صفحه محصول - پیدایش و پیشینه ادبیات کودک در سوریه و بررسی آثار پیشگامان این عرصه

پیدایش و پیشینه ادبیات کودک در سوریه و بررسی آثار پیشگامان این عرصه (docx) 1 صفحه

دسته بندی : تحقیق

نوع فایل : Word (.docx) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )

تعداد صفحات: 1 صفحه

قسمتی از متن Word (.docx) :

2158365top دانشگاه قم دانشکده ادبیات و علوم انسانی زبان و ادبیات عربی عنوان : بررسی تاریخی ادبیات کودک در کشور سوریه استاد راهنما : دکتر مصطفی شیروی خوزانی نگارنده : خدیجه بوعذار تقدیم به : ساحت مقدس حضرت علی اصغر و حضرت رقیه علیهما السلام تقدیر و تشکر خداوند متعال را شاکرم که توفیق خواندن و نوشتن و خدمت به کودکان و نوجوانان میهن اسلامیم را به من ارزانی داد. و بر پیامبر و اهل بیتش علیهم السلام درود می فرستم . فهرست مطالب TOC \o "1-3" \h \z \u دانشگاه قم PAGEREF _Toc2422653 \h أ‌تقدیم به : PAGEREF _Toc2422654 \h ب‌چکیده : PAGEREF _Toc2422655 \h ث‌1. نگاهی به ادبیات کودکان PAGEREF _Toc2422656 \h 11-1 . کودک و دوران کودکی PAGEREF _Toc2422657 \h 21-1-1 . اهمّیّت و جایگاه دوره ی کودکی PAGEREF _Toc2422658 \h 31-1-2 . دیدگاه اسلام به کودک PAGEREF _Toc2422659 \h 41-2 . تعریف ادبیات کودک PAGEREF _Toc2422660 \h 71-3 . اصطلاح ادبیات کودک PAGEREF _Toc2422661 \h 71-4. دیدگاه های متفاوت درباره ادبیات کودک PAGEREF _Toc2422662 \h 141-5 . اهمیت و اهداف ادبیات کودک PAGEREF _Toc2422663 \h 211-5-1 . اهداف ادبیات کودک PAGEREF _Toc2422664 \h 221-5-1-1 . اهداف تربیتی PAGEREF _Toc2422665 \h 221-5-1-2. اهداف زبانی PAGEREF _Toc2422666 \h 221-5-1-3 . اهداف تعلیمی ، آموزشی و شناختی PAGEREF _Toc2422667 \h 241-5-1-4. اهداف تفریحی PAGEREF _Toc2422668 \h 261-5-1-5. اهداف زیبایی شناختی و ذوقی PAGEREF _Toc2422669 \h 261- 6 . تأثیرادبیات کودک در رشد شخصیت کودک PAGEREF _Toc2422670 \h 281-7 . وظایف ادبیات کودک PAGEREF _Toc2422671 \h 311-7-1. وظیفه اجتماعی PAGEREF _Toc2422672 \h 311-7-2. وظیفه تاریخی و فرهنگی PAGEREF _Toc2422673 \h 321-8 . انواع ادبیات کودک PAGEREF _Toc2422674 \h 331-8-1 . قصه PAGEREF _Toc2422675 \h 341-8-1-1. قصه های خیالی PAGEREF _Toc2422676 \h 361-8-1-2. قصه های جن و پری و جادوگران PAGEREF _Toc2422677 \h 381-8-1-3. قصه های حیوانات PAGEREF _Toc2422678 \h 391-8-1-4. قصه های واقع گرایانه PAGEREF _Toc2422679 \h 411-8-1-5. قصه های تاریخی PAGEREF _Toc2422680 \h 431-8-1-6. قصه های دینی PAGEREF _Toc2422681 \h 441-8-1-7. قصه های ادبی PAGEREF _Toc2422682 \h 451-8-1-8. قصه های فکاهی PAGEREF _Toc2422683 \h 451-8-1-9. قصه های علمی PAGEREF _Toc2422684 \h 461-8-2 . شعر کودک PAGEREF _Toc2422685 \h 471-8-2-1. خیال در شعر کودک PAGEREF _Toc2422686 \h 481-8-2-2 . وزن در شعر کودک PAGEREF _Toc2422687 \h 481-8-2-3 . انواع شعر کودک PAGEREF _Toc2422688 \h 501-8-2-3-1 . لالایی ها PAGEREF _Toc2422689 \h 501-8-2-3-2. متل ها PAGEREF _Toc2422690 \h 511-8-2-3-3 . شعرهای غنایی PAGEREF _Toc2422691 \h 511-8-2-3-4 . قصه های منظوم PAGEREF _Toc2422692 \h 521-9. پیدایش و سیر تاریخی ادبیات کودک PAGEREF _Toc2422693 \h 521-9-1 . تاریخچه ادبیات کودک در جهان PAGEREF _Toc2422694 \h 561-9-2. ادبیات کودک در سرزمین های عربی PAGEREF _Toc2422695 \h 622. سیر تاریخی ادبیات کودک در سوریه PAGEREF _Toc2422696 \h 643-1 . ترانه های عامیانه اولین سرچشمه ادبیات کودک در سوریه PAGEREF _Toc2422697 \h 653-2 . توجه به یادگیری کودک در عصر عباسی کشور سوریه PAGEREF _Toc2422698 \h 673-3 . الف باء اولین اثر خاص کودکان سوریه PAGEREF _Toc2422699 \h 693-4. شعر تعلیمی در کشور سوریه PAGEREF _Toc2422700 \h 703-5 . ترجمه در کشور سوریه PAGEREF _Toc2422701 \h 703-5-1. پیشینه تألیف کتب درسی PAGEREF _Toc2422702 \h 723-6 . پیشتازی شعر بر قصه در ادبیات کودک سوریه PAGEREF _Toc2422703 \h 743-7 . احیای قصه در ادبیات کودک سوریه PAGEREF _Toc2422704 \h 783-7-1. نمونه هایی از داستان های اولیه PAGEREF _Toc2422705 \h 793-7-1-1 . نقد و بررسی داستان PAGEREF _Toc2422706 \h 813-7-2 . پیشگامان احیای قصه در ادبیات کودک سوریه PAGEREF _Toc2422707 \h 823-7-2-1. سلیمان عیسی و آثار او در زمینه ادبیات کودک PAGEREF _Toc2422708 \h 833-7-2-1-1 . نمونه از اشعار و قصاید سلیمان عیسی PAGEREF _Toc2422709 \h 853-7-2-1-2 . دنیای کودکان در آثار سلیمان عیسی PAGEREF _Toc2422710 \h 873-7-2-2 . زکریا تامر ؛ نویسنده ای با ایده هایی نو و اهداف متعالی PAGEREF _Toc2422711 \h 883- 7-2-2-1 . نمونه ای از قصه های تعلیمی زکریا تامر PAGEREF _Toc2422712 \h 913-7-2-3 . رزق الله حسون و ترجمه حکایت های کیدلوف روسی PAGEREF _Toc2422713 \h 933-7-2-4 . لینا کیلانی و آثار ارزشمند او برای کودکان PAGEREF _Toc2422714 \h 943-7-2-5 . جرجیس شلحت مترجم حکایت های اسقف فنلون PAGEREF _Toc2422715 \h 963-8 . تحول در نویسندگی ادبیات عرب سوریه PAGEREF _Toc2422716 \h 993-9 . نقش مراکز انتشاراتی اثر گذار در توسعه ادبیات کودک PAGEREF _Toc2422717 \h 103الف . منابع فارسی PAGEREF _Toc2422718 \h 107ب . منابع عربی PAGEREF _Toc2422719 \h 108 1. نگاهی به ادبیات کودکان ادبیات کودک تنها قصه یا حکایت منثور و منظوم نیست بلکه همه معارف انسانی را در بر می گیرد. هر آنچه برای کودک نوشته می شود خواه قصه یا نمایشنامه ، مطالب و معارف علمی، سوال و توضیح در کتاب ها یا مجله ها یا برنامه های رادیویی یا تلویزیونی و غیره ، همه آنها مواردی هستند که خمیرمایه‌ی ادبیات کودک را تشکیل می دهند. تعاریف ادبیات کودک با توجه به چارچوب موضوع استنادی که پژوهشگر از آن وارد می شود و با توجه به محیط و جامعه ای که تعریف در آن گنجانده می شود متعدد است. از جمله‌ تعاریف اینکه ؛ « ادبیات کودک همان ابداع ادبی ویژه‌ی کودکان است. و در تمام مراحل کودکی به ویژه در سن طفولیت تا پایان کودکی دیررس با آنها همراه است ؛ که مقصود همان ، کارهای هنری است که از طریق ابزارهای ارتباطی مختلف که مشتمل بر فکر و خیال و بیانگر احساسات و عواطف و دارای بیانی منظوم و منثور از فنون ادبی می باشد که همسو با سطح درک و فهم تربیتی مختلف آنها به کودکان منتقل می شوند .» 1-1 . کودک و دوران کودکی کودکی بخش ممتد از عمر انسان است که از بدو تولد تا سالهایی که شخص اعتماد به نفس کامل پیدا می کند امتداد دارد. آخرین قانون مصری برای کودکان با توجه به آخرین اعلام جهانی حقوق کودک، صادره از دولت های متحد، کودکی را اینگونه مشخص کرده است ، «پایان مرحله کودکی سن 18 سالگی است، یعنی سن ورود به مرحله جوانی است ، و دوره بلوغ، دوره ی اول از مرحله جوانی است» و مفهوم طفل در قرآن کریم عبارت از: ولادت صبی تا وقتیکه به مرحله احتلام برسد. خداوند می فرماید : « وَنُقِرُّ فِي الْأَرْحَامِ مَا نَشَاءُ إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى ثُمَّ نُخْرِجُكُمْ طِفْلًا » و از نطفه ها آنچه به مشیّت ما تعلق می گیرد در رحم ها قرار می دهیم تا به وقت معین طفلی (چون گوهر) از رحم بیرون آوریم. خداوند تبارک و تعالی می فرماید: « هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ يُخْرِجُكُمْ طِفْلًا» او همان كسى است كه شما را از خاك آفريد سپس از نطفه‏اى ،آنگاه از خون بسته و بعد شما را [به صورت] كودكى برمى‏آورد تا به كمال قوت خود برسيد. و نیز خدای عزوجل می فرماید: « وَ إِذَا بَلَغَ الْطْفَلُ مِنکُمُ الْحُلُمَ فَلْیَسْتْأذِنُواْ کَمَا اسْتَذَنَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ لذلِکَ یُبَینِ‏ُّ اللَّهُ لَکُمْ ءَایَتِهِ وَ اللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ» و چون كودكان شما به [سن] بلوغ رسيدند بايد از شما كسب اجازه كنند همان گونه آنانكه پيش از ايشان بودند كسب اجازه كردند خدا آيات خود را اين گونه براى شما بيان مى‏دارد و خدا داناى حکیم است. 1-1-1 . اهمّیّت و جایگاه دوره ی کودکی مرحله کودکی یکی از مهمترین و حساس ترین مراحل عمر آدمی است ، دارای خصوصیات و ویژگی های خاصی است که آن را از سایر مراحل عمر متمایز می سازد و می- توان آن را پایه و اساس بقیه‌ی مراحل عمر دانست ؛ به عنوان مثال در این مرحله استعدادهای آدمی شکوفا می شود و قدرت تصمیم گیری او شکل می گیرد ، نیز احساسات و قابلیت های او در تعامل با زندگی بروز می کند. همچنین در این مرحله است که شخصیت آدمی ساخته می شود تا در آینده بعنوان یک جزء ثابت تا پایان عمر همراه آدمی باشد. « بیشتر تحقیقات به این مطلب اشاره دارد که تکوین شخصیت انسان ها در 5 یا 6 سال ابتدایی عمر شکل می گیرد. » و کودک مانند زمین خالی و حاصل خیزی که هر آنچه را که بخواهیم می توانیم در آن بکاریم. آن زمین خالی و حاصلخیز اگر مورد توجه و رسیدگی قرار گیرد و دست های پاک و زحمتکش عهده دار آن باشد مانند درخت نیکو ثمر، پربار، مفید واقع خواهد شد و اگر از خدمات و رسیدگی مطلوب و مناسب محروم ماند و دست های پلید و آلوده به شر متولی آن گردد ، همچون درخت خبیث بد ثمر و بی حاصل خواهد شد . 1-1-2 . دیدگاه اسلام به کودک اسلام به مرحله کودکی توجه خاصی نموده است ، و این توجه از ابتدای کودکی شروع می شود و تا پایان عمر انسان امتداد می یابد. پیامبر اکرم (ص) نسبت به انتخاب آغوش مناسب جهت تربیت کودک و محیطی که کودک در آن پرورش می یابد ، بسیار توصیه می- نمود . و می فرماید: « زنانی را برای نطفه های خویش انتخاب کنید که مناسب باشند ؛ زیرا زنان، فرزندانی مانند برادران و خواهرانشان به دنیا می آورند.» همچنین اسلام به مرحله شیردهی کودک و مواظبت از او قوانین خاصی طراحی نموده و حقوقی را بر عهده والدین و برادران و نزدیکان کودک نهاده است . و از آنان خواهد تا فرزندان خویش را به بهترین شکل تربیت نماید. مثلا خداوند در قرآن کریم شیوه صحیح تربیت کودک را به شکل بسیار دقیق بیان می نماید. در این آیه ، خداوند شیردهی و تربیت کودک را با مسأله تقوی و ترس از خدا می داند . پیامبر اکرم(ص) نیز در باب تربیت فرزند و احترام به او می فرماید: « من لم یرحم صغیرنا و یعرف حق کبیرنا فلیس منا » کسی که به کودکان رحم نکند و حقوق بزرگترها را رعایت نکند ، از ما نیست . در آیات فراوانی از قرآن کریم نیز شیوه رعایت و پاسداشت کودکان آمده است ؛ مثلاً در سوره اسراء آیه 3 می فرماید: « وَلاَ تَقْتُلُواْ أَوْلادَكُمْ خَشْيَةَ إِمْلاقٍ » و کودکان خود را بخاطر فقر تنگدستی نکشید. در هیچ فرهنگ جهانی به اندازه دین مبین اسلام به تربیت و پرورش کودکان اهمّیّت داده نشده است. زیرا اسلام بر دوران جنینی و شیردهی بسیار تأکید کرده است. « و این مرحله را حساس ترین مرحله دوران زندگی می داند. سازمان ملل بعنوان نماینده جامعه جهانی تنها در تاریخ 20/11/1959 حقوق کودک را بعنوان یک قانون جهانی ارائه نمود.» دین اسلام صدها سال قبل از آن ریزترین حقوق کودکان را ملاحظه نموده بود و دراین زمینه از تمام مکاتب تربیتی و فلسفی که در بخش تربیت کودکان فعالیت می کنند پیشی گرفته است . در مکتب اسلام کتاب های زیادی به منظور تأکید و سفارش پیامبر(ص) اسلام در بحث تربیت کودکان به رشته تحریر درآمده است . در اینجا هم لازم است به تعدادی از کتاب‌هایی که توسط اندیشمندان اسلامی در زمینه تربیت کودکان به رشته تحریر در آمده است اشاره کنیم. از آن جمله: «احیاء علوم الدین و أیّها الطفل (ای کودک) از امام محمد غزالی ، جامع بیان العلم و فضله از ابن عبد البر، تحفه المورود بأحکام المولود از ابن قیم جوزیه ، جامع احکام الصغار از محمد بن محمد الأسروشی(4 جلد) ، تدبیر الحبالی و الأطفال و الصبیان از بلدی احمد ، انباء نجبا و الأبناء از ابن ظفر مغربی مکی ، العقد لفرید از ابن عبد ربه ، آداب المعلمین از ابن سحنون ، تذکره السامع و المتعلم فی آداب العالم و المتعلم از ابن جماعه الکنانی ، مقدمه ابن خلدون ، اللؤلؤ والتنظیم فی روم التعلم و التعلیم از زکریای انصاری ، بیان مساله وقف الاولاد از شمس الدین احمد بن سلیمان ، رساله فی احکام اطفال المسلمین از جلال الدین سیوطی ، سیاسة الصبیان و تدبیرهم از ابن جزار، کتاب العیال از حافظ ابن ابی الدنیا ، تحریر المقال فی آداب واحکام و فوائد یحتاج الیها مؤدبو الاطفال از احمد ابن محمد هیثمی ، تذکره الآباء از ابن عدیم حلبی ، تأدیب الناشئین بأدب الدنیا والدین از ابن عبد ربه . » « ادبیات کودک نزد تمامی ملتها ارتباط تنگاتنگی با تربیت کودکان دارد ؛ زیرا هدف اصلی تربیت از هدایت و رشد جسمی ، عاطفی ، عقلی و اجتماعی افراد است. در دین مبین اسلام ، اساس تربیت بر محور اعتقاد به خداوند و عبودیت او می چرخد. بر خلاف فلسفه های تربیتی جدید که هیچگونه سنخیتی با عقیده و مذهب نداشته و تنها بر اساس اکتشافات علمی متبنی است. این تربیت جدید بخصوص در جهان غرب جز حیرت و گمراهی چیزی بهمراه نداشته است . به همین خاطر دین اسلام عقیده الهی و بنای شخصیت اسلامی را سرلوحه تربیت قرار می دهد.» 1-2 . تعریف ادبیات کودک پیدایش ادبیات کودک پیشینه ای طولانی دارد و به پیدایش انسان بر زمین باز می گردد ، آن هنگام که مادران قبل از خواب کودکان ، حکایتی را تعریف می نمودند و گهواره ی آن ها را با خواندن ترانه ها و کلمات زیبا تکان می دادند ، و این در واقع ادبیاتی جالب اما به شکلی غیر مدوّن بود. این حالت ادبیات کودک ادامه پیدا کرد تا اینکه در اواخر قرن گذشته و قرن معاصر شناخته شد. و همان ادبیات آینده پسند زندگی و سرشار از آرزوهای درخشان است که بیانگر همه انسانیت خواهد بود. . » در حال حاضر ادبیات کودک نقطه آغاز جهش تمدنی بزرگ است . جوامع دنیای معاصر سعی می کنند با همه‌ی ابزارها و روش هایی که در اختیار دارند از این ادبیاتِ نوظهور و ریشه دار بهره مند گردند. 