری آذربایجان، جنگ با ارمنستان بر سر مسائل ارضی، نیازهای اقتصادی و تکنولوژیکی این کشور، مشکلات موجود با ایران بر سر مسائل هویتی، حمایت ایران و روسیه از ارمنستان از جمله دلایل این گرایش میباشد.
از بعد سیاسی اسرائیل به دنبال تعقیب منافع زیر است. ترویج تفکرات صهیونیستی، تحکیم بیشتر روابط با امریکا، لابی‌سازی، جلوگیری از گسترش دولت‌های عربی-ایرانی در منطقه میباشد.
آذربایجان نیز از نظر سیاسی به دنبال کسب حمایت اسرائیل در بحران قره‌باغ میباشد، ، مسئلة رژیم حقوقی دریای خزر از دیگر موارد اختلافی است. واقدامات جمهوری آذربایجان در اکتشاف دریای خزر حتی با واکنش نظامی ایران مواجه شده‌است، ایجاد ارتباط با آمریکا و کشورهای اروپائی از طریق اسرائیل؛ استفاده از کمک‌ها و مساعدت‌های اسرائیل برای سرمایه‌گذاری در آذربایجان و بازسازی ویرانه‌های جنگ و مبارزه با بیکاری؛ استفاده از لابی یهود در مقابل لابی ارامنه در کنگرة آمریکا در جهت متوقف کردن مصوبه 1907 کنگرة آمریکا که در اوایل 1992 به بهانة نقض حقوق بشر در جنگ با ارمنستان تحت فشار لابی ارامنه علیه جمهوریآذربایجان تصویب شده بود، که بر طبق این مصوبه کاخ سفید باکو را از کمکهای به اصطلاح انسان‌دوستانه محروم ساخت؛ مبارزه با اسلام‌گرایی و تروریسم که امکان تسری از ایران به آذربایجان وجود دارد، جذب تکنولوژی جدید بازسازی صنایع و آموزش کادر فنی و پزشکی، دولت آذربایجان با اعزام تکنسین‌ها و کادر پزشکی خود به اسرائیل جهت طی دوره‌های کوتاه‌مدت و بلند‌مدت می‌کوشد تا در این خصوص طبق قرارداد منعقده میان وزرای بهداری آذربایجان و وزارت بهداشت اسرائیل، کادر پزشکی و پرستاری آذربایجان را جهت گذارندن دوره‌های تخصصی به مدت سه ماه تا یک سال در قالب گروه‌های مختلف به اسرائیل اعزام کند.
بنابراین مبالادلات اقتصادی زمینه ای برای افزایش همکاری‌ها در زمینة نظامی و سیاسی به شمار می رود.
در عرصه سیاست بین الملل در برقراری روابط با کشورهای دیگر، عوامل مختلفی تاثیر گذار است؛ مبانی سیاست خارجی هر کشور و منافع ملی از عوامل اصلی تاثیر گذاری می باشد. ایجاد زمینة مهاجرت یهودیان به اسرائیل و تاسیس فضای امنیتی مطلوب از اولویت‌های سیاست خارجی اسرائیل میباشد که البته در این اولویت‌ها در طول زمان‌های مختلف امکان جابجایی وجود دارد. تثبیت موجودیت دولت صهیونیستی و گسترش مشروعیت آن در سطح منطقه، تلاش برای ایجاد اسرائیل بزرگ در بعد سیاسی، اقتصادی به جای پافشاری بر سر ایجادیک اسرائیل بزرگ در چارچوب مرزهای دینی و توراتی، جدا کردن بحران منطقه و موضوع کشمکش اعراب و اسرائیل و نیز مسئلة فلسطین از موضوع روابط خارجی با کشورهای جهان، ارائه بیش‌ترین دستاورد ممکن در زمینههای سیاسی، اقتصادی و راهبردی در منطقه، تقویت روابط استراتژیک با ایالات متحده آمریکا از اولویت‌های سیاست خارجی اسرائیل میباشد.
اسرائیل فاقد عمق استراتژیک میباشد، همین مسئله بر معضلات امنیتی این کشور می‌افزاید. براساس طرح آئین پیرامونی بن‌گوریون این کشور برای حل مسئلة امنیت باید روابط خود با کشورهای پیرامون مثل ترکیه، ایران، آذربایجان را گسترش دهد. در دایرة درونی یا مرکز کشورهای اطراف اسرائیل کشورهای عرب که دشمن اسرائیل محسوب می شوند وجود دارد، همین مسئله می‌توانست باعث انزوای اسرائیل گردد. همچنین جمعیت اسرائیل کم میباشد، به همین علت در ابتدا مسئلة یهودیان ساکن در سرزمین‌های دیگر و مهاجرت آنها در اولویت قرار داشت، اما بعدها از سیاست دیاسپورا علیالخصوص در کشور آذربایجان بهره گرفته شد. بر طبق این سیاست یهودیان در قسمت‌های مختلف صنعت، اقتصاد، سیاست، ارتش، تعلیمات نظامی به کار گرفته شدند.
دکترین نظامی جمهوری آذربایجان، که از سوی حیدر علی‌یف پیشوای ملّی مردم آذربایجان بنیان‌گذاری شده، سندی است که به عنوان بخشی از استراتژی تضمین‌کننده امنیت ملی جمهوری آذربایجان با هدف حراست از حقوق و مصالح ملی، وظایف حکومت جمهوری آذربایجان را در قبال تهدیدات داخلی و خارجی به عنوان پایه و مبنای نظری سیستم امنیت نظامی کشور تدوین شده است. در فصل سوم این دکترین، ادامة اشغال بخشی از سرزمین‌های جمهوریآذربایجان توسط نیروهای مسلح ارمنستان غاصب، امکان هر گونه تجاوز نظامی خارجی برای دخالت در امور داخلی آذربایجان؛ وابستگی نظامی جمهوری آذربایجان به کشورهای خارجی؛ طرح ادعای ارضی از سوی کشورهای هم مرز (همسایه) جمهوری آذربایجان؛ انواع فعالیتها با هدف بحرانی کردن اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی در داخل کشور از جمله حمایت (بیگانگان) از روند تحرکات تجزیه‌طلبانه و دینی افراطی، تدارک و آموزش گروه‌های مسلح غیرقانونی از سوی دیگر کشورها جهت اعزام به جمهوری آذربایجان، بروز اختلال در توازن نظامی منطقه و عدم کفایت توان دفاعی از جمله استقرار مستقیم پایگاه‌های نظامی (در مجاورت سرحدات خاکی و آبی جمهوری آذربایجان)؛ تجمع دستجات نظامی و افزایش میزان تسلیحات و دیگر اشکال حضور نظامی‌در مجاورت مرزهای دولتی جمهوری آذربایجان؛ تجاوز یگان‌های نظامی و مسلح به حریم مرزی جمهوری آذربایجان، بروز مناقشات مرزی و یا تشدید آن؛ اشاعه انواع سلاح‌های هسته‌ای و دیگر سلاح‌ها و گسترش فناوری تهیه و تولید مدرن‌ترین تسلیحات نظامی به تبع دعاوی نظامی- سیاسی دولت‌های مختلف و گروه‌های تروریستی؛ به صورت علنی اشاره گردیده شده است. به همین منظور گسترش صنایع دفاعی برای تضمین امنیت کشور که در در دو مسیر انجام می‌پذیرد. یکی از طریق تامین نیازهای ارتش و واحدهای نظامی ودیگری خرید و فروش تکنولوژی‌های مدرن.
شروع روابط دو کشور اسرائیل و آذربایجان در سال 1992 با سفر معاون نخست‌وزیر اسرائیل به باکو میباشد؛ دستاورد این سفر افتتاح سفارت اسرائیل در باکو بود. در زمان ائلچی بیگ اسرائیل سفارت خودرا به سطح سفیر ارتقا داد.