1-3 . اصطلاح ادبیات کودک « ادبیات کودک از اصطلاحاتی است که در آن اختلاف قابل ملاحظه ای وجود ندارد . و معمولا به ادبیاتی گفته می شود که مخصوص کودکان بوده و احساسات و شعور متناسب آنها و کارهای هنری که از طریق وسایل ارتباطی مختلف به آنان آموخته می شود را بیان می کند. همچنین کارهایی که افکار و تخیلات کودک را شامل می شود، نیز در بر می گیرد. » «عده ای حجم ادبیات کودکان را وسیع تر می بینند و معنای عمومی آن را شامل هر محصول عقلی مدون در کتاب های مخصوص کودکان در همه فروع و شناخت می دانند ، و معنای خاص آن هر کلام خوبی مانند شعر یا نثر، شفاهی یا کتبی که حتی در کتاب های درسی باشد ، در وجود کودکان لذّت هنری ایجاد می کند ، اطلاق می شود .» «ادبیات کودک از نظر اسلامی ، گرایشی جدید در ادبیات عرب است. و به دنبال تأسیس جمعیت ادبیات جهانی اسلام در اوایل سده اخیر آوازه اش بر سر زبان ها افتاد. و در اواخر دهه ی گذشته گسترش یافت. پایگاه آن پاکستان ، و دارای رشته های اصلی در مصر و ریاض می باشد.» نتیجه می گیریم در حوزه داستانی لازم و ضروری نیست که قصه از تاریخ اسلام یا فرهنگ آن غنی باشد تا اسلامی به حساب آید ؛ مهم آن است که حامل ارزش ها و تلقین ها و نمادهای اسلامی باشد تا از خلال آن به رویدادها ، محاوره ها و قواعد قصه دعوت کند. بنابراین در بعضی از کتاب های کودکان و ادبیات آنها معانی انسانی شریف و اصول متعالی وجود دارد و به آن جهت ، قصه های اسلامی نام گذاری شده اند . « اما ادبیات اسلامی کودک همان ادبیات کودک است که با قصد و هدف اسلامی برای کودکان جهان نوشته می شود. و کودکان را از آنچه با اصول اسلام و تعالیم و اهداف آن ناسازگار است ، پاک می گرداند ؛ مثلاً خرافه ها و اسطوره هایی را که مبنی بر قدرت خرق عادت باشند و وجود خارجی ندارند از میان این ادبیات پاک می گرداند و به توضیح آنچه خداوند حلال گردانیده می پردازد. این ادبیات به منظور آگاهی کودکان و تأکید بر آنچه خداوند عزوجل حرام کرده ، سعی می کند تا کودکان جوانب و زیان های محرمات را بدانند و از آنها خودداری نمایند . همانگونه که این ادبیات تصویری کلی از زندگی مسلمانان حقیقی ارائه می دهد. و بخش اعظم اخلاق ، ویژگی ها ، عادت ها آداب و رسوم اسلامی ناب را بیان می کند.» « یکی از وظایف ادبیات ابداع و نوآوری است . نوشته های موجود در کتاب ها که حاصل فعالیت عقل آدمی است یکی از نمادهای رایج و از تعاریف عام ادبیات در دوران قدیم ( قرن اول تا سوم هجری) است. اما ادبیات به معنای خاص عبارت از سخنی نیکو که به هنگام خطابه ایراد می گردد و علاوه برمعنای اخلاقی، لذتی هنری به وجود می آورد. در مورد ادبیات دست نوشته ها و کتاب هایی نگارش و تدوین شده است. و اشعاری سروده شده که به اصطلاحات و تعاریف ادبیات پرداخته است ؛ مثلاً شاعر معروف «سهم بن حنظله» در این باره می گوید : لا یمنع الناس منی ما اردت و لا اعطیهموا ما ارادوا حسن ذا ادبا» « مردم مانع دستیابی من به خواسته هایم نمی شوند و آنچه را آنان می خواهند ، من به آنها نمی دهم.» یعنی ادبیات نفس آدمی را تهذیب می کند و به زیبایی ، وجدان آدمی را مورد خطاب قرار می دهد. ادبیات و درکنار آن علوم و معارف انسانی دیگر که با احساس و وجدان آدمی سروکار دارند فراتر ازآنند که در محدوده ماده و جسم بگنجند و هیچ گاه نمی توان برای آنها تعریف جامع و مانعی یافت و تنها راه شناخت آنها احساس و ادراک آدمی است نه عقل و منطق و قاعده و قانون. از مطالب فوق برداشت می شود که آنچه در مورد ادبیات می توان گفت این است که ادبیات علاوه بر آنکه یکی از مهمترین هنرهای بیانی زیبا در علوم زبانی است خود دانشی با اصول و قواعد و مکاتب و اهداف خاص می باشد. البته ادبیات بدون بکارگیری زبان ، وجود خاصی ندارد. زیرا زبان وسیله‌ای ضروری جهت بیان افکار و احساسات آدمی می باشد. « ادبیات کودک زیر شاخه ی جدیدی از شاخه های ادبیات رفیع و متعالی و دارای ویژگی هایی خاص است که آن را از ادبیات بزرگسالان متمایز می سازد. ضمن اینکه هر کدام ازآنها، مشتمل بر یکسری آثار هنری هستند که در ساختار و محتوا مشترک می باشند. و در نهایت ادبیات به عنوان هنر ابداعی و نوگرا از طریق بیانی ادبی نقش موثری در بروز ارزش هایی همچون حقیقت ، خوبی و زیبایی دارد. » اکنون ناقدین در تلاشند تا ادبیات کودک که نوع جدیدی از ادبیات است را از لحاظ ویژگی های ذاتی، منابع ، مقاصد ، خواسته ها و اهداف آن مورد بررسی دقیق قرار دهند تا برای این ادبیات نوپا حد و مرزهایی تعیین کنند و اختلاف نظری که در میان موسسات و ارگان ها و اشخاص وجود دارد را بپذیرند و البته بار این مسولئیت بر دوش ادبا ، مربیان و اصحاب رسانه است. ادبیات کودک ، جزئی از ادبیات عام وگسترده است و همه تعاریفی که بر ادبیات وارد می شود نیز بر آن منطبق می‌گردد. جز اینکه ادبیات کودک با ویژگی خاص خود ، گروهی مشخص از جامعه که همان کودکان و خردسالان هستند را مخاطب قرار می دهد. و با این خصوصیت از فروع و شاخه های ادبیات متمایز می گردد. و به تبع اختلاف سطح فکر و اندیشه، درک و فهم ، تجربه ، سن و سال از نظر کمی و کیفی با ادبیات بزرگسالان تفاوت پیدا می کند. در این است که جنس ادبیات در داستان های بومی ، محلی و همچنین سنتی ، کودکانه است اختلاف نظری وجود ندارد که طی هزاران سال برای کودکان یک قوم (ملت) بازگو می- شود و بر عاطفه و تخیل آنها احاطه می یابد. از جریان عمومی تخیل و تفکر (خیال و فکر) و ادراک آن قوم جدا نبوده است و داستان های کودکانه ، انعکاسی ادبی از خصائص روحی آن قوم است که بزرگسالان آنها را بوجود آورده اند. مسأله مایه امیدواری این است که ادبیات کودک در کشورهای عربی رو به رشد و توسعه است و تلاش و تاکید ادبا در برخورداری متون ادبی از ارزش های متعالی اخلاق ، مسأله ‌ی دیگریست که امیدواری را به حداکثر می رساند. ادبیات کودک در آموزش و فراگیری کودک بسیار مهم است. زیرا بطور مستقیم و غیرمستقیم در رشد عقلانی و عاطفی کودک مؤثر است. و از آنجا که کودک در این مرحله به آسانی تحت تاثیر هنر و ادبیات قرار می گیرد و روح او همچون صفحه‌ای سفید ، که می توان هر نقشی را در آن ایجاد نمود ، لذا می توان خواسته های متعالی و اهداف خود را به کودک القا کنیم و البته عقل کودک در این مرحله خام بوده و می توانیم آن را به هر شکلی که بخواهیم در بیاوریم . « از مهم ترین مواردی که ادبیات کودک را از دیگر انواع ادبیات مشخص و متمایز می- سازد این است که علوم و معارف را به شکلی ادبی عرضه می کند. و در معرفی راه ها و روش های آموزش و شناخت نمایان می گردد. و ضمن اینکه بر نحوه و کیفیت عرضه آموزش به فراگیر بسیار دقت می کند ، چگونگی پذیرش و الهام بخشی به آن را از طریق متن منظوم یا منثور با روشی آسان مورد توجه مخاطب قرار می دهد.» همچنین احساس علاقه را در روحیه‌ی کودک بکارد . و به پیوند مبتنی بر محبت با افراد پیرامون خود در کودک استحکام بخشد. و مهمتر از آن حس استقلال فکر و اندیشه را در کودک بنیان نهد. بطوری که این احساس استقلال کودک را در عین نگرش هدفدار ، به غلبه بر مشکلات فرا خواند. نگرشی که کودک دریابد ، که باید با دیگران همکاری و ارتباط داشته باشد. و اگر از ضرورت حس استقلال شخصیتی بگذریم به اهمیت این نکته پی می بریم که کودک باید به فعالیت هایی بپردازد. شخصیت او را که در کارهایش به او کمک کند و او را به موفقیت برساند. و آرام آرام بسازد. هیچ کس مدعی این نیست که همه این اهداف و انتظارات در یک متن یا یک شعر و سرود برآورده شوند ، اما همین کفایت می‌کند که نویسنده ادبیات کودک ، موضوع و هدف خود را پیش روی خود قرار دهد و برمبنای آن اقدام به نگرش متن نماید. تا متن را به عالم و ادبیات کودک نزدیک و نزدیک تر کند. و با متن ادبی با کیفیت و زبان نوشتاری زیبا ، کودک را به احساسی قشنگ نایل گرداند. و در آن احساس زیبایی به وجود آورد. و او را سرشار از تجربه های مفید گرداند. هیچ متنی خالی از مضمون و محتوا (پیام ) نیست. و چه بسا محتوای متن آنگونه که خوشایند برخی طرفداران نوگرایی در ادبیات کودک هست ، نباشد اما گاه ممکن است که در یک متن ادبی کودکانه ، یک یا چند شخصیت وجود داشته باشند که کودک مجذوب آنها شود و یا ممکن است یک پیام اخلاقی معینی باشد که کودک شیفته‌ی آن گردد و یا اینکه متن وسیله ای برای دانش افزایی کودک یا افزودن گنجینه لغوی و علمی وی باشد.» در واقع می توان گفت که ادبیات کودک همچون انواع ادبی و هنرهای دیگر از دیر باز شکل مشخصی داشته که با ویژگی ها و فرهنگ ‌زمانه و نیز با خصوصیات هرجامعه و آداب و رسوم و طرز فکر آن جوامع مطابقت داشته است. 1-4. دیدگاه های متفاوت درباره ادبیات کودک واژه ادبیات هنوز نتوانسته است تعریفی را بیابد که مورد اتفاق همه صاحب نظران باشد چرا که هر یک از پژوهشگران از زاویه دید خود بدان نگریسته اند . « عده ای آن را پدیده اجتماعی برشمرده و معتقدند که از پدیده های اجتماعی نمی شود تعریف درستی به دست داد شاید یکی از جامع ترین تعاریف از ادبیات این باشد که بگوییم مجموعه نمادهای هنری هر قوم که در قالب کلام درآمده است ، ادبیات آن قوم یا ملت به شمار می رود و به همین سبب تا حد زیادی به فرهنگ سازنده آن تعلق دارد ، یعنی منعکس کننده افکار و عقاید ومسائل قومی است که پدید آورنده ی آن باشد . « یا به تعریف دیگر ادبیات مجموعه ی عکس العمل های آدمیان در برابر عوامل درونی و بیرونی که به صورت کلام همراه با تخیل و عاطفه درآمده و هدفش سعادت آدمی است .» « در فرهنگ بزرگ سخن درباره تعریف ادبیات می خوانیم : 1- مجموعه آثار مکتوب که نمایانگر بازتاب های عاطفی همچون غم وشادی و مانند آنها بوده و به شیوه هنری در قالب شعر ، داستان ، نمایشنامه ، شرح حال ، مقاله و . . . درآمده باشد . 2- بخشی از علوم انسانی شامل دانش هایی چون لغت ، صرف و نحو ، معانی و بیان ، عروض و قافیه ، شعر شناسی و مانند آنها . 3- مجموعه نوشته هایی درباره موضوعی مشخص مانند ادبیات جنگ .» « علی اکبر شعاری نژاد » مؤلف کتاب « ادبیات کودک و نوجوانان » ادبیات را چنین تعریف می کند : « ادبیات یا ادب به طور کلی عبارت از چگونگی تعبیر و بیان احساسات و عواطف و افکار به وسیله کلمات در اشکال و صورت های مختلف از قبیل انشاء و خطابه . گاهی نیز ادبیات را وسیله جلوگیری از خطا در خواندن و نوشتن تعریف می کنند . هدف از ادبیات این است که شخص را در اندیشیدن ، درست گفتن ، درست خواندن و درست نوشتن یاری کند و به وی مهارت بخشد ؛ به عبارت دیگر به انسان این توانایی را ببخشد که بتواند به سهولت و سرعت با دیگران روابط کلامی برقرار کند و از تفاهم مطلوبی برخوردار شود همچنین بتواند با بیان آسان احساسات خویش و برقراری تعامل عاطفی سالم با مردم ، از سلامت روانی بهره مند شود .» با توجه به تعاریف گوناگونی که درباره مفهوم ادبیات ارائه می شود ، قطعا در مورد ادبیات کودک نیز در ارائه تعاریف توسط صاحب نظران و پژوهشگران تفاوت هایی به چشم می خورد . « در تعریفی دیگر از ادبیات کودک آمده است . « آثار فکری که مخاطب آن ها کودکان هستند در همه حوزه های دانش مانند تاریخ ، جغرافی ، علوم و تربیت و دانستنی های عمومی. همه ی این آثار به دنبال پرورش عقل کودک و برطرف کردن نیاز مبرم وی به شناخت و دانش می باشند و دائره المعارف ها و کتاب هایی با موضوعات سرگرمی و تفریح و فعالیت های علمی و تربیتی و ادبی که شامل قصه ها و نمایش نامه ها و ترانه ها و سرود ها و اشعار می باشند ، و پرورش ذهن کودک را مطمح نظر خود قرار داده اند ، نیز در حوزه ادبیات کودک قرار می گیرند . » « بنفشه حجازی » از محققان حوزه ادبیات کودک در کتابی به عنوان « ادبیات کودک و نوجوانان » معتقد است که « تعریف ادبیات کودک با تعریف ادبیات به مفهوم اعم تفات ندارد ؛ اما تفاوت بین نیازها و امکانات کودکان با بزرگسالان موجب می شود که از ادبیات کودک انتظار بیشتری وجود باشد ، چرا که برای انسانی کم تجربه بوجود می آید لذا باید عالی تر و سازنده تر باشد . وی این تفاوت ها و محدودیت را عبارت دانسته از : - محدود بودن تجربه کودکان از لحاظ نوع و وسعت و میزان تجربه - محدودیت زبان ( محدود بودن گنجینه لغات و محدود بودن زمان دقت ) - ناتوان بودن در دریافت رویدادهای مختلف در یک زمان با توجه به این محدودیت ها و نیازهایی که کودکان در سنین مختلف دارند ، شاید بتوان این تعریف را پذیرفت که هرآنچه از قبیل افسانه ، شرح حال ، مطالب علمی و ... خارج از برنامه ی درسی و آموزش مستقیم ، هنرمندانه نوشته و تنظیم شود ادبیات کودک خوانده می- شود.» بنابر این تعریف ، قطعا کتاب های آموزشی و مطالبی که جنبه ی آموزش مستقیم دارند در این گروه به شمار نخواهند آمد . «صدیقه هاشمی نسب » مؤلف کتاب « کودکان و ادبیات رسمی ایران » نیز تعریفی مشابه تعریف مذکور از ادبیات کودک ارائه کرده است . وی نیز معتقد است ادبیات کودک از لحاظ موضوع با ادبیات بزرگسالان تفاوتی ندارد و تنها وجه تمایز آن با ادبیات بزرگسالان را در تفاوت بین نیازها و امکانات کودکان با بزرگسالان برشمرده است . وی ادبیات کودک را چنین تعریف کرده است : « ادبیات کودک مجموعه نوشته ها و سرودها و گفتارهایی است که از طرف بزرگسالان جامعه برای استفاده خردسالان فراهم آمده است . از لحاظ موضوع فرقی بین ادبیات کودک و ادبیات بزرگسالان نیست و هر چه خارج از برنامه درسی و آموزشی مستقیم ، هنرمندانه نوشته و تنظیم شود ، ادبیات کودک خوانده می شود . تفاوت ادبیات کودک و بزرگسالان در تفاوت نیازها و امکانات کودکان و بزرگسالان است . تمامی آثاری که در حوزه های دانش بشری برای کودکان نوشته می شود و در آن خلّاقیّت هست ادبیات کودک می باشد . وی در این تعریف بر خلاقیت ادبیات کودک تاکید کرده است . » « علی حدیدی » از نخستین پژوهشگران حوزه ادبیات کودک در جهان عرب تنها وجه اختلاف ادبیات کودک با بزرگسالان را در گروهی برشمرده است که ادیب آنها را مخاطب قرار می دهد . « وی در تعریفی که از ادبیات کودک ارائه داده است مواد و خواستگاه آن را درست مشابه ادبیات بزرگسالان برشمرده و معتقد است که ادبیات کودک به دور از جریان کلی ادبیات به مفهوم عام شکل نگرفته ، ا و تفکیک آن از ادبیات بزرگسالان در خواستگاه و مواد و ابزار از ادبیات بزرگسالان امری نادرست می باشد .» « عبدالفتاح ابو معال » از پژوهشگران ادبیات کودک عرب نیز ادبیات کودک را بخشی از ادبیات به مفهوم اعم برشمرده است . وی نیز همانند علی حدیدی معتقد است که « ادبیات کودک و نوجوان با ادبیات بزرگسال در مواد ، ابزار و خواستگاه اشتراک دارد . وی علی رغم اذعان به این وجه تشابه معتقد است که ادبیات کودک به قشر معینی از افراد جامعه یعنی خردسالان تعلق دارد . به نظر وی آنچه در آن اختلاف نظری وجود ندارد آن است که ماده ادبی داستان های عامیانه و « فولکوریک» ادبی کودکان ، که علی رغم گذشت هزاران سال برخی از ملت ها هنوز آن را برای کودکانشان بازگو می کند ، نه تنها از علاقه به تخیل و تصویر سازی و عاطفه و اندیشه آنها جدا نبوده ، بلکه قصه های کودکان محصول تعابیر ادبی خالصی است که بزرگسالان با تکیه بر ذوق و قریحه ، آنها را ابداع کرده اند .» « هیفاء شرایحه » در کتاب « ادب الأطفال و مکاتبهم » تعریفی از ادبیات کودک ارائه داده است که مبتنی بر فرهنگ کودک می باشد و در آن رنگ و بوی کلی گرایی و شمول به چشم می خورد وی در این تعریف اذعان نموده است « ادبیات کودک شکل های متعددی به خود می گیرد و در حوزه های وسیع و گوناگونی نوشته می شود و اگر فرهنگ کودک به معنای کتاب ها و مجله هایی باشد که کودکان آنها را می خوانند و یا فیلم هایی که به تماشای آن می نشینند و یا سرودها و ترانه های تصنیف شده برای آنها باشد ، در این صورت ادبیات کودک نیز به همین مفهوم دلالت می کند . » « عبدالله ابوهیف » تعریفی متفاوت تر از سایرین از ادبیات کودک ارائه داده و در آن « بین دو مقوله بسیار مهم تمییز قائل شده است که عبارتند از : سیاق ( اسلوب) متن و سیاق تربیتی . وی مجموعه کلمات را از طبیعت ادبیات و مجموعه ارزش ها را از طبیعت تربیت و اهداف آن برشمرده است و برای بیان ویژگی های ادبیات کودک این دو مجموعه را درون زبانی درهم آمیخته تا بین ادبیات از لحاظ ادب بودن و اهداف تربیتی آن پیوند برقرار کند و بدین ترتیب بین عناصر نظری ادبیات که در موسیقی ، خیال و زبان تجلی می یابد و بین جامعه ، واقعیت و تعلیم و تربیت ارتباط برقرار کرده باشد ؛ زیرا بین این عناصر رابطه ای از نوع انسان با شرایط تاریخی حاکم بر عصرش وجود دارد و بدین صورت این فرصت را برای کودک فراهم می کند تا با آداب و رسوم و سنت های جامعه اش درآمیزد و آداب و رسوم مخصوص خود را خلق کند . » با توجه به تعاریف ارائه شده از ادبیات کودک می توان گفت محققان و دانش پژوهان هنوز به دیدگاه مشترکی درباره ماهیت ادبیات کودک دست نیافته و تعریفی مانع و جامع از آن ارائه نکرده اند و هریک از روزنه دید خود به طبیعت ادبیات به تعریف آن پرداخته اند . 