عزیمت بیست‌وپنج دیپلمات از باکو به اسرائیل برای گذراندن دوره‌های روابط بین‌المللی، سفر شیمون پرز در سال 2009 به باکو و امضای توافق نامه‌هایی در زمینههای آموزش، اقتصاد، فرهنگ، اطلاعات، تکنولوژی‌های ارتباطی، کمک اسرائیل به آذربایجان برای بازسازی نیروهای نظامی خود، پذیرفتن آذربایجان به عنوان عضو ناظر مانور عقاب آناتولی، انعقاد پیمان ترابوزان در سال 2002، قرارداد ساخت کارخانة تسلیحات در آذربایجان در سال 2009، همکاری اطلاعاتی دو کشور و قرار دادن دستگاه‌های شنود در آذربایجان توسط اسرائیل در سال 2002 از جمله همکاری‌های دو کشور میباشد، قرارداد 900 میلیون دلاری خرید وفروش تسلیحات دو کشور باهم، خریدو فروش شرکت سولتام و تیدیران با جمهوری آذربایجان از دیگر موارد این همکاری‌ها میباشد.
تأمین امنيت و راه‌های دستيابی به آن از جمله سنگ بناهای شکل‌گيری واحدهاي سياسي از نگاه تاريخی بوده تا ازاين طريق اعضای جوامع مذکور بتوانند به کمک هم‌ديگر به مهم‌ترين نيازهای خود دست پیدا کنند.
مفهوم امنیت در سیر تاریخ دچار تحول مفهومی شده است؛ تا دهة 1980 دیدگاه محدود نظامی مطرح بوده ولی امروزه این مفهوم دچار تحول شده و سایر سطوح زندگی بشر را در برمی‌گیرد. واژة امنیت دارای ویژگی‌هایی مانند نسبی بودن، ذهنی بودن، تجزیه ناپذیر بودن است.
ابعاد امنیت ملی از نظر رابرت ماندل به شرح زیر میباشد. امنیت نظامی، سیاسی، اجتماعی، زیست محیطی و اقتصادی.
بری بوزان نیز به پنج فاکتور اقتصادی، زیست‌محیطی، سیاسی، امنیتی و نظامی برای تحلیل امنیت مناطق مختلف اشاره دارد.
با تاسی از نظریة نئورئالیسم و نیز تقسیم بندی بوزان به بررسی ابعاد امنیت ملی ایران و خطرات روابط دو کشور اسرائیل و آذربایجان بر امنیت سیاسی، اقتصادی، نظامی پرداخته شد.
امنیت سیاسی به معنای این است که حاکمیت یک کشور بتواند بدون وجود دغدغه‌های خاص در زمینة اصل بقا و خودیاری کارکردهای سیاسی و امنیتی خودرا محقق سازد. میزان ثبات نظام، چگونگی تعامل با مخالفان داخلی و خارجی همه نشأت گرفته از میزان امنیت سیاسی یک کشور است.
امنیت اقتصادی به معنای میزان حفظ رفاه و ارتقای شیوة زندگی مردم یک جامعه از طریق کالا و خدمات، هم از مجرای عملکرد داخلی و هم حضور در بازارهای بین‌المللی گفته می‌شود.
از ابعاد دیگر امنیت، امنیت نظامی میباشد؛ ضرورت امنیت نظامی ازآن‌جا ناشی می‌شود که براساس تحلیلهای رئالیستی نظام‌بین‌الملل آنارشیک میباشد. تهدید نظامی می‌تواند همة اجزاء نظام را تحت‌تاثیر قراردهد، همچنین ممکن است منجر به ایجاد اختلال و یا نابودی نهادها شده و تفکرات ایجاد این نهادها را سرکوب، تخریب و یا محو نماید.
از دهة هفتاد به بعد توانمندی‌های اقتصادی اسرائیل در زمینة تکنولوژی‌های مدرن کشاورزی، صنعت، ساختمان، توریسم، باعث افزایش صادرات این کشور به جمهوریآذربایجان گردیده است. در بخشهای صنایع، ساختوساز که اسرائیل در آن دارای مزیت نسبی است، سرمایه‌گذاری‌های زیادی انجام داده است. قرارداد دومین اپراتور تلفن همراه اسرائیل با آذربایجان به دلیل توانمندی‌های مخابراتی این کشور، انعقاد قراردادهای نفتی دوکشور با هم از جمله قرارداد آذربایجان با شرکت سونول از دیگر موارد مهم در ارتباط اقتصادی دو کشور است.