1-5 . اهمیت و اهداف ادبیات کودک « ادبیات کودک در خلال بسیاری از تأثیرات مختلف که در شخصیت کودک ایجاد می- کند و یا در محیطی که کودک در آن زندگی می کند ، در رشد شخصیت کودکان تأثیر می- گذارد. پس ادبیات کودک ، ازعناصر اساسی است که علت‌های سازگاری انسانی را در فهم گروهی که مورد خطاب این نوع ادبیات (کودک) هستند، افزایش می دهد. و کودک را با علت هایی که ورای انواع سازگاری می باشند و نیز آنچه محرک انگیزه ها است ، آشنا می گرداند. پس کودکان همواره ادبیات خاص خویش را دارند، ادبیاتی که خیالِ آنها را حرکت و رشد می دهد. کودکان کتاب‌هایی را که باعث شادمانی و بهره مندی و نشاط آنها می گردد، و نیز کتاب هایی که آنها را به دنیای کودکی‌شان می برد دوست دارند. و باعث می شوند تجربه های انسانی مختلف را که نیاز مبرم به یادگیری آنها دارند در وجودشان افزایش یابد. ادبیات کودک قصه های پهلوانی و شجاعت و بی باکی، قصه های انسانی که ارزش های اصیل را رشد می- دهد و به خوبی تشویق می نماید و شر(بدی) را دور می سازد. را شامل می شود.» 1-5-1 . اهداف ادبیات کودک اهمیت ادبیات کودک در تلاش این نوع ادبی برای تحقق بخشیدن به اهدافی متعالی روشن ترمی شود که پرورش شخصیت کودک را مطمح نظر قرار می دهد تا در آینده بتواند مسولیت پذیر باشد این اهداف را می توان در موارد زیر دسته بندی کرد : 1-5-1-1 . اهداف تربیتی « تربیتی که کودک از طریق ادبیات دریافت می کند کم اهمیت تر از تربیت او در مدارس به وسیله مربیان و معلمان یا یا تربیت پذیری از طریقه جامعه نیست ؛ زیرا معلومات و اطلاعاتی که در بستر ادبیات ارائه می شود در ذهن کودک نفوذ می کند و از سوی دیگر کودکان به طور طبیعی به تقلید از دیگران تمایل دارند و به هنگام مشاهده فیلم یا شنیدن یا خواندن قصه ای از شخصیت های آنها یا قهرمانانی که جذب آنها شده است ، تقلید می کند و در امر تربیت می بایست به این جنبه توجه داشته باشند . لازم است ادبیات کودک اخلاق نیکو را به کودکان بیاموزد . و اهداف تربیتی در این نوع ادب اهدافی متعالی است که عبارتند از ارزش ها و فضایل و اخلاق پسندیده می باشند.» 1-5-1-2. اهداف زبانی « ادبیات کودک اهداف پرورشی مهمی را دنبال می کند که در یاری کردن کودک در رشد زبانی به ویژه غنی سازی گنجینه ی زبانی و بالا بردن سطح برداشت وی از مفاهیم نمایان می گردد . این امر کودک را در فهم سبک های زبانی متنوع توانمند می سازد ، و توانایی او را در درک و فهم اسلوب های مجازی گوناگون و جنبه های زیبای زبانی پرورش می دهد. کودکان به ادبیاتی نیاز دارد که مختص آن ها باشد ؛ زیرا این قشر به تثبیت سنت های صحیح زبان و کاربرد آنها نیازمند تر می باشند . کودک از طریق روی آوردن به تصاویر ادبی و نمونه هایی از شاهکارهای ادبی و نیز انواع قالب های شعری ( قصیده و ترانه و قطعه هایی غنایی ) ، قصه ، رمان ، نمایش نامه و خواندن یا شنیدن حکایت های عامیانه دارای اسلوب الهام بخش و سمبلیک و حفظ آنها و یا مشارکت در اجرای نمایش زمینه بیان و بازگویی خود را تقویت نموده و گنجینه ی زبانی اش را توسعه می دهد و زبان را در اسلوب های گوناگون به کاربرده و توانایی فهم دیدگاه ها و حل مشکلات و مسائل اجتماعی که با آنها روبرو می شود ، را به دست می آورد . بدین طریق کودک اصالت زبانی و سبک ویژه خود را در کلام به دست می- آورد . سبکی که در آینده به او کمک می کند ادیبی نثر نویس یا شاعری با ذوق و هنرمندی مبدع و خلاق شود . از این رو بر ما واجب است ، آثار ادبی را به کودک ارائه دهیم که با الفاظی دارای معنای واضح و قالبی صحیح و سبکی زیبا متمایز شده باشد . » اکثر قریب به اتفاق ادباء و پژوهشگرانی که به قضیه زبان و اسلوب در ادبیات کودک پرداخته اند بر ضرورت توجه به زبان کودک و گنجینه زبانی او بر حسب مراحل مختلف رشد و تلاش برای ارتقای تدریجی این زبان اتفاق نظر دارند . بسیاری از پژوهشگران در زمینه الفاظ و ساختارهای زبانی به استفاده از الفاظ و ترکیب ها و عبارت های ساده و آسان و تکرار آنها و نیز پرهیز از به کار بردن واژگان و ترکیب های متروک و نامتداول و کاستن از واژه ها و عبارت های مجازی دعوت نموده اند . در زمینه جمله و ترکیب های آن و نیز دستور زبان مرتبط بدان نیز ضروری است جمله ها کوتاه و دالّ بر مفاهیم حسی باشند و می بایست از به کار بردن جمله های پیچیده و جمله هایی که بر مفاهیم انتزاعی و معنوی دلالت می کنند ، پرهیز کرد . لازم است اسلوب زبان آثار ادبی ویژه کودک آراسته به وضوح و دقت و زیبایی باشد ، و از به کار بردن اسلوب زبانی متکلف و متصنع و مالامال از آرایه ادبی مانند تلویح و مجازهای مبهم و پیچیده و دشوار ، اجتناب گردد. 1-5-1-3 . اهداف تعلیمی ، آموزشی و شناختی در واقع کودک امروز کودک خردسالی نیست که از جامعه و علم و دانش به دور باشد ، بلکه او توانایی ها واطلاعاتی دارد که احیانا در این زمینه با والدینش برابری می کند ، کودک می تواند سریع تر و دقیق تر از آنچه تصور می شود ، مسائل را بفهمد . « خیال کودک دنیای وسیع و بدون مرزی است که در آن تصاویر ، شخصیت ها و حوادث فراوانی وجود دارد ، هر چند که ما نتوانیم این دنیای خیالی را برای آنها تصور کنیم ؛ ولی با این وجود آنها دنیای خیالی را ابداع می کنند ، زیرا آن دنیایی است که کودک با شنیدن یا خواندن قصه ها و حکایت ها آن را می سازد و مطابق میل خود و آنگونه که دوست دارد ، به آن نظم می بخشد .» بر این اساس شاعران می توانند در اشعارشان مهارت ها و تجربه های فکری ، عاطفی و اجتماعی خود را در قالب سبک های زیبا و بدیع و موزون به کودکان ارائه کنند و نیز نویسندگان قصه ها ، حکایت های عامیانه و نمایشنامه ها می توانند جزئیات حقایق علوم و معارف و مراحل تکامل و تغییرات مرتبط به جامعه را ذکر کنند و نهفته ترین احساسات و ظریف ترین عواطف و گرایش ها و انگیزه ها را علی رغم پیچیدگی و ابهام ، در آنها برانگیزد تا کودکان از آن دانش و معرفت و تجربه به دست آورند و به وسیله آن از مسائل آگاهی پیدا کند که در گذشته اطلاعی نداشته اند و بدین طریق شناخت خود را از جامعه و زندگی گسترش دهند . بدین ترتیب این نوع ادبی کودک را به کشف هر چیز جدید و شناختن علم و دانش در حال رشد پیرامونش تشویق می کند و علوم انسانی مانند تاریخ و جغرافیا و نیز علوم تجربی از قبیل فیزیک ، رایانه و ماهواره را به او می آموزد تا علاقه به علم و دانش را در روح او بپروراند و حس کنجکاوی او را ارضا کند . 1-5-1-4. اهداف تفریحی کودک تفریح و سرگرمی را بیش از جدیت دوست دارد ؛ چرا که جدیت او را خسته و ملول می کند. وقتی فرهنگ و تعلیم و تربیت را از طریق تفریح و سرگرمی به کودک ارائه می کنیم ، کودک با اشتیاق و علاقه فراوانی بدان روی می آورد و مطالب مورد نظر بهتر به ذهنش نفوذ می کند . « وظیفه تفریحی و سرگرمی ادبیات کودک نباید فقط هدفی فی ذاته باشد ، بلکه لازم است وسیله ای باشد که با دیگر وظایف ارتباط پیدا می کند ؛ بسیاری از آثار ادبی که هدف آن فقط فراهم کردن تفریح و سرگرمی برای کودکان بوده ، ناخودآگاه در روح کودکان خلق و خصلت هایی را بر جای گذاشته است که با ارزش های اخلاقی انسانی در تعارض قرار می- گیرد .» 1-5-1-5. اهداف زیبایی شناختی و ذوقی « ادبیات کودک پنجره دنیای کودک را به سوی زیبایی می گشاید و توانایی ابداع وخلاقیت ناب را می پروراند . کودک از طریق حس زیبا شناختی می تواند در تمام مراحل رشد ، توانایی لذت بردن و بهره مندی و حس زیبایی را مطابق هر مرحله و ویژگی ها و اثر ادبی مناسب آن مرحله را کسب کند . به همین سبب می توانیم ذوق کودک را بر حسب استعداد و توانایی او و طبیعت و مرحله رشد پرورش دهیم . پرورش ذوقی کودک او را در بهترین حالت های احساسی و عاطفی و ذهنی قرار می دهد که همه این ها پژواک حس ذوقی است که در اثر ارتباط دائم با لذت و ذوق ادبی رشد کرده است ، از این رو عجیب نیست که یکی از متفکران با توجه به عوامل متعددی بگوید : «کتاب کودک نه تنها می تواند ذوق جهان را تغییر دهد بلکه قادر است تمام دنیا را متحول سازد.» و به نظر او این عوامل متعدد عبارتند از : - ادبیات کودک برای رشد و تکامل شخصیت و حمایت از ارزش های اجتماعی ، دینی و فرهنگی تلاش می کند . - به کمک این ادبیات ، کودک علاوه بر پشتیبانی از ارزش های معنوی ، روحی ، ملی و میهنی توانایی هایی را برای صدور حکم های مثبت در تأیید نظم و بهداشت در چارچوب زیبایی کل به دست می آورد. کودکی که با ذوق و قریحه ادبی رشد می کند و مهارت هایی را به دست می آورد که عبارتند از : - بیان افکار و احساسات با زبان و تصویر - ذوق و قریحه زبانی و ادبی افق های وسیعی را در تعامل و ارتباط با جامعه انسانی برای او باز می کند و کودک درون گرا و گوشه گیر را درمان می کند . همین توانایی زبانی و ذوق ادبی ، کودک را از قالب عیوب شخصی و اجتماعی خارج کرده و به چارچوب وسیع تری از نشاط ، پویایی ، سرزندگی و تعامل اجتماعی سازنده رهنمود می شود . ادبیات هنر است و هنر زادگاه و موطن زیبایی است ، و رابطه ذوق با هنر بر پرورش حسن و زیبا شناختی کودک مبتنی می باشد . بنابراین ادبیات کودک نمایشگاه هنری و موطن زیبایی جهان و تصویر زندگی و جولانگاهی برای پرورش ذوق و قریحه است . همچنین ادبیات کودک عنصری فعال در ساختن شخصیت کودک و پرورش استعدادها و توانایی های کودک می باشد ، از این رو ادبیات یکی از حوزه هایی می باشد که برای شکوفا ساختن مرحله کودکی و تربیت کودک تلاش می کند . 1- 6 . تأثیرادبیات کودک در رشد شخصیت کودک « تأثیرگذاری ادبیات کودک در رشد شخصیت کودک از خلال موارد زیر امکان پذیر است : الف) یاری رساندن به کودکان در لمس کردن تجربه های دیگران ب) فرصت دادن به کودکان برای بیان دیدگاه خود به دیگران ، و نیز یاد گرفتن مشارکت در حل مشکلات و سختی های زندگی. ج) درک و فهم سبک فرهنگ های دیگر، و روش های زندگی در آن از طریق میراث این فرهنگ ها یا فرهنگ معاصر آنها. د)گسترش افق دید کودکان، وآشنا کردن آنان با شخصیت های بزرگوار ، که دیگران را قبول کنند و فرهنگ آنها را بفهمند. هـ )گرایش های خوب در نزد کودکان، آنها را به سوی افراد دیگر و عقاید مختلف و حرفه های فراوان رشد می دهد، و هیچ کسی شخصی را به سبب رنگ یا عقیده یا حرفه ویا کار از خود دور نمی سازد. و) ادبیات کودک ، آنها را به سمت و سویی می کشاند که برخوردار از چیزهای است که حاصل خواندن است و آنها را از طریق هنر به حرکت وا می دارد و ملاحظه می‌کنیم که تداخل بزرگی بین اهداف ادبیات کودک و تأثیر آنها بر کودکان وجود دارد ، زیرا هدف تأثیر گذاری است . » ادبیات کودک در نتیجه آگاهی کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه از نقش و کارکرد آن در تربیت فکری ، اجتماعی ، روانی و رفتاری و نیز هماهنگی آن با مفهوم تربیتی جدید در ارائه معلومات علمی و هنری مسئله ای حساس و محوری شده است . « کودکی بهترین مرحله زندگی انسان را شکل می دهد . آغاز صحیح زندگی نصف زندگی را سامان می بخشد و این بدان معنی است که آغاز صحیح و علمی با انتقال تجربه های پیشینیان و استفاده از رهنمودها ی آنها نصف عمر کودک را می سازد ؛ به همین علت « ژان ژاک روسو» در انتقال تجربه های خود به فرزندش امیل هدف از این کار را بیان می کند ، وی می خواهد به او بیاموزد چگونه احساس کند و زیبایی را در اشکال مختلف آن دوست داشته باشد و ذوق و عاطفه اش را را پرورش دهد و شهوت ها و خواسته هایش را از آلوده شدن به پلیدی و خیانت حفظ کند و اگر او همه این توانایی ها را به دست آورد در ابتدای زندگی راه سعادت و خوشبختی را در پیش می گیرد . این امر ما را به ضرورت طراحی فلسفه ادبیات کودک بر پایه اهداف و مقاصد منسجم و متحد سوق می دهد که همه وسایل و اهدافش را از مضامین اجتماعی و ارزش های اخلاقی و هر آنچه بشر بدان دست یافته است به عاریت می گیرد . بخشی از این راهنمایی ها تأثیر به سزایی در تربیت کودکو ساختن شخصیت او دارد ، به طوریکه ادبیات موجب می شود کودک از طریق خواندن قصه و آشنایی با سرگذشت قهرمانان بزرگ و نیز از طریق پرورش خیال علمی او به اخلاق پسندیده آراسته گردد و بذرهای عشق به وطن در روح آنها افشانده شود .» اهمیت ادبیات کودک زمانی برای ما روشن تر خواهد شد که بدانیم این نوع ادبی در ساختن شخصیت کودک و نیز تکامل رشد او طبق مراحل مختلف رشد نقش مهمی ایفا می- کند ، بدین معنی که ذوق هنری و زیبا شناختی کودک را از طریق گوش دادن به سرودها و ترانه ها با تماشای هنرهای زیبا پرورش می دهد و خیال علمی کودکان را نیز به وسیله گوش دادن و خواندن قصه ها و حکایت ها شکوفا می سازد ، به این ترتیب که جنبه های عاطفی و اجتماعی و عقلی آنها آشکار می شود و نظر به اینکه ادبیات کودک در بالا بردن توانایی های زبانی کودکان از طریق غنی سازی گنجینه ی زبانی نقش دارد ، در پرورش جنبه های دیگر از شخصیت آنها سهیم می باشد . همچنین ادبیات کودک تفریح و شادی را برای کودکان به ارمغان می اورد و کودک احساس لذت می کند و این امر باعث ارضای نیازهای روانی و درونی در رهایی یافتن کودک از مشغولیت ها ی ذهنی سهیم می باشد و او را در گزینش خواسته ها و سرگرمی هایش توانمند ساخته و اوقات فراقتش را به بهترین وجه پر می کند . 1-7 . وظایف ادبیات کودک 1-7-1. وظیفه اجتماعی « با توجه با اینکه ادبیات کودک تصویری از محیط یا محیط هایی که با واقعیت در ارتباط هستند را به کودک انتقال می دهد و بدین سان شکلی از اشکال تعامل اجتماعی را محقق می سازد و وظیفه اجتماعی مهمی را انجام می دهد که از طریق پرورش حس اجتماعی کودک تجسم می یابد ، بنابراین کودک را از فرد گرایی و خود محوری و گوشه گیری و انزوازطلبی خارج می کند و ارتباط صحیح با خانواده ، مدرسه و جامعه را به او می آموزد و او را به نظم و انضباط و صبر و عقل گرایی عادت می دهد و آزادی شخصی را می پروراند .» ادبیات کودک همچنین کودک را با محیطی که در آن زندگی می کند و محیط های دیگر به ویژه آنچه مرتبط با امور خانواده و روابط اجتماعی می باشد و آنچه را برای سازگاری مثبت با جامعه و تعامل با آن در آینده آماده می کند ، آشنا می سازد . 1-7-2. وظیفه تاریخی و فرهنگی « از وظایف ادبیات کودک ، عمق بخشیدن به ریشه های تاریخی کودک و پیوند دادن گذشته و آینده او می باشد به نحوی عشق به وطن از طریق ترسیم تصویری درخشان از میراث اصیل و شخصیت های علمی ، سیاسی و فرهنگی منحصر به فرد و قهرمانان در روح کودک ریشه بدواند از سوی دیگر ادبیات کودک می تواند وسیله مهمی برای آموختن اصول و مبادی حقوق انسان مانند : آزادی ، عدالت ، مساوات و کرامت ، همبستگی و تعاون به کودک باشد . روش های آموزشی حقوق انسان در ادبیات کودک متنوع می باشد که در رأس آنها سرودها ، ترانه ها ، اشعار ، قصائد و ضرب المثل ها قرار دارد . کودک انواع ادبی مذکور را دوست دارد و به حفظ کردن و ترنم آن ها به صورت فردی و گروهی علاقمند می گردد . اهمیت این امر در آن است که بسیاری از اهداف زبانی و تربیتی را محقق می سازد و به درمان حالت های خجالت و کمرویی و لغزش های زبانی کمک می کند . چه بسا بهترین نوع ادبیات که کودک به آن تمایل پیدا می کند ، شعر غنایی باشد که درباره ی نگرانی های او سخن می گوید و به روشی که مورد پسند و مطلوبش باشد ، این مشکل را حل می کند ؛ لذا از این نوع ادبی جهت آموختن حقوق انسان به کودک بهره برده می شود .» 1-8 . انواع ادبیات کودک « نوع ادبی اصطلاحی است برای دسته بندی آثار ادبی بر حسب قالب ، تکنیک و موضوع و معادل کلمه لاتین « ژانر » می باشد ، دسته بندی آثار ادبی حاکی از این معنی است که در میان حوزه های نوشته ادبیات ، صرف نظر از نویسنده ، مضامین و زمان و مکان نوشته ، از لحاظ قالب و تکنیک و تا حدودی موضوع ، مشخصات مشترکی دارند ؛ مثلا در ادبیات می توان به سادگی بین یک تراژدی ، یک کمدی و یک داستان رئالیستی تمییز قائل شد یا به همین صورت می توان قصه پریان را از اسطوره جدا کرد . البته با گسترش دامنه ادبیات کودک ، گاهی این قالب ها و تکنیک ها با یکدیگر آمیزش پیدا کرده و موجب ابهاماتی شده اند . امروز اصطلاح « نوع ادبی » را تنها با تسامح می توان به کار برد . اما علی رغم این آمیزش و اختلاط هنوز می توان تا حدود زیادی به نوعی دسته- بندی از نظر قالب و تکنیک ، بین آثار ادبی سخن گفت و انواع ادبی را از هم جدا کرد . در ادبیات کودک نیز مثل ادبیات بزرگسال انواع ادبی کم و بیش قابل تشخیص هستند .» ما در این بحث تلاش می کنیم بی آنکه وارد پاره ای از ریزه کاری های تکنیکی شویم برخی از مهم ترین انواع ادبی را معرفی نماییم . 1-8-1 . قصه « قصه در اصطلاح هنر ادبی است که کشف مجموعه ای از ارزش ها و اصول و رویکردها یا نهادینه کردن آن ها را هدف قرار می دهد و آن را از طریق نثری محقق می سازد که به حادثه یا مجموعه ای از حوادث تنظیم شده در چارچوب هنری متکامل می پردازد و شخصیت های بشری یا غیر بشری آن ها را به وجود می آورند . این حوادث در مکان و زمان معینی اتفاق می افتند و با اسلوب ادبی والا نوشته می شوند . » « قصه از میان انواع ادبی شایع ترین و متداول ترین نوع ادبی بین کودکان است و تنها به مفاهیم و افکار نمی پردازد ؛ بلکه علاوه بر برانگیختن فعالیت های عقلی و شناختی ، عواطف و احساسات سازنده ای را در کودکان بر می انگیزد.» قصه به اختصار نوع ادبی است که در آن حادثه یا حوادثی روایت می شود که از واقعیت یا خیال و یا از هر دو برگرفته می شود و مبتنی بر قواعد معینی می باشد و نیز عناصر اساسی و قواعد منظمی دارد که در حوادث ، شخصیت ها ، زمان ، مکان ، ساختار هنری و اسلوب نمایان می گردد . « قصه کودکان نوع ادبی منثوری است که برای کودکان نوشته می شود و با دنیای آن ها متناسب می باشد و حکایت های جذابی را در بر می گیرد که موضوع معین و طول مشخص دارد و از شخصیت های آن ها اعمال واضحی سر میزند و زبان آن ها برگرفته از فرهنگ زبانی کودک می باشد و ارزش ضمنی را مطرح می کند و محتوایی را بیان می کند که اساس تربیتی دارد که از علم روان شناسی برگرفته می شود . خاستگاه قصه باید تربیتی باشد . اعمال قهرمان در آن ، به علت اینکه کودکان اعمالی را از آن یاد می گیرند ، باید مثبت باشد ؛ زیرا اگر کودکان از قهرمان منفی تقلید کنند ، نتیجه معکوسی حاصل می شود و قهرمان چه انسان باشد و یا حیوان ، گیاه و اشیاء باشد ، کودک آن را به عنوان نماینده مثال برتر و الگو برمی گزیند . قهرمان قصه گاهی یک فرد و گاهی یک گروه است و گاهی ضعیف و یا قوی . تا زمانیکه که کودک ضعیف و قوی وجود دارد ، حضور هر دو شخصیت قهرمان ضعیف و قهرمان قوی در قصه ضرورت دارد .» قصه غذایی برای تغذیه عقل ، خیال و ذوق کودکان می باشد و به آن ها فرصت می- دهد بر بال های تخیل به پرواز درآیند و با اشخاصی روبرو شوند که به آن ها شباهت دارند و یا به آن ها کمک می کنند مشابه آن ها شوند . کودکان در قصه ، زمان و مکان را در می نوردند و خودشان را در زمان حال و یا عصرهای بسیار دور گذشته و یا آینده می یابند و گاهی اوقات قصه ، بدون زمان ، روایت می شود و تنها در آن با ارزش ها ، افکار و حقایق جدید آشنا می شوند . کودکان علاقه شدیدی به قصه دارند و گوش دادن به آن را دوست دارند و با شوق و شغف فراوانی آن را می خوانند و از آنجا که بر فضای قصه عنصر خیال حاکم است ، در فضایش پرواز می کنند ، و از خلال آن فضاهای عادی را در می نوردند و با حوادث آن در می آمیزند و با افکارش زندگی می کنند ، بالاخص آنکه آن ها را به نرمی و لطافت و سحر به سوی جمال و زیبایی می برد که خود حامل آن است و علاوه بر آن کودکان فرصتی برای تفریح و استفاده از صحنه زندگی افکار و ارزش ها ، احساسات ، عواطف ، تمایلات ، تخیلات و قوه فهم و درک کودکان را راضی می کند . 1-8-1-1. قصه های خیالی « این نوع قصه ها ، قوه تخیل کودک را بر می انگیزد و آن را در فضاهای تخیل به پرواز در می آورد که از مرزهای واقعیت و منطق عبور می کند . شخصیت های آن اعمال خارق العاده ای انجام می دهند که با عقل و منطق باور شدنی نیستند و به اشیاء ، حیوانات و موجودات دیگر شخصیت انسانی داده می شود و زمان و مکان به صورت منطقی با حوادث تعامل ندارند . این نوع قصه از دنیای سحر و خرافه کمک می گیرند و با تأکید بر ارتباط محکم بین خیال و ابداع برای پرورش خلاقیت کودکان و توانایی های ابتکاری آن ها تلاش می کند . » « قصه های تخیلی انواع مختلفی دارد که عبارتند از : قصه تخیلی جدید ، قصه خرافی ( حکایت های عامیانه و اسطوره ها ) ، قصه های کهن در میراث . » منظور از قصه تخیلی جدید ، قصه ای است که بسیاری اوقات شخصیت های وهمی را به عاریت می گیرند و یا به اشیاء و جامدات جان می بخشند ، مانند اینکه درخت سخن بگوید ؛ اما از نظر غرض تعلیمی یا ارشادی با حکایت های عامیانه تفاوت دارد و عموما موضوع آن درباره ازدواج نمی باشد . « قصه ی عامیانه قصه ای است که مردم نسل به نسل و سینه به سینه آن را برای یکدیگر نقل می کنند و مؤلف مشخصی ندارند . قصه های عامیانه ملّیت های مختلف ، تا حدود زیادی شباهت هایی با یکدیگر دارند ، چرا که همه آن ها ریشه های مشترکی در تاریخ بشری دارند ، درست است که همه آن ها ریشه های مشترکی در تاریخ بشری دارند و همه انواع ادبی آموزش ذهنی و تعلیم غیر مستقیم را دارند ، ولی با این وجود قصه های تخیلی اسالیب فراوانی را به کار می برند که باعث می شوند خوانندگان کودک احساس لذت کنند . بیشتر کودکان سحر و جادوی اشیاء عجیب و غریب و غیر مألوف را درک می کنند . وقتی کودک پنج ساله قصه هایی را می نویسد بسیاری از اوقات ترجیح می دهد حوادث قصه هایش در مکان های مهیّج و سرزمین های عجیب و غریب و ناشناخته اتفاق بیافتد .» کودکان دوست دارند بارها و بارها به قصه های تخیلی گوش کنند به این دلیل که این قصه ها توانایی کودکان را در رابطه با درک کمیات و مقادیر پرورش می دهند . « قصه های عامیانه مشهور فراوانی وجود دارد که بمنظور تناسب یافتن با ذوق و توانایی های عقلی و عاطفی ، زبانی طبق اصول و نظریه های تربیتی و روانشناسی و ... در آن ها دخل و تصرف شده است و معارف ، افکار و معلومات جدیدی بر آن ها افزوده شده و بخش های زیادی از آن ها حذف شده است تا در پرورش قوه عقل و تخیل کودک نقش بهتری داشته باشند .» 1-8-1-2. قصه های جن و پری و جادوگران « قصه های پریان به دسته ای از قصه های غالبا کوتاه اطلاق می شود که در فضای پر رمز و راز و سرشار از ماجراهای شگفت انگیز و مرتبط با دخالت چهره های ماوراء طبیعی و نامتعارف مثل غول و جن و پری جریان می یابند. » در زیر مجموعه قصه های جن و پری ، قصه هایی قرار می گیرد که اوصاف عجیب و خارق العاده یا غیر طبیعی مانند حماقت و خنگی شخصیت ها را شامل می شود . با توجه به اینکه قصه های جن و پری و حکایت های خرافی نیازهای کودکان را پاسخ می دهند و با ویژگی های ذهنی و روانی آنها متناسب می باشند ؛ هیچکس نمی تواند در مورد کودک و حکایت تأمل کند ، بی آنکه درباره این نوع قصه ها اندیشیده باشد . پیرزن قصه های خرافی که با دستانی لرزان عصایی را گرفته ، و با یکبار حرکت دادن آن می تواند شادی و لذت را در کودکان برانگیزد . اگر ما کودک را از این میراث خرافی محروم کنیم ، در واقع ملک خصوصی او را سلب کرده ایم که نسل های پیشین آن را برای او به ارث گذاشته اند . 1-8-1-3. قصه های حیوانات « کودکان به ویژه کودکان در رده سنی سه تا شش سال علاقه شدیدی به قصه های حیوانات علاقه شدیدی دارند . کودکان رده سنی پایین بیش از هر نوع دیگری به این نوع قصه ها جذب می شوند ؛ زیرا آنها بنابر اعتقاد روانشناسان کنار حیوانات کوچک به ویژه وقتی با آن ها دوست می شوند و انس میگیرند ، احساس خوشبختی می کنند . هدف از قصه های حیوانات ؛ انتقال مفهوم اخلاقی ، تعلیمی و یا حکمت می باشد و یا محتوایی ادبی را به خواننده منتقل می کند. حقایق اخلاقی در شکلی جالب و جذاب به کودک انتقال داده می شود و از این رو کودکان پیش دبستانی این نوع قصه ها را ترجیح می دهند .» « شخصیت های قصه ی حیوانات باید دارای صفات حسی و جسمی قابل درک مانند « جوجه زرد» و « دختری با موهای قرمز» یا « پیرمرد ریش بلند» باشد و همچنین شایسته است شخصیت های قصه ، سخن گو و دارای صدا و حرکت باشند ؛ زیرا بخشیدن قدرت سخن گویی ، حرکت و جنبندگی و رنگ های درخشان باعث می شود که تمایل کودک به وهم و تخیل ارضا شود و از سوی دیگر کودک در این مرحله تمایل به اعتقاد وهمی دارد که در آن جامدات ، حیوانات و نباتات سخن می گویند . کودکان در رده های سنی مختلف به سه نوع از قصه حیوانات گوش می دهند : الف – قصه هایی که در آن پرندگان و حیوانات ، کارهای کودکان و بزرگسالان را انجام می- دهند ، کارهایی که جنبه هایی از زندگی را با هدف عادت دادن کودکان به آداب و رفتارهایی که در زندگی برای آن ها مفید است ، را تفسیر می کنند ، مانند اینکه مرغابی در قصه کارهایی را انجام دهد که دانش آموز در زندگی روزمره آن ها را انجام می دهد ، لباس مدرسه بپوشد و کیفش را بردارد و در مدرسه حاضر شود و به هنگام بازگشت به خانه تکالیفش را انجام دهد و یا خرگوش که در نقش مادر به مراقبت از فرزندانش می پردازد و آن ها را نصیحت می کند و خطرهای بازی با کبریت را به آنها توضیح می دهد . » ب – « قصه هایی که در آن پرندگان و حیوا نات به اعمال و رفتارهای حقیقی در محیط زندگی خود می پردازند ، مانند آن که سگی از خانه صاحبش پاسداری می کند و نسبت به اهل منزلی که از او نگهداری می کنند ، وفادار است و رفتاری بی غل و غش از خود نشان می دهد و یا مانند سگی به هنگام آتش گرفتن خانه ، کودک را از خطر آتش نجات می دهد ، یا مانند الاغی که در یک مزرعه کشاورزی کار می کند و در طول روز صاحبش او را به انجام کارهای مشقت آور وا می دارد. بدین صورت کودک با بسیاری از ویژگی های حیوانات و پرندگان آشنا می شود و به فوائد حیوانات و منافع آنها در زندگی انسان اهمیت می دهد .» ج – « در نوع سوم از این نوع قصه ها حیوانات و پرندگان نقش انسان را ایفا می کنند و با روشی غیر مستقیم راه حل هایی برای حل مشکلات به مخاطب ارائه می نمایند . به عبارتی دیگر ظاهر این قصه ها لذت و سرگرمی و باطن آنها حکمت و پند و اندرز و نقد سیاسی و اجتماعی می باشد ، به طوریکه مؤلف کلام خود را با زبان حیوانات و پرندگان می راند تا ظاهر آن برای کودکان و عوام مردم سبب سرگرمی و لذت و باطنش برای دانشمندان و اندیشمندان باعث تهذیب اخلاقی و برای افراد فریهخته مایه نقد گردد . » « این نوع قصه را فابل ، تمثیل یا قصه های پندآموز نامیده اند و در زمره قصه های شفاهی در مجموعه هایی چون کلیله و دمنه و افسانه های ازوپ جمع آوری شده اند . برخی از نویسندگان قرن های اخیر نیز با استفاده از الگوی این قصه ها در ادبیات عامه قصه های پندآموز جدیدی را ساخته اند و از جمله آنها فابل های لافونتین شاعر فرانسوی است .» 1-8-1-4. قصه های واقع گرایانه « قصه های واقع گرایانه به قصه هایی گفته می شود که برای بازتاب واقعیت و انتقال پیام خود از وقایع معمول و مأنوسی که در زندگی روزمره با آن ها روبرو می شویم و از شخصیت هایی که با آدم های عادی پیرامون ما تفاوت چندانی ندارد ، بهره می گیرد . در این قصه ها انگیزه ها ، احساسات و اندیشه های آدم ها ، هم از نظر ظاهر و هم از نظر مضمون با واقعیت بیرونی خود مطابقت می کند . قهرمان های اصلی ، مناظر و صحنه ها با ریز بینی و ذکر جزئیات توصیف شده اند .» کودکان از سنین کم با این قصه ها آشنا می شوند، زیرا کودکان قبل از سنین دبستان به جز دنیایی که می بینند، چیز دیگری را نمی شناسند و هر چه در آن هست برای آنان جالب توجه است به همین دلیل اولین قصه هایی که برای آنها گفته می شود بهتر است درباره واقعیات زندگی و محیط آنان باشد . گرچه در حدود هشت و نه سالگی اغلب خردسالان به افسانه ها دل می بندند ، ولی بعد خیلی زود ، بار دیگر به قصه های واقعی روی می آورند و این بار برای همیشه به آن ها وفادار می مانند . « برخی معتقدند که تمییز و تشخیص قصه های واقعی از غیر آن امری دشوار می باشد ، زیرا در این نوع قصه نیز عناصر خیالی وجود دارد . در زیر مجموعه این نوع ، گروه دیگری از قصه ها قرار می گیرد که قهرمانان آنها حقیقی هستند و در زمان و مکانی اتفاق می افتند که تعیین آن امری ممکن است . موضوعات این قصه ها عبارتند از : قصه های خانوادگی ، سفرهایی در طبیعت و علاقه به زیبایی طبیعت و تأمل و تفکر در آن ، قصه های جوانان موفق . محتوای اغلب این نوع قصه ها بر محور موضوع هایی همچون آداب سلوک ، بلندپروازی ، از بین بردن فقر ، عاقبت غرور و علاقه به کتاب و مطالعه می چرخد. » 1-8-1-5. قصه های تاریخی « از ویژگی های قصه های تاریخی ، پرورش احساس ملی گرایانه می باشد که خواننده بدان وابسته است و حس نزدیک بودن و همخوانی را تقویت می کند و همین ویژگی است که قصه های تاریخی را به عنوان واسطه ای برای تربیت حس قومی و وابستگی و کرامت ملی کودکان قرار می دهد . قصه های تاریخی می توانند با ایجاد رویکردهای مطلوب و تثبیت ارزش های معنوی از طریق برانگیختن آنها و مشارکت عاطفی با رفتارهای انسانی نقش مهمی در انتقال دانش تاریخی به کودکان ایفا می کنند .» قصه ی تاریخی حکایتی است که حوادث و شخصیت هایش را از تاریخ برمی گیرد و گاهی بر محور قهرمانی می چرخد که حوادث آن از زندگی او گرفته می شود و گاهی نیز حادثه تاریخی معینی را به تصویر می کشد که شخصیت ها در چارچوب آن شناخته می شوند و قصه های ملی و حوادث دینی و تاریخ مردان و زنان مشهور از انواع قصه های تاریخی می- باشد . ارائه حقایق تاریخی به کودکان کار آسانی نیست ، زیرا تاریخ با زمان پیوند خورده است و مهفوم زمان برای کودکان مبهم و پیچیده است . همچنین تاریخ مرتبط به مکانی است که مفهوم آن با رشد عقلی و زبانی و ادبی کودک روشن می گردد و از سوی دیگر کودکان در فهم و درک تسلسل حوادث به مشکل برمی خورند ؛ لذا قصه های تاریخی که علاوه بر ثبت و ضبط رویدادهای زندگی انسان و عواطف و احساسات او در بستر تاریخی است ، حوادث تاریخی را با اسلوب جذابی ارائه می کنند که مورد پسند کودک واقع می شود . و کودکان زمانی که به چنین قصه هایی گوش می دهند ، می توانند جنبه های بسیاری از زندگی را درک کنند . 