با این سطح روابط، اسرائیل به عنوان دشمن استراتژیک ایران دارای حرکت خزنده در آذربایجان میباشد. برهمین اساس هرگونه اقدام اقتصادی اسرائیل در آذربایجان به معنی بستن منفذ حضور ایران در این کشور میباشد. چراکه ایران در زمینة صنعت نفت ( به علت تک محصولی بودن) یا امور کشاورزی در موقعیت برتری نسبت به آذربایجان قرار دارد، همچنین قراراداد اپراتور تلفن همراه که از این طریق امکان شنود مکالمات امنیتی مناطق شمالی وجود دارد، باعث تضعیف امنیت ملی ایرن می‌شود.
از بعد سیاسی می‌توان اشاره کرد که روابط دو کشور باعث تحدید نفوذ ایران در جمهوریآذربایجان از طریق واگرا نشان دادن هنجارهای دو کشور باهم شده است؛ سیاست دست‌های کوتاه آمریکا در همین راستا میباشد، تقویت عوامل واگرا در روابط ایران و آذربایجان از طریق تقویت روابط کشورهای مخالف ایران با آذربایجان، ارتقای همکاری‌های سیاسی دو کشور در زمینة حرکت‌های تروریستی و بنیادگرایی اسلامی، از دیگر تهدیدات این رابطه میباشد. نکته‌ای که باید اشاره کرد اسرائیل ایران را به عنوان کشوری بنیاد‌گرا و تروریسم‌پرور می‌داند. با کمکهای اسرائیل خط لولة انرژی باکو- جیهان- تفلیس تقویت شد که این به مقولة گرفتن فرصتی از ایران میباشد.
از بعد نظامی تأثیر این همکاری‌ها به تقویت حضور نیروهای ناتو در منطقة قفقاز و ائتلاف و اتحاد کشورهای غربی و اسرائیل با آذربایجان و کاهش نفوذ ایران در این کشور شده است، اسرائیل با با ایجاد پایگاه‌های شنود در آذربایجان به تقویت توان اطلاعاتی و امنیتی خود در زمینة ایران و تضعیف توان اطلاعاتی ایران اقدام نمود است. افزایش حضور کارشناسان نظامی اسرائیل در منطقة قفقاز از دیگر تهدیدات میباشد، چراکه با توجه به دشمنی استراتژیک با ایران و وجود مشکلات بسیار میان ایران و جمهوری آذربایجان هرگونه تقویت نظامی در صورت وقوع درگیری مایبن طرفین به زیان امنیت نظامی و سیاسی ایران است، خرید زمین‌هایی در نزدیکی مرزهای ایران، ایجاد پایگاه‌های نظامی توسط این کشور در آذربایجان، احداث کارخانه‌های تسلیحاتی از دیگر اقداماتی است که باعث تضعیف چهرة هژمونیک ایران در منطقة قفقاز می‌گردد.
منابع
کتاب‌ها:
اسدی‌کیا، شهباز(۱374). جمهوری آذربایجان، تهران: انتشارات وزارت امورخارجه.
اسمیت، استیو. جان بیلیس،(۱383). جهانی شدن سیاست ؛ روابط بین الملل در عصر نوین، تهران: ابرار معاصر.
افشردی، محمد حسین(۱38). ژئوپولیتیک قفقاز و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات فرماندهی ستاد سپاه پاسداران.
انصاری، سعید(۱377). راهنمای صادرات به کشور ارمنستان، تهران: موسسة فرهنگی مطالعات و پژوهشهای بازرگانی.
بوزان، باری(۱387). مردم و دولت‌ها وهراس، ترجمه پژوهشکده مطالعات راهبردی، 6. تهران: انتشارات پژوهشکدة مطالعات راهبردی.
باری بوزان/ الی ویور(۱388). مناطق و قدرت‌ها : ساختار امنیت بین‌الملل، ترجمه رحمان قهرمان پور، تهران: پژوهشکدة مطالعات راهبردی.
تاجیک، محمد رضا(۱38۱). مقدمه‌ای بر استراتژی امنیت ملی ج.ا.ایران؛ جلد اول رهیافت ها و راهبردها، تهران: مرکز بررسی استراتِژیک ریاست جمهوری.