1-8-1-6. قصه های دینی « قصه های دینی عبارتست از هر آنچه از قرآن کریم ، سنت و سیره نبوی – صلّی الله علیه و آله و سلّم – و یاران و جانشینان او ، فتوحات اسلامی و برپایی دولت های اسلامی برگرفته می شود . این نوع قصه ارکان اسلامی و پایه های ایمان و نیز قدرت خداوند در خلق مخلوقات و ایمان به پیامبران الهی و کتابهای آسمانی آن ها را شرح می دهد . » از شروط تألیف قصه های دینی ، دوری از تعصب و فرقه گرایی و هر آنچه بذر تفرقه را در بین گروه ها و ادیان می کارد ؛ زیرا در غیر این صورت ادبیات کودک به جای آنکه سازنده باشد ، مخرّب خواهد بود و بذر اختلاف و تفرقه و تنفّر بین مذاهب و ادیان را در دل کودک معصوم خواهد کاشت. 1-8-1-7. قصه های ادبی « منظور از این نوع قصه ، قصه ای است که پیرامون مسئله ی ادبی معین یا درس نحوی و صرفی یا عروضی می باشد که در قالب قصه به زبان ساده بیان شده است ، و یا قصه هایی است که به ادبا و زندگی و سرگذشت و شرح حال و آثار آن ها می پردازد . » خواندن قصه در عادت دادن کودک به خواندن و مطالعه و کسب علم نقش مهمی دارد . و قصه های ادبی علاوه بر دارا بودن ارزش های زیبا شناختی ، در عادت دادن کودک به خواندن صحیح کلمات با رعایت قواعد دستور زبان ، حائز اهمیت می باشد . خواندن قصه و هنرهای روایی مختلف با عناصر جذّاب و مشوّق و ماجراجویی و بدیهه گویی ، کودک را به دنیای کتاب جذب می کند . 1-8-1-8. قصه های فکاهی « قصه های فکاهی عبارتست از مجموعه حکایت های خنده دار و مضحک برای کودکان . این قصه باید شادی بخش باشد و از احساس عمیق به روابط بین اشیاء نشأت بگیرد. » « قصه های فکاهی متمایز به کوتاهی و سادگی می باشند و موضوعاتشان را از زندگی روزمره می گیرند و گاهی نیز از واقعیت فاصله می گیرند و در آن ها شخصیت های عجیب و غریب و استثنایی می بینیم و احیانا در طول قصه با حوادثی برخورد می کنیم که امکان دارد در زندگی عادی اتفاق نیافتد.» « این نوع قصه علاوه بر اینکه اهداف تربیتی را در برمی گیرد ، روح کودک درونگرا را برمی انگیزد . چنین کودکی روح او در جامعه ادغام می شود و در شادی های آن شریک می شود . از سوی دیگر قصه فکاهی احساسات و عواطف کودک را پرورش می دهد و مشکل گوشه گیری و انزوا طلبی و خجالت کودکان را بر طرف می کند .» 1-8-1-9. قصه های علمی قصه های علمی در ادبیات کودک به دو نوع تقسیم می شوند که عبارتند از : « قصه های علمی که موضوع علمی یا اختراعی را ارائه می کنند و به قوانین و تاریخ اختراع آن و ... می پردازند . قصه های علمی تخیلی بر اساس نوآوری های علمی و فنی یا شبه علمی و فنی فرضیه ی خود را بنا می نهند .و از دنیایی سخن می گویند که بر اساس آنچه ما امروز از علوم می دانیم ممکن است روزی در آینده وجود داشته باشد . » « نوشتن قصه های علمی تخیلی با توجه به جوهر ماده آن ، که قبل از هر چیز به نظریه علمی متکی است ، در حد بسیار دشوار می باشد . قصه علمی تخیلی که برای کودک نوشته می شود باید به یک چارچوب فرهنگ علمی تکیه داشته باشد و از سوی دیگر در استناد به علم و دستاوردهای آن قانع کننده باشد . قصه های علمی تخیلی با قصه های خرافی متفاوت می باشند و با قصه های علمی نیز فرق دارند . قصه های علمی ، قصه های توصیفی هستند که پژوهش های علمی دانشمندان و تلاش های مخترعان و مبتکران را دنبال می کنند ؛ اما قصه های علمی تخیلی بر خیال اما نه خیال محض مبتنی می باشد ، بلکه خیال متکی بر نظریه ها و تئوری های علمی است که گاهی در عصر مؤلف رواج یافته و گاهی نیز در عصرش انتشار نیافته است . ضرورتی ندارد که نویسنده قصه های علمی تخیلی شخصی ، دانشمند ، متفکر یا نظریه پرداز باشد ، اما لازم است قوه تخیل قانونمند و ثابت داشته باشد تا بتواند دنیای خیالی را در ذهن خود مجسم سازد .» 1-8-2 . شعر کودک « شعر ، کلامی است آهنگین و موزون که به بیان اندیشه ها و عواطف به شکلی موجز و با استفاده از کیفیات ذوقی می پردازد .» « شعر کلامی است موزون و زیبا ، چه از حیث ترکیب صداها و کلمات و چه از حیث مضمون . شعر کودک برپایه موسیقی اصوات و کلمات بنا می شود و وسیله ای است برای بازی ، حرکت و آواز کودک . یکی از مختصات مهم شعر ، میزان روانی و سهولت خوانده شدن آن است . خوش آهنگی و حرکت انگیزی شعر ، حاصل روانی خواندن است . در شعرهای بی معنی یا متل ها ، شعر های شوخی آمیز و فکاهی و بسیاری از اشعار دیگر آهنگ و ریتم خواندن آنها با حرکات و بازی های بچه ها هماهنگی می کند . » 1-8-2-1. خیال در شعر کودک « کودک ، خیالی واضح و روشن دارد و مبالغه در خیال شعری پذیرفتنی نمی باشد . خیال مطلق و مرز ناپذیر با حقیقت تناقض دارد و هر چقدر خیال از قوه فهم و درک کودکان دورتر شود ، باعث گمراهی و سردرگمی او می شود . از این رو سخن « شیرین ترین شعرها دروغ ترین آنهاست » در اینجا سخنی غیر مقبول است ؛ زیرا شاعر قبل از هر چیزی ، مربی و معلم و کاشف قشری است که به طور مداوم رشد می کنند . خیال رابط بین قوه فهم و درک کودک و حقیقت پنهانی است . از این رو خیال شعری برای نزدیک کردن این حقیقت و تهذیب آن برانگیخته می شود . همچنین خیال ، رابط بین کودک با آرزوهایش است که واقعیت آن را تحقق می بخشد و به تور خیال آن را صید می کند . این بدان معنی نیست که وظیفه شعر کودک دوری از حقیقتی است که از آن انتظار می رود و با اندیشه ارتباط برقرار کند .» 1-8-2-2 . وزن در شعر کودک « اگر در مجموعه ای از کلمات ، واژه ها طوری کنار هم قرار گرفته باشند که گوش از شنیدن آن ها نظم و تناسبی را درک کند ، آن نظم و تناسب را وزن و آن کلام را موزون می- نامند .آهنگ و موسیقی شعر که نتیجه تکرار اجزای تشکیل دهنده وزن است ، لذت و احساس خواننده را بر می انگیزد . » «یکی از وجوه مشترک شعر کودک کیفیت موسیقایی با آهنگین بودن آن است . این امر به عنصر وزن و قافیه در شعر کودک جایگاه خاصی می دهد . کودکان بر خلاف بزرگسالان در شعر تنها جویای جوهر شعری محض یعنی ادراک ، احساس ، تخیل و صور خیال نمی باشند . لذا وزن و آهنگ در شعر کودک بیش از شعر بزرگسالان اهمیت دارد . شاعران شعرهای کودکان ، با توجه به این امر ، همواره دنبال اوزانی هستند که برای کودک جذّابیّت بیشتری داشته باشد . » چرا که « قوی ترین عامل جاذبه و کشش شعر برای کودک ، موسیقی آن است . آهنگ ، برانگیزنده ی حرکت و جنب و جوش است که از بافت کلمات و ترتیب مصراع ها به وجود می آید . قافیه در شعر آهنگین است و با موسیقی پیوستگی دارد و جذب کننده کودکان است ، قافیه علاوه بر آهنگین بودن ، شعر را به قطعات مشخص تقسیم می کند و بر زیبایی آن می افزاید .» « شعر کودک در موارد زیر با شعر بزرگسال تفاوت دارد : - به کار بردن جمله های ساده ، نه مرکب و بلند - به کار بردن کلمات متداول و رایج غیر متروک و هر بیت یک اندیشه را در برداشته باشد . - به کار گیری الفاظ عاطفی و اصطلاحات هنری و جمله های معترضه - سادگی اندیشه که شعر آن را بیان می کند و این اندیشه می بایست محتوی و هدف تربیتی داشته باشد . - زبان شعر می بایست نه تنها ساده و فاقد واژگان دشوار و نامتداول باشد ؛ بلکه لازم است واژگانی متناسب با فرهنگ زبانی کودک داشته باشد تا با افکار کودک هماهنگ و منسجم باشد . همچنین می توان در قصیده از توانایی های زبان صوتی استفاده کرد و از صدای پرندگان و حیوانات تقلید نمود . - شعر کودک می بایست قوه تخیل کودک را بپروراند و احساسات و زیبایی شناختی او را برانگیزد و علاوه بر آن لازم است با اهداف ادبیات کودک در ارتباط باشد . - شعر کودک می بایست به امور روزمره کودک و علاقه های او مانند حیوانات ، آداب و رسوم و سال تحصیلی بپردازد . » 1-8-2-3 . انواع شعر کودک 1-8-2-3-1 . لالایی ها « بسیاری از لالایی ها برگرفته از اشعار عامیانه می باشند . لالایی ها اشعاری بوده اند که مادران در کنار گهواره فرزندشان برای خواباندن آن ها می خواندند . در حقیقت لالایی بیش از آنکه شعر باشند نغمه و آهنگ و ترانه است . هر چند در لالایی ها مفهوم شعر چندان مورد نظر نیست ، اما در بسیاری از آن ها مضامین جالبی پیدا می شود که حکایت از درد دل های مادران و آرزوها و امیدهای آن ها برای فرزند خفته در گهواره دارد . و جالب تر از آنکه این مضامین بین همه ملت ها مشترک می باشد و فرقی نمی کند چه زبانی یا لحنی داشته باشد .» 1-8-2-3-2. متل ها با بزرگ شدن کودک دیگر لالایی و ترانه های نوازش برای سرگرم کردن کودک کافی نیست . این بار مادر شیوه جدید را پیش می گیرد و داستان هایی را با آهنگ خوشایند برای کودک می خواند که در کتاب « گذری در ادبیات کودک » از آن به عنوان متل یاد می شود . 1-8-2-3-3 . شعرهای غنایی « دسته ای از اشعار که با تکیه بر ریتم موسیقایی به توصیف مظاهر هستی و خلقت ، طبیعت ، زیبایی های دنیای پیرامون و از این قبیل می پردازد ، می توان شعر غنایی خواند . در این اشعار شاعر می کوشد با استفاده از موسیقی کلام ، زیبایی های زندگی را به کودک بنماید و ذوق هنری او را پرورش دهد .بخش عمده ای از شعر غنایی در حقیقت نقاشی زیبایی ها با ابزار کلامی و با استفاده از خاصیت موسیقی واژه هاست . شاعر می تواند با اشعار خود کودکان را تشویق کند که با دید تازه تر و خیال انگیزتر به دنیای پیرامون خود نظر کند . » 1-8-2-3-4 . قصه های منظوم « این نوع اشعار در واقع قصه هایی هستند که به زبان شعر بیان شده اند . گاهی برای قصه از زبان شعری با کلام آهنگین استفاده می شود و شاعری از این طریق می خواهد قصه را گیراتر کند و بر ظرفیت احساسی آن بیافزاید . عناصر شعر و خصایص شعری مانند ریتم ، موسیقی ، لحن ، صورت و حرکت به خیال انگیزی به قصه گیرایی می دهد . بنابراین در کنار قصه های منثور می توان قصه هایی به صورت شعر داشت . » 1-9. پیدایش و سیر تاریخی ادبیات کودک « پژوهشگران در مورد نقطه ی آغازین پیدایش ادبیات کودک اختلاف نظر دارند. بیشتر آنان بر این باورند که این نوع از ادبیات جدید است . و تنها در دو قرن گذشته پا به عرصه وجود گذاشت . دسته ای دیگر خلاف دیدگاه فوق دارند و بر این باورند که ادبیات کودک همراه با بشر و با مهر مادر به کودک ، تکوین یافته است. و هر جا مادر و کودکی باشد، به ناچار ادبیات کودک که شامل قصه ، حکایات ، ترانه ، آواز ، افسانه ها و « فکاهیات » است ، نیز حضوری تازه دارد.» ولی مانند شعر و ادبیات سیر تاریخی داشته است و همانگونه که نقد ادبی به تازگی ظهور پیدا کرده و محتوای اشعار چندین ساله را بررسی می کند، ادبیات کودک نیز جدیداً ظهور پیدا کرده اما ریشه های آن همراه با بشر و در طول حیات بشری است به همین خاطر بعضی از منتقدان، ادبیات کودک را در دو حیطه فلکلور بررسی می کنند . ادبیات کودک قدمتی دیرینه دارد. و چه بسا قدمت آن از دیگر انواع ادبی بیشتر باشد ؛ زیرا ریشه در پیدایش زبان و ارتباط آن با بیان انواع زندگانی بشری دارد. بیان آن آسان است و زندگی فطری (طبیعی) انسان را نمایان می سازد و به طرز آشکاری عاطفه پدری و مادری را در قبال کودک ترسیم می کند. ادبیات کودک دارای تعابیری برگرفته از محیط است که دربردارنده علایم و نمادهایی از ارزش ها و عادات و اعتقادات ، می‌باشد و این امری عادی و طبیعی است ؛ زیرا ادبیات کودکان با ادبیات بزرگسالان متفاوت است.» « برخی تحقیقات نشان می دهد که «اسپارت ها» فرزندان خود را تربیت نظامی خشنی یاد می دادند و همچنین در بررسی های انجام شده ، آمده است که فرعونیان اهتمام زیادی به ادبیات کودکان داشته اند. به عنوان مثال برخی داستان هایی که مادران برای کودکان نقل می کردند. در کتیبه های فرعون پیدا شده است در این زمینه سه داستان مهم در آن دوره بر دیوارهای فرعون نقش بسته اند که عبارتند از: « داستان جزیره اژدها » ، «داستان تاج و فیروزه » و « داستان عقاب جادو شده » . » اگر بار دیگر به ادبیات عرب و اسلام باز گردیم مشاهده می کنیم که این نوع ادبیات حضوری دائمی در ادبیات عرب و اسلام داشته و بسیاری از اشعار جاهلی و اسلامی را به کودکان اختصاص داده که متضمن خواسته های والدین از فرزندانشان بوده است. و کتاب «أغانی ترقیص الأطفال » چنین اشعاری را ذکر کرده که به عنوان مثال در ذیل یکی از این شعرها را ذکر می کنیم : یا حـــــبذا ریح الولد ریح الخـــــزامی فی البلدأهکـــــذا کلُّ ولـــد ام لـــم یلـــــد مثلی أحد» « چه خوب است بوی فرزند ، بوی اسطوخودوس در شهر » « آیا همه فرزندان اینگونه اند ، یا کسی فرزندی همچون فرزندم به دنیا نیاورده است .» این نوع اشعار بیانگر مدح و عجب والدین به کودک خویش می باشد. و از خداوند خواسته می شود که چنین فرزندان را برای آنان حفظ کند. در جای دیگر ذکر شده که زنی کودک خویش را بازی می داد و به صفات پسندیده فرزندش اشاره می کرد و می گفت : « إنّ بنیَّ سیـد العشیـرة عفٌّ طیبٌ حســــن السریرةجزلُ النوال کفّـهُ مطیرة یُعطی علی المیسورِ و العسیرة » « فرزند من بزرگ مرد قوم و طایفه است و پاکدامن ، آراسته و نیکو سرشت است .» « دستان بسیار بخشنده ای دارد و در حالت توانگری و نداری می بخشد .» در بسیاری از اشعار کودکانه والدین از فرزندان خود می خواهند که شبیه یکی از بزرگان باشند ؛ مثلاً مادران جایگاهی شریف و متعالی رابرای فرزندان خود می خواستند. بدین صورت با شعر و داستان های مختلف چنین خواستی را القاء می کردند. برای نمونه در شعر زیر که از هند دختر عتبه نقل شده این امر به وضوح مشاهده می شود. إنَّ بنـیَّ « مُعـرقٌ» کریـــمُ محبَّبٌّ فی اهــلهِ حـلـیـمُلیس « بفـحاشِ» و لا لـئیـمٌ و لا بطـخرور و لا سـئـیـم صخر بنـی فـهـرٍ به زعیمُ لا یخلف الظـن و لا « یـخـیم» » « فرزندم دارای اصل ونسب و بخشنده ودر میان خانواده خود دوست داشتنی و فروتن است .» « نه بذله گو ( بد زبان) و نه پست فطرت و نه سست و تنبل و نه ضعیف و ناتوان است .» « صخر، بزرگ مرد قوم فهر کفیل اوست .قوم خود را نا امید نمی کند وساده لوح و بی هنر نیست .» مضامین این شعرها گاهی از لحاظ مفهومی و محتوایی با هم متفاوت می باشند ؛ مثلا برخی از آنها به لجبازی های والدین با یک دیگر اشاره دارد. و برخی متضمن یک نوع گلایه که مبادا فرزندشان در آینده به آنان بی احترامی نمایند. و برخی دیگر متضمن نوعی طنز و شوخی می باشد. 1-9-1 . تاریخچه ادبیات کودک در جهان در سراسر دنیا کودکان با لالایی ها و متل ها ، کودکی مشابهی را پشت سر می گذارند ، اما تعیین تاریخ دقیق ادبیات کودک چندان کار ساده ای نیست ؛ زیرا توجه به آموزش و پرورش کودک و اهمیت دوران کودکی در زندگی بزرگسالی از زمان های بسیار قدیم مورد توجه بوده است و مراجعه به آثار و کتاب های فیلسوفان غرب و شرق در قرن های اولیه این واقعیت را روشن می نماید ؛ ولی در همه آن ها کودک به عنوان مرد یا زن کوچک منظور شده است . و از سوی دیگر متخصصان تربیتی دوران کودکی را یک دوران انتقالی می پنداشتند که کودک از آن می گذرد و به صورت مرد و زن در می آید . بنابراین می کوشیدند کودکان را با مسائل و اموری آشنا کنند که در بزرگسالی به آنها نیاز پیدا می کنند و در نتیجه همه کتاب ها بخصوص کتاب های درسی مطالبی را در برداشتند که در بزرگسالی استفاده علمی از آن ها ممکن بود و در نتیجه هرگز به شرایط و ویژگی های رشد و تکامل و نیازها و رغبت های سنی کودکان توجهی نداشتند . وقتی ادبیات کودک یک کشور یا یک جامعه را مطالعه می کنیم ، درواقع فرهنگ گذشته و حال آن را مورد مطالعه قرار می دهیم ؛ زیرا ادبیات کودک از جمله مظاهر تمدن و فرهنگ به شمار می رود و نیز از شرایط اقتصادی و اجتماعی هر عصر پیروی می کند . به طور کلی ادبیات هر عصر و جامعه نشانگر اعتقادات ، افکار ، ارزش ها ، آداب و سنن و آرمان های آن عصر و جامعه است . فولکلور و فرهنگ عامه مردم همچنان که سرآغاز پیدایش همه هنرهاست ، سرآغاز ادبیات و به خصوص ادبیات کودک نیز هست . لالایی ها ، متل ها ، ترانه های کودکان ، افسانه های خردسالان ، داستان های ماجراجویانه ، حماسی ، عاشقانه و اسطوره ها که زاییده تخیل و تفکر مردم دوره های مختلف هستند ، بنیاد و اساس ادبیات کودک را تشکیل می دهند . این مجموعه که طی زمانی بس طولانی ، سینه به سینه به نسل های بعدی منتقل شده و می شود ، اثر روانی و تربیتی عمیق بر کودک باقی می گذارد . بنابراین اگر بگوییم ادبیات کودک سرچشمه در فرهنگ فولکلور و فرهنگ عامه دارد و به قدمت زندگی بشر بر روی زمین باز می گردد ، خلاف نگفته ایم و باز اگر بگوییم وقتی قصه های عامیانه و فلوکلور به صورت مکتوب گرد آمد ، ادبیات کودک نیز به عنوان نوعی از ادبیات با تمام قدرت های هنری و کم و کیف آن در کنار ادبیات بزرگسالان مطرح شد ، باز هم خلاف نگفته ایم . بنابراین ادبیات کودک همانند اجناس ادبی و هنری دیگر ریشه در دوران بسیار قدیم دارد که با فرهنگ و ویژگی های جوامع و اعتقادات و آداب و رسوم آن ها تناسب نداشته است ، همانطور که نقد ادبی ، قصه ، شعر ، مقاله و ادبیات به طور کلی قدمتی دیرینه دارند ؛ اما شکل و قالب آنها طی قرون مختلف تغییر کرده و به عصر کنونی ، عصر تخصص گرایی رسیده است و چه بسا ادبیات کودک از قدیمی ترین انواع ادبی باشد ، زیرا ادبی است که با شکل گیری و رشد زبان و ارتباط آن با صورت های بیان و باز گویی از زندگی انسان همراه بوده است ، زندگی فطری و اولیه انسان را نمایان می سازد و با بیانی ساده و واضح و تصویرهای برگرفته از محیط که به ارزش ها ، اعتقادات و آداب و رسوم اشاره می کند ، عاطفه انسانی ، عاطفه پدر و مادر نسبت به فرزند را به تصویر می کشد و این امری بسیار طبیعی است ، زیرا ادبیات کودک در زبان ، تصاویر و اسلوب های بیانی با ادبیات بزرگسالان تفاوت دارد و مختص دنیای خردسال ، دنیای پاکی و معصومیت می باشد . تقریبا می توان گفت « مطالعه علمی انسان و توجه به علل و انگیزه های رفتار او در قرن هفدهم و هجدهم آغاز شد و اوج گرفت . ظهور دانشمندانی از قبیل نیوتن ، بیکن ، گالیله ، کپرنیک ، داروین و . . . تغییرات زیادی در افکار و گرایش ها و ارزش های مردم به وجود آورد و روش های علمی برای تحقیق در پدیده های گوناگون جهان معمول شدند و بدین ترتیب ، استدلال منطقی جانشین عقاید یا معتقدات تحمیلی و تعصب آمیز گردید و مطالعه طبیعت و ماهیت انسان نیز به صورت علمی درآمد چنانکه « جان لاک » اظهار داشت که طبیعت انسان تا حدی نتیجه تأثیر محیط است . روسو تأکید می کند که انسان به طور فطری خوب است و فساد و انحراف او نتیجه تأثیر عوامل محیطی است . بدین ترتیب مطالعه و تحقیق علمی و تجربی در رفتار انسان و شناخت او آغاز شد و روانشناسان اهمیت دوران کودکی را در طول زندگی دریافتند و به شناخت ویژگی های آن پرداختند .» یافته های روانشناسان کودک ، دید مربیان را نسبت به کودک و تربیتش تغییر داد . ایشان این نکته مهم را متوجه شدند که هر گونه فعالیت تربیتی باید بر مبنای استعدادها ، نیازها ، رغبت ها و به طور کلی ویژگی های سنی کودکان بنیانگذاری شود . « از سوی دیگر متخصصان آموزش و پرورش به مطالعه علمی تأثیر عوامل و محیط های غیر رسمی مانند خانواده و کتاب های آزاد در رفتار و تجربه کودک پرداختند و از تحقیقات خود نتیجه گرفتند که این نوع عوامل در بعضی موارد پیش از مدرسه در رفتار و تجربه کودک مؤثرند واین تأثیر گاهی چندان شدید و قوی است که امکان دارد اثر عوامل مدرسه مانند معلم و کتاب های درسی را تحت شعاع قرار می دهد . روشن شدن این حقیقت و پذیرش آن از طرف معلمان و نویسندگان توجه به ادبیات کودک را ضروری ساخت و به تدریج در کشورهای مختلف به تهیه و تألیف کتاب ها ، مجلات و کتابخانه های مخصوص کودکان اقدام نمودند.» با توجه به مطالب گفته شده می توان گفت پیشرفت علم و صنعت در جهان کم کم موجب شد که کارشناسان و صاحب نظران تعلیم و تربیت به کودکان و زندگی آنها نیز با روش علمی بنگرند و همین امر موجب توجه فراوان نویسندگان و شاعران به ادبیات کودک شد و بدیهی است تاریخچه ادبیات نوین کودک از همین زمان شکل می گیرد ، چنانچه در اواخر قرن هفدهم و کمی پس از آن در قرن هجدهم پژوهشگران و نویسندگانی پیدا شدند که با تلاش ها و تحمل رنج های فراوان به گردآوری داستان های کهن عامیانه پرداختند. اولین آثاری که برای کودکان نگاشته شد در کشور فرانسه بود که « کتاب حکایت « مامان اردک » از مشهورترین کتاب های کودکان می باشد که در اواخر قرن هفدهم یعنی سال 1697 م پس از جمع آوری و تدوین توسط چارلز پرو شاعر بزرگ فرانسوی در فرانسه منتشر گردید. این کتاب مشتمل بر هشت قصه می باشد و قصه های « سیندرلا » ، « زیبای خفته » ، « ریش آبی » و « گربه چکمه پوش ... » از جمله این قصه ها می باشد . این کتاب برای اولین بار در سال 1729 م به زبان انگلیسی ترجمه و انتشار یافت و پس از آن به زبان های مختلف جهان ترجمه شد .» « چارلز پرو علی رغم شهرت فراوان ، به خاطر ترس از لطمه خوردن جایگاه ادبی خویش به دلیل نویسندگی برای کودکان این مجموعه را به پسرش پرو دار مانکو نسبت داده و از انتشار آن به نام خود اجتناب ورزیده است ، اما پس از آنکه این مجموعه با سیل استقبال بی نظیر خوانندگان مواجه گردید و شهرت وسیعی یافت ، شارل پرو مجموعه دیگری با عنوان « قصه ها و حکایت های زمان گذشته » تألیف نمود و این بار آن را با نام خود منتشر نمود . این مجموعه سرآغاز شکل گیری ادبیات کودک به شمار می رود و تأثیر به سزایی در حکایت ها و قصه های عامیانه کودکان در بسیاری از کشورهای اروپایی گذاشته است .» پس از فرانسه ، انگلستان از کشورهای پیشتاز در زمینه تألیف آثار برای کودکان می باشد و « داستان های کودک در انگلستان همراه با نوعی نصیحت گویی و ارشاد بود که در آنها تکالیف روزانه کودک همراه با تهذیب و اصلاح آنان بود. به همین خاطر کتاب هایی همچون «وصیتی برای فرزند» و«سخن گفتن با کودکان» و «کتاب‌هایی برای دختران و پسران» و «سمبل های مقدس» منتشر شد. چیزی که امر فوق را تشدید می کرد ، پیشرفت حرکت دینی پروتستانی بود. البته این نوع نوشته ها زیاد مورد پسند عوام نبود تا اینکه کتاب « مامان اردک » به انگلیسی ترجمه شد و تأثیر بسزایی در ظهور نوع جدیدی از ادبیات کودک گذاشت. در این زمان بود که «جون نیوبری» کتاب های فراوانی در زمینه ادبیات کودک نوشت که به حدود دویست کتاب رسید که متضمن داستان های کودکان در انگلیس و آمریکا بود به گونه ای که به او لقب پدر ادبیات کودک در انگلیس داده شد. بعد از جون نیوبری، نویسنده دیگر به نام «ماریا ادجوورث» (1767–1849) در انگلستان ظهور پیدا کرد. که توانست سهم به سزایی در رشد و شکوفایی ادبیات کودکان داشته باشد. در اوایل قرن نوزدهم شخصی به نام « چارلز لامپ » به صحنه ادبیات کودک پا گذاشت و یک نوع انقلاب جدیدی علیه شیوه نوشتاری داستان های کودکان بوجود آورد. او در سال( 1806م) توانست سهولت و آسانی را وارد ادبیات کودک نماید. در سال (1865م) مجموعه جدیدی از داستان های کودکان جدیدی به نام « آلیس در سرزمین عجائب» از نویسنده مشهور، لویس کارول پا به عرصه وجود گذاشت. که زمینه ساز ظهور داستان های خرافی گردید و سبب پیشرفت ادبیات کودک در قرن طلائی یعنی قرن بیستم شد.» 1-9-2. ادبیات کودک در سرزمین های عربی « استاد عبدالتواب یوسف درباره ی ادبیات کودک در سرزمین های عربی می گوید : ادبیات کودک در سرزمین‌های ما اگر چه ریشه های آن تا مصر قدیم گسترده شده ، اما جدید است.» در این سخن به نظر می آید که بیشتر پژوهشگران با تاثیرپذیری از شکل جدید ادبیات کودک و آنچه نزد غربی ها شناخته شده است ، هم رای هستند. و به این علت بیشتر پژوهشگران وجود ادبیات کودک را تا قبل از دو قرن اخیر انکار کرده اند، و پیرو آن نیز به وضع معیارهای فنی برای این نوع نوشته طبق آنچه نزد غربی ها شناخته شده، رای داده اند وهر اثری را که فاقد آن معیارها باشد متفاوت یا ناموفق نامیده اند. البته اگر این دیدگاه درست باشد، باید وجود هر گونه علم یا ادب یا اختراعی را قبل از اطلاع یافتن غربی ها از آن انکار کرد ؛ زیرا این علوم و فنون و آداب و اختراع قدیمی در مقیاس ها، شیوه ها و ابزارها ، یا چیزی که در عصر جدید شناخته شده است متفاوت می باشند. و اما واقعیت چیز دیگری است، آداب و فنون و علوم چه در قدیم، و چه در حال حاضر شناخته شده هستند و به تمام ملت ها رسیده اند و به مقادیر مختلفی از همه آن دست یافته اند ولی اروپایی ها بر طی یک قرن و نیم اخیر بر جهان مسلط شده و توانستند تمام قدرت ها جهانی در علوم و فنون مختلف از جهت قدمت و شکوفایی را به تسخیر خویش در آورند. آنان توانستند شکوفایی و پیشرفت خویش را نمایان سازند و کارهای نیک خود را بزرگ جلوه دهند. و در نبود آگاهی و آزادگی حقیقی ملت های دیگر در آسیا و آفریقا و آمریکای جنوبی بر داشته های ملت های دیگر را چپاول نمایند و میراث آنها را از آن خود کنند و از علوم و فنون و آداب آنها استفاده نمایند و میراث را به یغما ببرند .سپس تمام غارت ها را با لباسی که سازگار با اروپای جدید است رو نمایند و سپس ادعا کردند که همه آنها از ابتکارات و اکتشافات خویش می باشند. بسیاری از نظریه های علمی، قوانین، تحقیقات، اکتشافات و اختراعاتی که در جهان اسلام در زمان قدیم شناخته شده، اروپا آن را گرفت و در دوره های عدم حضور اسلام یا عصرهای افول و تجزیه‌ی اسلامی ادعای مالکیت آنها را کرد. درست است که اروپا از حیث مادی پیشرفت نمود. و خوبی های دیگران را گرفت. و نیرو و توان آنان را ربود، اما پیشرفت آنها حاصل خونریزی صدها میلیون بشر بوده است. از حقایق این پیشرفت که باید برایمان روشن باشند اوضاع ملت هایی که زیر آتش استعمار اروپایی برای دوره های طولانی تهیدست شدند. تا جایی که زبان و هویت خویش را از دست داده اند و رنگ فلسفی اروپایی به خود گرفتند. و ادبیات کودک یکی از این انواع است که در قدیم به شکل های دیگری که سازگار با مردم و ملت ها و مذاهب مختلف است شناخته شد. 2. سیر تاریخی ادبیات کودک در سوریه اگر چه از عمر کشور مستقل سوریه کمی بیش از نیم قرن می گذرد ولی سرزمین شام در طول تاریخ ، فرهنگی درخشان داشته است . در دوران جاهلی روابط تجاری گسترده ای با قریش داشت در دوران اسلامی در زمان معاویه و بعد از او به عنوان پایتخت سرزمین های اسلامی جایگاه خود را داشت . « موقعیت جغرافیایی این کشور و آب و هوای خوب آن یکی از دلایل پیشرفت این منطقه می باشد . در کتاب « معجم البلدان » در مورد آب و هوای این منطقه سخن به میان آمده است . حتی این منطقه یکی از مدعیان اختراع خط می باشد .» و نیز ، قبل از فتوحات اسلامی ، دارای فرهنگ و خط مختص به خود بوده است ولی با ورود اسلام ، خط عربی به عنوان خط مردم این سرزمین پذیرفته شد و به سرعت رواج یافت تا جایی که ترانه های عامیانه امروز کودکان سوری و شعرهایی که بر لب جاری می کنند از همین زبان گرفته شده است . 3-1 . ترانه های عامیانه اولین سرچشمه ادبیات کودک در سوریه « ادبیات عامیانه در کشورهایی که از فرهنگ قدیمی برخوردارند به عنوان اولین سرچشمه ادبیات و شعر کودک محسوب می شود . می توان دلیل این را ارتباط مستقیم بعضی از انواع ترانه های عامیانه ، با کودک دانست . لالایی ، شعر بازی ، « شعر مهمل» ... بیش از دیگر ترانه های عامیانه در ارتباط با کودک مطرح می شود . لالایی و شعر بازی گونه ای از ترانه های عامیانه می باشد که فقط مختص کودک است و بدون وجود کودک ، این دو گونه از ترانه های عامیانه معنا ندارد . به همین دلیل نمی توان ترانه های عامیانه و تأثیر آن بر ادبیات کودک را نادیده گرفت . ادبیات عامیانه کودکان سوریه در لالایی ها ، شعر بازی ، اشعار مهمل ، متل ، چیستان و . . . خلاصه می شود . علاوه بر این در زبان عربی شعرهایی با زبان فصیح و در موضوعات مربوط به کودکان مانند لالایی ، اشعار نوازش و ... وجود دارد . در دوره جاهلی – اسلامی به کودک به عنوان یک مرد کوچک نگریسته می شد .» « در این دوره ادبیات خاص کودکان وجود داشت و نیز گاهی کودک خود موضوع بعضی از آثار ادبی قرار گرفته است ؛ مانند اشعاری که درباره رثاء فرزند و یا احساس مسئولیت در مقابل کودک و یا نوازش و رقصاندن او وجود داشت . بعد از ظهور اسلام توجه به تعلیم و تربیت کودک در شبه جزیره عربستان گسترش یافت ولی تغیر در نظام آموزش ، سبب تغییر دید شاعران نسبت به کودک نگردید. » اگر بخواهیم نشانی از ادبیات کودک به معنای امروزی در ادبیات قدیم بیابیم مسلماً به خاطر تفاوت شناخت کودک و پیشرفت روانشناسی کودک آن عصر ، نمی توانیم به شعری دست پیدا کنیم ولی اگر بخواهیم کودک را با توجه به شرایط زمان و دید جامعه نسبت به او ، در ادبیات عصر مربوطه بررسی کنیم کودک و شعر کودک در هر عصری وجود دارد . اگر چه پرداختن به کودک در این اشعار به معنی مناسب بودن آن اشعار برای کودکان نمی باشد ؛ ولی می توان اندک نشانه را به عنوان نقش کودک در عصر خود و ادبیات کودک در آن زمان در نظر گرفت . « احمد سویلم» نویسنده و منتقد مصری ادبیات کودکان ، یکی از کسانی است که به این مسأله اشاره کرده و گفته است : « او شعر کودک را که شاعران آن عصر برای کودک گفته- اند مناسب آن عصر و دیدگاه آن – به عنوان یک مرد کوچک – دانسته است .» در این دوره متفکران بسیاری در باب کودک و تعلیم و بهداشت و اخلاق او سخن گفته اند : « بیان الصفدی » در کتاب مختارات تراثیه فی الطفل و العلم و التعلیم به تعدادی از این کتاب ها در فاصله زمانی قرن سوم تا نهم اشاره کرده است . تألیف این تعداد کتاب در این عصرها از جنبه تعلیمی حائز اهمیت می باشد و تحقیق در کتب مذکور که توسط عالمان بزرگ عصر نگارش یافته ، می توانست راهگشای سیستم نظام آموزشی در جهان اسلام باشد ، ولی متاسفانه اهمیت این کتاب ها در حد نگارش باقی مانده و به صورت عملی در جامعه آن عصر پیاده نشده است . 