جلیل، روشندل(۱374). امنیت ملی و نظام بین الملل، تهران: انتشارات سمت.
جمشیدی راد، جعفر(۱379). تاریخ سیاسی نخجوان، تهران: انتشارات دفتر مطالعات سیاسی و بین الملل وزارت امور خارجه.
جعفری ولدانی، اصغر(۱382). روابط خارجی ایران پس از انقلاب اسلامی، تهران: آوای نور.
حاجی یوسفی، امیر محمد(۱382). ایران واسرائیل از منازعه تا همکاری، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق.
حسنلی، جمیل(۱390). سیاست خارجی جمهوری آذربایجان 1920-1918، تهران: حریم علم.
دستنائی، افشین، متقی(۱386). حضور اسرائیل در قفقاز و تاثیر آن بر امنیت ملی ایران(1369-1387، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
دانکرس، کارر(۱385). فخر ملتها یا پایان امپراطوری شوروی، ترجمه عباس اگاهی، تهران: انتشارات فرهنگ سازی.
رستمی، میثم(۱390). بررسی موانع و راهکارهای گسترش روابط ایران و جمهوری‌اذربایجان ، پایان نامه جهت اخذ کارشناسی ارشد دانشکدة حقوق دانشگاه تهران.
روحانی، حسن(۱389). امنیت ملی و نظام اقتصادی ایران، تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرکز تحقیقات استراتژیک.
سیف زاده، حسن(۱383). اصول روابط بین الملل، تهران: نشر حریم علم.
صفا تاج، حمید(۱38۱). دانشنامة فلسطین، تهران: مرکز مطالعات فلسطین.
فالتزگراف، رابرت، جیمز دوئرتی(۱388). نظریه های متعارض در روابط بین‌الملل، ترجمه وحید بزرگی و علیرضا طیب نیا. تهران: نشر قومس.
قوام، عبدالعلی(۱383). اصول سیاست خارجی و سیاست بین الملل، تهران: نشر سمت.
کولایی، الهه(۱376). سیاست و حکومت در آسیای مرکزی، تهران: انتشارات سمت.
کولیار، دانیل(۱980). العلقلات الدوولیة، ترجمة خضر خضر. بیروت: دارالطلیعه.
لیتل، ریچارد(۱389). تحول در نظریه های موازنه قوا، ترجمه و بررسی : دکتر غلامعلی چگینی زاده. تهران: نظارت و اجرا موسسة فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر.
ماندل، رابرت(۱377). چهرة متغیر امنیت ملی، ترجمه پژوهشکدة مطالعات راهبردی تهران: پژوهشکدة مطالعات راهبردی.
مشیر زاده، حمیرا(۱384). تحول در نظریه های روابط بین‌الملل، تهران: سمت.
مورگنتا، هانس.جی(۱370). سیاست میان ملتها، ترجمة حمیرا مشیر زاده. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی.
واحدی، الیاس(۱3829). برآورد استراتژیک آذربایجان: سرزمینی، سیاسی، فرهنگی_اجتماعی، تهران: انتشارات موسسۀ فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر.
هاشمی، غلامرضا(۱384). امنیت در قفقاز جنوبی، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
مقالات:
امیری، مهدی(۱382). "ارزیابی روابط ایران و جمهوری آذربایجان در قرن بیستم"، فصلنامة مرکز پژوهشهای مجلس، سال 13 شمارة 53، صص ۱0-33.
آهویی، مهدی، متین جاوید(۱39۱). " اهداف و اولویت‌ها و مخاطبان دیپلماسی"، فصلنامة مطالعات راهبردی، شماره 59، صص ۱-26.
اوژیگانف، ادوارد(۱372). “مثلث شمال قفقاز.” فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال دوم، شماره 3، صص ۱9-30.
آلیسون، روی، جانسون لنا(۱382). “امنیت آسیای مرکزی: پویایی بازار داخلی و خارجی” ترجمه محمد رضا دبیری. فصلنامه آسیای مرکزی، شماره 48، صص 25-40.
برزگر، کیهان(۱388). “سیاست خارجی ایران از منظر رئالیسم تدافعی و تهاجمی.” فصلنامة بین الملل روابط خارجی، سال اول، شمارة اول، صص ۱۱5- ۱30.