3-2 . توجه به یادگیری کودک در عصر عباسی کشور سوریه ارزش تعلیم و تربیت در این دوره به قدری بوده که تنها به تألیف کتاب ختم نمی شد بلکه شاعران و بزرگان مذاهب و فقهاء نیز در مورد تعلیم و ارزش علم اشعاری سروده اند. از جمله می توان به شعر امام شافعی در مورد علم اشاره کرد : «تَعَلّم فَلَیسَ المرءُ یولَدُ عالِماً و لیسَ أخُو عِلمِ کَمَن هو جاهلٌو إنّ کبیرَ القومِ لا عِلمَ عندهُ صَغیرٌ إذا التَفّت إلیه الجحافِلو إنّ صغیر القوم ِ إن کان عالماً عالماً کبیرٌ إذا رُدّت الیه المحافلُ» « دانش بیاموز ، زیرا که آدمی دانا متولد نمی شود و شخص دانا همچون فرد نادان نیست .» « و بزرگ قوم و طایفه اگر از علم بی بهره باشد مرد کوچکی است آن هنگام که لشکرها وی را در برگیرد » « و یک جوان کم سن و سال چنانچه به دانش آراسته باشد انسان بزرگی خواهد بود آن هنگام که در مجلس ها از او نظری خواسته شود » کتاب به عنوان همدم ، از جمله مضامینی است که شاعران قدیم به آن اشاره کرده و شاعران امروز نیز در اشعار خود سعی کرده اند همین شیوه را دنبال کنند شاعری در این مورد گفته : «نِعمَ الأنیسُ إذا خَلَوتَ کتابٌ تَلهو به إن خانتکَ الأحبابُلا مُفشیاً سِراً إذا استَودَعته و تُفادُ منه حِکمَهٌ و صوابُ» « به هنگام فراغت چه همدم خوبی است کتاب ، اگر دوستان با تو کوتاهی کنند کتاب تو را سرگرم می کند .» « اگر رازی را به او بسپاری آن را فاش نمی کند و از آن حکمت و علوم مفید و شایسته نصیب تو می شود . » در حقیقت بیشترین تلاش قدما صرف حکمت و نصیحت و تعلیم شده و بیشتر به این جنبه ادب و معرفت توجه کرده اند . 3-3 . الف باء اولین اثر خاص کودکان سوریه « « الف باء » تنها اثر تألیف شده برای کودکان بود اما در این میان می توان اندک افرادی را دید که سعی کرده اند آثار خاص کودک تألیف کنند ؛ اگر چه باز هم در تفکر خود با دید آموزش کودک پیش رفته اند . « ابو الحجاج البلوی الأندلسی یوسف بن محمد » از علما و ادبا قرن هفتم ، اولین کسی بود که به فکر تألیف اثری ادبی و تعلیمی خاص کودکان افتاد . او کتاب « الف با » را برای تعلیم فرزند خود « عبدالرحیم » که هنگام کهنسالی شاعر به دنیا آمده بود ، سروده است . در مقدمه این کتاب می گوید : هذا کتابٌ ألف با صنعته یا ألِبّا مِن أجل نجلی المُرجیّ إذا شدا أن یُلبّا « این کتاب الف و با را ، ای پاره های دل من برای فرزند مورد انتظار خودم تألیف کردم . » با اینکه این کتاب در سطح بزرگسالان سروده شده و مناسب کودکان نمی باشد اما اندیشه تألیف برای کودکان اولین بار توسط او صورت گرفت . » 3-4. شعر تعلیمی در کشور سوریه « از آنجایی که اولین سرایندگان شعرها ، معلمان بودند و دیدگاه تعلیمی در آن غلبه داشت ، هدف تعلیم و تربیت در شعرها بیش از اهداف دیگر دیده می شود . و شعرهایی که در محدوده سال های ( 1936- 1958 م ) سروده شده دوره ای به نام شعر تعلیمی را تشکیل می دهد .آثار تألیف شده در این دوره ، با انتقاداتی از جانب نویسندگان ادبیات کودک مواجه شده است . « مصطفی خضر» ، « محمد علی کنعان »، این آثار را در سطح درک لغوی کودک دانسته اند . رعایت نکردن گروه های سنی ، یکی از مشکلات این کتاب ها می باشد .» « « عیسی الشماس » نیز ، تکیه بر پند و نصیحت مستقیم را به عنوان یکی از اشکالات کتاب ها معرفی می کند .» از جمله معلمانی که نقش عمده ای در مسیر ادبیات کودک داشته اند ، می- توان به « مصطفی الصواف » ، « جمیل سلطان » ، « عبدالکریم الحیدری» ، « نصره سعید » و « انور سلطان » و . . . اشاره کرد . 3-5 . ترجمه در کشور سوریه آشنایی با فرهنگ ها و ادبیات سرزمین های دیگر و ترجمه یکی از راه های انتقال فرهنگ و ادبیات یک منطقه به منطقه ی دیگر می باشد افرادی که خارج از منطقه با گونه ی جدید از ادبیات آشنا می شوند ، سعی می کنند این گونه جدید را وارد منطقه خود کنند و ترجمه ساده ترین روش برای این کار می باشد . از آنجایی که کشورهای عربی تحت سلطه حکومت عثمانی بودند ، لذا فعالیت های آن ها در ارتباط با یکدیگر بوده و نمی توان تا قبل از مرحله استقلال سوریه ، نقش شاعران مصری و تأثیر آن ها را بر دیگر کشورها نادیده گرفت . شروع ادبیات کودک در کشور سوریه با دیگر کشورهای عربی تفاوتی ندارد و ترجمه در منطقه عربی آغازگر شعر ناب کودک محسوب می شود . البته در بیشتر بررسی هایی که کتاب های نقدی ادبیات کودک چاپ شده به این مسأله اشاره نشده یا فقط اسمی از کتاب های ترجمه شده آورده شده است . گویی ناقدان نمی خواهند منشأ ادبیات کودک سوریه را ترجمه بدانند . پیش از این گفتیم اولین کتابی که با محتوی قصه منظوم به زبان حیوانات در نیمه اول قرن نوزدهم در جهان عرب منتشر شد ، دیوان العیون الیواقظ محمد عثمان جلال بود ؛ اما دیری نپایید « ادبیات عرب در سوریه انتشار کتابی به عنوان «النفثات» را به تجربه کرد . این کتاب که در اصل تالیف «ایفان کریلوف» از پیشگامان قصه ی کودکان روسیه بود ، « رزق الله حسون » برای اولین بار آن را به شعر ترجمه کرد و در لندن منتشر نمود ؛ اما از آنجا که اسلوب دیوان بسیار متکلف و مصنوع و مملوء از واژگان دشوار بود ، معلمان در مدارس به تدریس برخی از منظومه های آن که در لا به لای کتاب های درسی گنجانده شده بود ، رغبتی نشان ندانند . » 3-5-1. پیشینه تألیف کتب درسی « در اواخر قرن نوزدهم جنبشی متکامل در تالیف کتاب های مدارس سوریه شکل گرفت و از نمونه های آن می توان به « النفائس لتلامذة المدارس » از مؤلفی مجهول در سال 1886 م و «مدارج القراءة » در شش جلد نوشته ی « جرجس همام » در سال 1900 نام برد.» جرجس همام اهمیت گام به گام آموزش در مدارس را دریافته و کتابش را « گامهای آموزش» نامیده است . و در آن قصائدی با مضامین تهذیبی و اخلاقی گنجانده است . در سال 1866م « لویس صابونچی» کتابی با عنوان «اصول القراءة العربیة والتهذیب الادبیة » تالیف نمود و در آن از میراث ادبی - آنچه را که طبق دیدگاه خودش برای دانش آموزان مدارس مناسب بود – گلچین نمود . » « در سال 1910م « جرجس شلحت » بسیاری از امثال و حکم و قصائد «فرانسوا فنلون» مربی آموزش و پرورش و از ادباء کاتولیک فرانسه را در قالب شعر و نثر در کتابی با عنوان «النخبة من امثال فنلون » ترجمه نمود . هر چند که وی در ایده ترجمه آن طور که خود در مقدمه کتاب گفته است ، دنباله روی « رزق الله حسون » بوده است ؛ اما اسلوب و زبان شعری کتابش بسیار ساده و روان و سلیس و فاقد آرایه هایی ادبی و سجع می باشد . از اینرو زیبایی تجربه شلحت باعث شده است که مؤلفان کتاب های درسی از آن بهره گیرند و تدریس شعر و نثر آن را در مدارس مقرر نمایند . » «در سال 1923 م کتابی با عنوان « سلسلة محفوظات العربیة » در سه جلد از انتشارات « ترقی » در دمشق منتشر شد که نویسنده آن « عبد الرحمن سفرجلانی » بود . بر روی جلد کتاب و نیز اولین صفحه ی آن این عبارت نوشته شده است : متناسب با رده های سنی دانش آموزان کلاس های اول و دوم ابتدایی سوریه . « سفر جلانی » در مقدمه کتاب اشاره کرده است که وی متن کتاب را انتخاب کرده و آن را برای روخوانی و حفظ کردن در اختیار کودکان قرار داده است . وی از آثار علی بن ابی طالب ، شافعی ، متنبی ، طه حسین ، احمد شوقی ، حافظ ابراهیم ، و .... در نظم و نثر بهره جسته است . » بنابر آنچه گفته شد می توان گفت که ادبیات کودک در سوریه متاثر از تجربه های ادبی جهانی در این زمینه و با تکیه بر ترجمه و اقتباس از میراث ادبی عربی شکل گرفته و بر تلاش های فردی استوار بوده و به صورت جنبش ادبی مطرح نشده است . هدف مؤلفان نیز به طور واضح ارائه تجربه های ادبی خود به همه کودکان نبوده است ، بلکه آثار این نویسندگان تنها در خدمت دانش آموزان مدارس به کار گرفته شده است . از دهه سوم قرن بیستم شاهد شکل گیری شعر کودکی هستیم که مبتنی بر تجربه و ابداع و ابتکار شاعران عرب می باشد . « در سال 1928م « جمیل سلطان » مدیر بخش آموزش ابتدایی در سازمان آموزش و پرورش سوریه دو قصیده با عنوان «پسرک و گنجشک » و «مربض الشم الاسود » برای کودکان سرود و در آن زبانی ساده و روان و شیرین به کار گرفت که تا حدودی مناسب با دنیای کودکان می باشد. وی علاوه بر این دو قصیده ، قصائد دیگری نیز برای کودکان سروده و آنها را در کتاب های درسی وارد کرده است ؛ اما علیرغم کثرت قصائد ، آن ها را در مجموعه ای مستقل تدوین و منتشر ننمود است . موضوع غالب سرود های جمیل سلطان درباره اشیاء و ابزاری مانند مدرسه ، خیابان ، خانه ، خط کش ، قلم ، کتاب ، بخاری ، مغازه و .... می باشد که کودک در محیط زندگی ، آنها را تجربه می کند . وی هم چنین فراموش نمی- کند که به وسیله شعر در کودک نسبت به امت عرب و افتخارات آنها احساسات حماسی بر انگیزد و از این طریق حس ملی گرایی را در او تقویت کند . » 3-6 . پیشتازی شعر بر قصه در ادبیات کودک سوریه بنابر این می توان گفت شعر کودک در سوریه بر قصه پیشتاز بوده است ؛ زیرا شعر در سایه تعلیم و تربیت رشد کرده و اکثر کسانی که به آن روی آوردند ، معلمان و مسؤولان آموزش و پرورش بودند . « آنها از شعر برای بهبود روشهای تعلیمی بهره جسته اند که برای القاء کردن ارزش های تربیتی مرتبط به ارزش های روحی و روانی تلاش می کند. » « شعر بر سرودها و گفتگو ها و قصائد و نمایشنامه هایی تمرکز یافته بود که صبغه ملی داشت و در روح کودک حس ملی گرایی را بر می انگیخت و همگی به دنبال پرورش شخصیت کودک و تلقین اصول اخلاقی مانند محبت و فداکاری و خوش رفتاری با ضعیفان و میهن پرستی و عادت دادن کودک به آنها بوده است . » « در سال 1936 م « مصطفی صواف » کتاب «سرودهای جوانان »را تالیف نمود . وی در مقدمه آن گفته است : این کتاب مجموعه سرودهای ملی برای دانش آموزان مدارس به طور اخص و فرزندان ملت به طور اعم می باشد که شاعران بزرگ سوریه آنها را سروده اند . در سال 1937م جمیل سلطان ، انور سلطان و عبد الرحمن سفر جلانی به تقلید از اسلوب محمد هراوی کتاب « استظهار الصور فی ادب البنین و البنات » را در دو مجموعه منتشر نمودند و در باره موضوعاتی مانند سوزن ، کشاورز ، خرگوش ، جوجه ، اعتماد به نفس ، علم و ... سخن گفته اند . » «در سال 1937م « عبد الله کریم حیدری » کتابی با عنوان « باغچه اشعار مدرسه » در حلب منتسر نمود و آن را به مسؤولان آموزش و پرورش جهان عرب و فرزندانش تقدیم نمود. وی به حق ، پیشگام شعر کودک سوریه به شمار می رود و جایگاهی همانند محمد هراوی در شعر کودک مصر دارد . » زبان شعری ایشان ساده و روان و شیرین می باشد . وی اشعارش را در بحرهای کوتاه سروده است . کتاب ها مرحله ابتدایی در سوریه از دیوان وی بهره برده و بسیاری از قصائد وی ضمیمه کتاب های کلاس دوم ابتدایی گردید که برای اولین بار در سال 1948م به چاپ رسید . موضوع اشعار وی درباره علم ، تربیت ، اخلاق ، کشاورز ، وحدت و فصول چهار گانه بود . « در دوره ای که هنوز حضور زن در جامعه عرب به عنوان شاعر پدیده ای استثنایی بود به شاعری برمی خوریم که مجموعه شعری کاملی برای کودکان تحت عنوان « روضه الأطفال » در 1934 م منتشر نموده و بر روی جلد آن نوشته شده است : سرودهای تهذیبی برای دانش آموزان خردسال دختر و پسر. این شاعر « جسمانی حبیب شقراء » می باشد . از مقدمه ای که وی بر دیوان نوشته شده ، چنین به نظر می رسد که در آن دوره مدارس احساس نیاز شدیدی به شعر کودک داشته و وزارت آموزش و پرورش از شاعران خواسته است این نیاز را برطرف نمایند . این موضوع خود نشان می دهد که شعر کودک غالبا برای پاسخ گویی به غرض تعلیمی سروده شده است.» « در سال 1945 م « نصره سعید » ، دیوان « سروده های کودکی » را منتشر نمود و معلمان ، آن را در مدارس پیش دبستانی ، ابتدایی ، راهنمایی و دبیرستان تدریس کردند . » به طور کلی می توان گفت شعر کودک در این دوره مبتنی بر تلاش های فردی بوده و ارزش های تربیتی و اخلاقی حکیمانه و رویکرد تهذیبی و روحیه اصلاح گرایی با اسلوب مواعظ و پند و اندرز بر آن ها غالب می باشد . « پس از آنکه سوریه در سال 1945 م استقلال سیاسی خود را بدست آورد و جمهوری سوریه را تأسیس شد ، آموزش در سطح وسیعی گسترش یافت و تعداد دانش آموزانی که خارج از حیطه مدرسه به دنبال کتاب بودند ، افزایش یافت . از این رو برخی از ناشران به اقتباس از اسطوره ها و حکایت های عامیانه خود فلوکلوریک و مناسب کردن آن ها با گروه- های سنی مخاطبان پرداختند . موضوع بخش اعظم این کتاب ها بر محور ابلیس ها ، شیاطین ، بدخواهان ، غول ، کتوله ، جن و حیوان می چرخید . توجه به زندگی رسول اکرم – صلّی الله علیه وآله و سلم - و حکما و قهرمانان بعد دیگری از ادبیات کودک را تشکیل می داد . ادبیات کودک هنوز جنبه تعلیمی داشت و هنوز بر فضایل و اصول اخلاقی مبتنی بود و کودکان را با زبانی مخاطب قرار می داد که بیش از هر چیز به زبان بزرگسالان نزدیک تر شده و از حوزه ادبیات کودک بسیار دور بود و هدف آن ، بالا بردن سطح آگاهی و تربیت کودک ، سود مادی بوده است .» « شعر کودک بر خلاف قصه از اسطوره و حکایت عامیانه بهره نجسته و به دور از این جریان سیر تکامل خود را طی کرده است . موضوع های شعر به جدیت و همگامی با عقل کودک و راهنمایی او برای در پیش گرفتن راه صحیح در زندگی بوده است . با آغاز دهه شصت تعداد نویسندگان در عرصه ادبیات کودک افزایش یافت و نویسندگان با اهداف ادبیات نوین کودک پیش از پیش آشنا شدند و دیگر به تألیف و ترجمه قصه اکتفا نکردند و به میراث کهن روی آوردند و از سرچشمه های آن بهرمند شدند ، اما آنها در این مرحله نیز در دام ابهام و پیچدگی قرار گرفتند و بین روی آوردن یا نیاوردن به این رویکرد قرار گرفتند که عبارتند از: الف) تلاش برای بازگشت به گذشته و اقتباس ارزش ها و آرمان ها از آن و انتقال به کودکانی که در عصر حاضر زندگی می کنند . ب ) انکار گذشته به طور کلی و تمایل به تألیف و ترجمه قصه های جدید از دیگر ملل بدون در نظر گرفتن تناسب آن ها با کودکان سوریه . » 3-7 . احیای قصه در ادبیات کودک سوریه « وزرات آموزش و پرورش اهمیت قصه در تعلیم و تربیت کودکان را دریافت . از این رو طی مصوبه ای در تاریخ ( 17 ، 9 ، 1967 ) تدریس قصه را در برنامه های آموزشی مدارس ابتدایی تصویب نمود و کتاب هایی با موضوعات شبه داستانی برای کلاس های پنجم و ششم مدارس ابتدایی در نظر گرفت . که در این راستا « منیر خیر » کتابی با عنوان « قصه- های کوتاه » را برای دانش آموزان کلاس پنجم تنظیم کرد . این کتاب شامل شش قصه می باشد و به نظر می رسد همه قصه ها به جزء قصه « درخت کوچک لیمون » ترجمه شده از ادبیات سایر ملل باشد . « یوسف بنا » و « عادل زریت » نیز کتابی با عنوان « قصه های گلچین » برای دانش آموزان کلاس شش ام تهیه کرده و در سال 1970 م منتشر نمودند. و در آن از آثار ادبی نویسندگان سوریه ، ادیب و نحوی « عبدالرحمن پاشا » و « عبدالله عبد » و نوشته های مستشرق آلمانی « زیغرد هونکه » و بخشی از خاطرات فضانورد روسی « فالنتینا » و نمایشنامه « قطره آب » از « سلیمان عیسی » استفاده کردند .» 