بصیری، محمد علی(۱379). “تحولات مفهوم امیت ملی.” فصلنامة مطالعات خاورمیانه، صص73-90.
بولتن اسرائیل شناسی(۱383). “اسرائیل و آسیای مرکزی:سیاست‌ها و عملکردها.” مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه، ص 97.
پاکدامن، رضا(۱373). “نقش روسیه در اقتصاد جمهوریهای آسیای مرکزی و قفقاز.” فصلنامة مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 8، صص ۱67-۱68.
جعفری، علی اکبر(۱39۱). "تبیین عوامل و اهداف استراتژیک میان آمریکا و اسرائیل در منطقة خاورمیانه"، فصلنامة ژئوپولیتیک ، سال هشتم، شمارة دوم صص 66-80.
خضری، رویا(۱389). "همکاری و تعارض در روابط بین‌الملل از منظر نئو نئوها (نئورئالیسم- نئولیبرالیسم)"، پژوهشنامة رهیافت‌های سیاسی و بین المللی، صص 20-40.
دانکوس، هلن کارر(۱376). “استراتژی اتحادیه اروپا در قفقاز.” فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 39، صص 70-87.
ربیعی، علی(۱382). “امنیت ملی مفهومی در حال تکوین.” اطلاعات سیاسی و اقتصادی، شماره 198-197، ص ۱24.
رضایی، علی اکبر(۱377). “اسرائیل در آسیای مرکزی.” فصلنامة مطالعات اسیای مرکزی و قفقاز؛ شماره 23، صص 66-67
سایق، یزید(۱382). “امنیت در کشورهای در حال توسعه، ترجمه مصطفی ایمانی.” مجله راهبرد دفاعی، شماره 2 صص 26-43.
سلیمی، حسین(۱374). “دولت مجازی یا واقع گرایی تهاجمی؛ بررسی مقایسه ای نظریه ریچارد روز کرانس و جان میرشایمر.” فصلنامه پژوهش حقوق و سیاست، شماره 17-14، صص ۱9-42.
فضلی، محمد رضا(۱377). “ترفندهای اسرائیل برای نفوذ در آسیای مرکزی”. مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال یکم شماره 64، صص 36-5۱.
قربانی شیخ نشین، ارسلان(۱390). “زبان استعاره در گفتمان سیاست بین الملل”. فصلنامة مطالعات راهبردی، سال سوم، شمارة 5، صص 22-34.
کولایی، الهه، حبیب رضازاده(۱392). "نقش ایران در گسترش روابط جمهوریآذربایجان و اسرائیل" فصلنامة پژوهشهای روابط بین‌الملل، دورة نخست شمارة دهم، صص ۱2-30.
کولایی، الهه، قاسم اصولی(۱39۱). " چگونگی تغییر روابط امنیتی شدة ایران و جمهوری آذربایجان". فصلنامة مطالعات اورآسیای مرکزی، سال پنجم، شمارة 10، صص ۱8- 33.
مومنی، امیر قاسم(۱384). “جامعة یهودیان آذربایجان و روابط دو جانبة آدربایجان و اسرائیل”. فصلنامة آران، سال سوم، شمارة 7، 28-40.
نصیری، قدیر(۱386). “روش شناخت در مکتب نئورئالیسم”. فصلنامة مطالعات راهبردی شماره 36، تابستان، صص 2۱5-238.
نصیرزاده، مهران(۱39۱). "میر عبدالله حسینی. ارزیابی و برآورد ظرفیت های تجاری دو جانبة ایران با جمهوری آذربایجان"، فصلنامة مطالعات اورآسیای مرکزی، سال پنجم، شماره 11، صص 23-4۱.
-------- . "نفوذ اقتصادی اسرائیل در منطقه(۱388)"، موسسه مطالعات اندیشه سازان نور، ص 3.
هافندرون، هلگا(۱37۱). "معمای امنیت:نظریه پردازی و ایجاد قواعد در زمینۀ امنیت بین المللی”، ترجمه علیرضا طیب، مجلۀ سیاست خارجی شماره 4، صص 3-27.
هندرسون، سیمون(۱392). "دشواری‌های اسرائیل در زمینة تامین گاز طبیعی"، مترجم سمانه قربان‌پور، فصلنامة مطالعات منطقه ای آمریکاشناسی- اسرائیل شناسی، سال چهاردهم، شماره دوم، صص ۱20-۱42.
---------(۱39۱). " آذربایجان"، فصلنامة مطالعات سیاسی جهان‌اسلام، سال اول شماره 3، ص 43.
---------(۱39۱)."آذربایجان از سال 1991 تا 2010 میلادی با رویکرد جغرافیای برساخت‌گرایی"، فصلنامة پژوهشهای جغرافیای انسانی، شماره 80، صص 23-25.
--------(۱390). "روابط جمهوری‌اسلامی ایران: چالش‌ها و فرصت‌ها"، دفتر مطالعات سیاسی مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، صص 45-48.
منابع لاتین
Abasov, shahin(2009).”azerbican pres baku visit highlights possibilities of
israeal&azerbican cooperation”, http//www.Eurasianet.org. jun 28,p23.
Abilov, shamkhal(2008). “why azerbican has no full diplomatic realation with israeel” www.usak.org. december 13, p 13.
Abilov، shamkhal(2012). “the azarbaijan anad Israel relation: a non diplomatic but strategic partnership” oak، cilt، 4، sayi 8.
Bourtma, Ily(2006). “Israeal and azerbicanfurtive embrace middle east quarterly”, http//www.aei.org, 01 july, p 23-34.
buris، gregory(2003). “turkey israel:speed bumps”, the middle est quarterly, p 40- 56 .
Deniz, esme(2009). “israeil ülke raporu”, avrupa işletmeler ağı- kara deniz, sayı- f- 3 -60.
----------(2012). “The Republic of Azerbaijan: Country Report”, center، the eurasi, p 22-34
- harison wagner, robert. (2007). “war and the state:the theory of international politic”, michigan: the university of michigan, pp 102-139.
-------(2010). “ESRAEL emerges ad player in central asia” , Eurasianet.org, 21 jun 2010.
j.mearsheimer, john(2006). conversation in international relation: interview with john j.mearsheimer. part II.
Khalifa zade، mahir(2013). “israeeli- Azerbaijan alliance and iran”, middle east review of international affairs, vol 17, no 1.
mr.breacher(2010) “the foreign policy system of israeal particulary”, middle east review of international affairs,vol 17,no 3, pp 23-40.
Murinson, lieexnder(2005). “reltion betwen azerbaican and israeal froother muslim states in Eurasia” http/www.cagaptay.com, march/30.
Salivan, elizabeth(2009). “ iran angreed by ties betwen israeel and azerbican” . www.cagaptay.com, july/ 26.
Ulutaş ,ufuk, selin.m, bölme. “israil siyasetin anlama kılavzu’ seta foundation for political economik and social reserch, aralık/26.
----------“ww.iras.ir”, 1387/0/27.
Zamejc, anna(2010). “the blooming friendship between azerbican and israeel”, htpp/www.rferl.org. jun/ 08.
Öztürk, harun(2011).”israil Economisinin genel özellikleri”, ortadoğu analiz, cilt 3, sayi 36.
Abstract
Having Developments in technologic arena makes us to be sensitive in national security. Technologic development evaluates the meaning of security to two parts; first soft security, second hard security. In this situation, neighbor countries should be aware of ideological and strategic division threats.
Being in same region makes Iran and Azerbaijan neighbor countries. Strategic and ideological division between Iran and Israel causes to be enemy. Relationship between Israel and Azerbaijan can be political, economic, and military threat to Iran national security. As a result, we should investigate all dimension of this threat.
Key Words: Political Security, Economic Security, Military Security, Security, Israel, Republic of Azerbaijan, Geopolitic
قیمت: 59٬000 تومان
قیمت: 59٬000 تومان
قیمت: 59٬000 تومان
قیمت: 59٬000 تومان
قیمت: 59٬000 تومان
قیمت: 59٬000 تومان
قیمت: 59٬000 تومان
قیمت: 59٬000 تومان
قیمت: 59٬000 تومان
قیمت: 59٬000 تومان