3-7-1. نمونه هایی از داستان های اولیه قصه به عنوان یک جنس ادبی خاص در کتب درسی شناخته شده نبود و تنها بعنوان یک متن در کتاب درسی «قرائت» جهت خواندن بی صدا و آشکار رخنه کرده بود ؛ به عنوان مثال متنی شبیه داستان در کتاب کلاس پنجم ابتدایی صفحه 105در سال1954 م با عنوان « لا سحر فی الکلمات » (جادویی در سخنان نیست ) به شکل ذیل آمده است ؛ « سعید کودکی سهل انگار است. او در یک روز ، ابتدا بر شاخه درخت سیب آویزان شد وشاخه را شکست و سپس در حالیکه عروسک خواهرش را در دست داشت از درختی بالا رفت پس گیسوان عروسک از هم گسسته شد و بصورت رشته رشته در آمد و به یک ظرف جدیدی برخورد کرد و آنرا شکست و پس از هر اتفاقی اقدام به معذرت خواهی می کرد و می گفت «ببخشید» او فکر می کرد که با گفتن این جمله مورد بخشش قرار میگرفت . و در روز بعد اعضای خانواده مشغول صرف شام بودند و سعید ندانسته خامه را بر روی فرش ریخت و گفت «متأسفم» مادرش بجای تنبیه و سرزنش او شال سفید رنگ خود را برداشت و بصورت دستاری بر روی سر سعید گذاشت و یک میله شیشه ای که آنرا از رخت آویز جدا کرده بود به او داد و به او گفت: اکنون تو جادوگر هستی و این عصای جادویی تو است ، پس جمله ی جادویی خود را تکرار کن . کلمه ی «متأسفم» را دهها بار بر روی لکه چربی تکرار کن . او سخن مادر را اطاعت کرد و شروع به گفتن کلمه من متأسفم نمود و آنرا تکرار می کرد. دیگر خانواده ریشخند خود را پنهان می نمودند ؛ پس چون سعید از گفتن آن عبارت فارغ شد مادر به او گفت آیا لکه پاک شد؟ سعید در حالیکه بغض او را خفه کرده بود گفت : نه، اگر یک میلیون بار هم بگم «من متأسفم» لکه از بین نمی رود. من خواستم ، همین را بدانی ، کلمه من متأسفم لکه را برطرف نمی کند ، لکه ای که با کمی توجه و دقت می توان از وقوع آن جلوگیری کرد. و پس از آن دیگر مادر سعید ، هیچگونه سهل انگاری و بی توجهی از او ندید زیرا که میله شیشه ای(عصای جادویی) در انتظار او بود.» 3-7-1-1 . نقد و بررسی داستان شرح : این داستان در بین دروس قرار گرفته بدون اینکه علامت و نشانه ای داشته باشد که آنرا از دروس دیگر متمایز کند و هیچ نشانه ای از قصه بودن آن ، مشاهده نمی شود و می توان ملاحظه کرد که : جمله های آن بلند هستند ، متن آن دشوار است و عنوان آن نیز آسان نیست . داستان به دو بخش تقسیم شده و در یک جریان خانوادگی دو شخصیت در آن خودنمایی کردند. اما از لحاظ هماهنگی نوشتاری ، شیوه ی نگارش قصه در آن رعایت نشده زیرا که در آن ، گفتگو با شرح و توضیح درهم شده است. قصه به استقلال عنوان اهتمام فراوان نموده و در قصه روش ارائه مستقیم مطالب برگزیده شده ، قصه ، روش ارائه مستقیم مطالب را برگزیده و تصریح کرده که : سعید کودکی سهل انگار بود و این فرصت را در اختیار کودک مخاطب قرار نداده که خود، این ویژگی و پدیده ی سهل انگاری را از رفتار سعید برداشت کند . سپس قصه از عرضه مستقیم مفاهیم به برداشت و نتیجه گیری مخاطب تغییر روش داد آنگاه که ارزش را در لا به لای مفاهیم عرضه کرد و آن هنگامی است که سعید به اشتباه خود پی برد. اما دیری نپایید که روش ارائه مستقیم تعالیم دوباره قد علم کرد و آن هنگامی است که مادر در پایان داستان با گفتن: (این همان چیزی است که می خواستم ، بدانی) به پیام داستان اشاره مستقیم نمود. این قصه با در برداشتن ارزش هایی که در چارچوب روابط اجتماعی در خود جای داده بود وظیفه ی آموزشی خود را در انتقال مفاهیم آموزشی و تربیتی به نحو أحسن ایفا نمود و مسائلی همچون محافظت و نگهداری از اسباب و اثاث منزل و رعایت پاکیزگی و بهداشت ، و احترام به مادر و رعایت رفتار پسندیده بر سر سفره و تصویری کلی از آنچه که انسان در دوران زندگی و روابط خود با دیگران باید رعایت کند ، را به خوبی انتقال نمود و نیز یک نشانه مشخصی را برای جادوگر یاد آور شده که همانا خنداندن دیگران است. و از آن هنگام به بعد ادبیات کودک شروع به دسته بندی گونه های متنوعی از ذخیره های فرهنگی و ادبی نمود . « سازمان « الطلائع » نیز همزمان با انتشار مجله « اسامه » ماهنامه ای با عنوان « الطلیعی » در پنجاه هزار نسخه منتشر نمود و در سال 1972 م نیز مجله « الرافعی » برای کودکان انتشار یافت . این مجله شاعران و نویسندگان را به همکاری در ادبیات کودک چه بوسیله ترجمه و چه تألیف تشویق نمود . » 3-7-2 . پیشگامان احیای قصه در ادبیات کودک سوریه « قصه کودک به معنای علمی و هنری آن با حضور چهار تن از نویسندگان « عادل ابوشنب » ، « زکریاء تامر » ، « عبدالله عبد » ، « دلال حاتم » در عرصه ادبیات کودک پا به وجود نهاده است و این نویسندگان در نوشتن قصه برای کودکان بسیار توانمند بودند و نقش مهمی در غنی سازی تجربه کودک به طور کلی داشتند . عادل ابوشنب و زکریاء تامر در آگاه کردن افکار فرهنگی عموم نسبت به این جنس ادبی نوپا در جهان نقش مهمی ایفا نمودند و هر دو به طور متوالی ریاست تحریریه مجله اسامه را به عهده داشتند .» ادبیات کودک را فقط دو پدیده مهم آن را معرفی می کند . یکی از پدیده ها شعری و دیگری داستانی و هر دو پدیده شایسته عنایت و پرداختن و توجه خاص می باشند و سرآغاز آنها کشور عربی سوریه است. 3-7-2-1. سلیمان عیسی و آثار او در زمینه ادبیات کودک « از شاعران پیشگام در عرصه شعر می توان به « سلیمان عیسی » اشاره کرد که قصائد و نمایشنامه های منظوم متعددی را برای کودکان را به رشته ی نظم درآورده است . از آثار وی می توان به « دیوان کودکان » ، نمایشنامه های غنایی « آینده » و « رودخانه » اشاره کرد .» « « سلیمان عیسی » که پیش از این شاعر وحدت عربی بود ؛ اما پس از اینکه جدایی و تقسیم سرزمین های عربی رویای او را برباد داد و شکست باعث سقوط پرچم وحدت گردید این شاعر بزرگ که دم از اتحاد می زد به ادبیات کودک روی آورد تاخود را از شکستی که از قشر بزرگسال عایدش شد ، برهاند . پس دست های خود را از سنگ هایی که در مبارزه با دشمن به کار می برد ، خالی کرد و به فریاد در صحرا پایان داد. او پس از شکست رویای اتحاد و انفصال سرزمینی های عرب از همدیگر و رها کردن شعر و ادبیات اتحاد ویکپارچگی و روی آوردن به ادبیات کودک اولین دیوان کامل خود را نوشت » ، « که در سال 1969م به عنوان « دیوان الأطفال » برای کودکان سوریه چاپ گردید . این دیوان ، نوعی انتقال از مرحله کودکی به مرحله نوجوانی شعر کودک سوریه محسوب می شود . و به عنوان « دیوان الأطفال » برای کودکان سوریه چاپ گردید . در این دیوان که شیوه ای متفاوت از مجموعه های پیشین در پیش گرفته بود شعر از حالت خطابی ، و شکل و مضمون کلاسیک و از پند و نصیحت مستقیم فاصله گرفت . او توانست به خوبی ، کودکان و دوره ی کودکی و نیازهای روحی و تربیتی آنها را درک کند و ارزش های اخلاقی و تفریحی و انسانی را در شعر خود جمع کند .» « ایشان علاوه بر دیوان مذکور ، نمایشنامه « النهر » و « اوبریت المستقبل » و نمایشنامه های شعری و غنایی برای کودکان نوشت و پس از آنها نمایشنامه « میسون » و قصیده های دیگری را نوشت . او در مقدمه نمایشنامه های آهنگین خود ، برای کودکان با غم و اندوه از محرومیت های کودکان سخن می گوید و اظهار می کند : کودکان ما محروم هستند و همچون گیاهان صحرایی زندگی می کنند که همیشه در خشکی و تشنگی به سرمی برند. و شاعران ما حتی یک روز هم که شده از اسبان چوبی خود پایین نیامدند تا با سروده ای همبازی کودکان ما شوند یا شعر و ترانه ایی را برلبان او جاری سازند. نزدیک بود ادبیات عرب بطور غم انگیزی از ادبیات کودکان تهی گردد و شعر کودکان در آن به کلی یافت نشود. براین پندار، خودم شخصاّ شروع به نوشتن برای کودکان نمودم و دغدغه ها و نگرانی هایم را به آنان انتقال دادم. » 3-7-2-1-1 . نمونه از اشعار و قصاید سلیمان عیسی در دیوان اشعار کودکان او این شعر دسته جمعی است که می خواست این سرود صبحگاهی همه کودکان باطلوع آفتاب هر روزشان باشد . «القبلة الاو لى في الصباح لجبهة الفلاح ، لمعول الفلاح لساعد الفلاح ، الساعد المفتول تحبه الحقول ، تعطيه ما يشاء من ثمرمن غلة دفقة المطر ، و تضحك البلاد  لموسم الحصاد ، و يسعد البشر » «بوسه اول بامداد ، بوسه برپیشانی کشاورز » « بوسه بردست کشاورز ، بوسه بر بیل کشاورز » « به ساق دست قوی او ، کشتزارها، درود می فرستند » « آنچه را می خواهد از میوه و ثمره به او می دهند » « هر چه را بخواهد از حبوبات و غلات ، آن هم به وفور و فروانی ریزش باران وبا کار وتلاش اوسرزمین ماخندان می شود » « درهنگام برداشت محصول و آنگاه آدمی خوشبخت می شود. » و نمونه ای از نمایشنامه های منظوم برای کودکان صدای این سرود همگانی در آسمان کشورهای عربی می پیچد و در آن ، رویاها وآرزوهای کودکان بر زبان جاری می گردد کودکانی که با تلاش و کوشش خود درصدد ساختن مدرسه خود هستند . سلیمان عیسی در مورد قصیدهایی که احمدشوقی برای کودکان نوشت اظهار نظر میکند و می گوید که احمدشوقی برای کودکان نوشت ، اما به زبان بزرگسالان، مادرصدد آن هستیم که ببینیم این اظهار نظری که درمورد شوقی کرده تا چه حد درمورد او صحت دارد. سلیمان عیسی در قصیده ای که بنابه گفته خود برای دخترش « بادیه » که هشت ساله بود نوشته است و عنوان قصیده « دخترکی که پدرخود را بیدار میکند » است و با یک دختر هشت ساله صحبت می کند ولی بعضی از ابیات آن درحد درک و فهم کودکان دوساله یا ده ساله نیست و متناسب با کودکان نوشکفته وکم سن وسال نبوده است . و هم اکنون خود همانند احمدشوقی دیروزی است که برای کودکان می نوشت اما بعضی نوشته های او به زبان بزرگسالان بود یا به عبارت واضح تربرای کودکان درسایه نگرش ودیدگاه بزرگترها می نوشت. سلیمان عیسی این گره را خود ازهر شخص دیگری در احمدشوقی وسپس درآثارخود درک کرده و به آن پی برده بود ولی او به جای سعی و تلاش برای رهایی از آن می بینیم که مصرانه از آن دفاع می کند آنگاه که می گوید : « من سعی کردم که داستانهایم در سطحی باشند که بتوانند وسیله ای جهت ترغیب کودکان به پایبندی به زبان عربی صحیح باشند و توانایی های او را برای درک و فهم مطالب ادبی که عقل و قلب او را مورد خطاب قرار می دهند بدون اینکه فراتر از سطح درک و فهم کودکان سخن بگویم یا داستانهایم را در حدی بسیار پایین بنویسم . به نظر من هر ناقد ادبی که خواهان نوشتن در حد سطح درک و فهم کودکان باشد ، هرگز دعوت به نوشتن در حد پایین نمی کند ؛ بلکه تنها می خواهد متناسب با توانایی های او برایش بنویسیم و آن ناقد خواهان کوتاه شدن فاصله فکری نویسنده ، و مجموعه افراد مخاطب (کودکان ) بخصوص کودکان 3 تا 6 سال است ، که در واقع از ادبیات متناسب و هم سطح خود محرومند و استعدادهای انها زیر چنگال های قهرمانان تجارت ادبیات کودک محو می شود .» 3-7-2-1-2 . دنیای کودکان در آثار سلیمان عیسی او در بیشتر اشعار خود دنیای کودکان را در نظر گرفته و سعی کرده اصول شعر کودک را در نظر بگیرد ، حتی در ابتدای دیوان الأطفال خود ، بعضی از خصوصیات شعر کودک را بیان می کند .« لعبتی » از جمله شعرهایی است که شاعر به خوبی توانسته با دنیای کودک رابطه برقرار کند . سَمَيتها مَها قلبي يُحِبهاشَقراء لعبتي تفهم لهجتيألبَستُها الحرير فأوشكت تطيربوجهها الجميل وخَصرُها النحيلحبيبتي مها كل الهوى لها » « نام او را مها گذاشتم ، دلم بسیار دوستش دارد » « عروسک من بور است ، سخنانم را می فهمد » « لباس های حریر بر او پوشاندم ، از شادی نزدیک بود به پرواز درآید » « با روی خوشکل و زیبا او ، و کمر باریک خود » « عزیز من مها ، فقط به او عشق می ورزم » سلیمان عیسی در شعرهای « دیوان الأطفال » موضوعاتی چون طبیعت ، میراث فرهنگی ، میهن پرستی ، فلسطین ، توصیف کودک را برای کودکان به نظم درآورده است . 3-7-2-2 . زکریا تامر ؛ نویسنده ای با ایده هایی نو و اهداف متعالی « زکریا تامر ‌نویسنده ، روزنامه‌نگار و طنزپرداز‌ سوری ، در سال ۱۹۳۱ در دمشق به دنیا آمد. اولین داستان‌های خود را در سال ۱۹۶۰ منتشر کرد و از سال ۱۹۸۱ م در انگلستان زندگی می‌کند. شاید به ‌همین ‌خاطر نسبت به سایر نویسندگان معاصر عرب از تفکرات مدرن‌تری برخوردار است. او از مهم‌ترین نویسندگان داستان کوتاه در جهان عرب به شمار می‌آید. داستان‌های او فضایی سوررئال دارند و گاهی به حکایت‌های عامیانه پهلو می‌زنند . عنصر طنز در آن‌ها برجسته است و به زبانی ساده نوشته شده‌اند. تامر با ترکیب همه‌ این‌ها که سبکی منحصر به فرد را برای او ایجاد کرده است ، پیرامونش را نقد می‌کند و چون آینه‌ای تمام ‌قد در مقابل جامعه‌ی عرب ایستاده است. او در حوزه‌ی ادبیات کودک هم فعالیت می‌کند و آثار ارزشمندی نیز در این زمینه خلق کرده است. تامر سردبیری مجله‌های مختلف عربی از جمله الموقف الادبی و اسامه را برعهده داشته است. در سال 2009م دو جایزه در جهان عرب به زکریا تامر تعلق گرفت ؛ یکی جایزه ی « بلو مترو پلیس المجادی بن ظاهر » و دیگری جایزه‌ی « قاهره برای قصه‌کوتاه ». آثار زکریا تامر به زبان‌های مختلف ترجمه شده و داستانی از او در حوزه‌ی کودک توسط مصطفی رحماندوست به شعر برگردانده شده و با نام « درسی برای گنجشک » به چاپ رسیده است. همچنین چند داستان کوتاه از او به صورت تک‌ داستان به فارسی ترجمه شده که در کتاب‌هایی که به صورت گزیده‌ی داستان درمی‌آیند یا در فضای مجازی و یا در مجلات ، منتشر شده‌اند.» پدیده دیگری که در زمینه ادبیات توجه من را به خود جلب کرد و خاستگاه آن سوریه است ، همانا نوشته های داستانی و نویسنده ی معروف « زکریا تامر » است . زکریا درباره تجربه جدید خود در نوشتن برای کودکان می گوید : « من بیش از صد قصه برای کودکان نوشتم و فکر می کنم که قصه ها ، موضوعات متنوعی را در برمی گیرند و در آن ها تلاش نمودم ، ارزش هایی که شایسته است کودکان آن ها را ملاک و سرلوحه معتقدات و باورهای خود قرار دهند را برایشان مجسم نمایم . سعی کردم تکه ای کوچک اما مستحکم و استوار از این دنیای بزرگ و پهناور به کودک ببخشم تا بر روی آن بایستد و با چشمانی بینا به محیط پیرامون خود بنگرد و دوست را از دشمن بشناسد و تشخیص دهد . » اما در مورد انگیزه هایی که او را به نوشتن برای کودک تشویق و ترغیب کرد ، می- گوید : « هنگامی که جنگ حزیران پیش آمد و عواقب و نتایج آن رقم خورد ، ارتباط من با جهان واقع بیشتر شد و بر شدت آن افزوده شد . در این هنگام دید من نسبت به کودکان عوض شد . این کودکان همان نسلی است که در آینده نزدیک باید رو در روی دشمن مکار قرار گیرد ؛ لذا باید او را آگاه ساخت و به او قدرت و حس مبارزه طلبی و تلاش مضاعف برای گام برداشتن در جهت ایجاد تغییر مثبت و مداومت و محافظت بر این حس و انگیزه در او قرار داد. این نسل باید شهامت ایثار و فداکاری و از خود گذشتگی داشته باشد و آن ها را در راه رسیدن به آزادی و گسترش عدالت و خوشبختی به کار گیرد . 3- 7-2-2-1 . نمونه ای از قصه های تعلیمی زکریا تامر از نوشته های زکریا تامر که برای نسل آینده نوشته و آن قصه ای است با عنوان « چرا رود خاموش شد » می باشد. كان النهر في الأيام القديمة قادراً على الكلام، وكان يحلو له التحدث مع الأطفال الذين يقصدونه ليشربوا من مائه ويغسلوا وجوههم وأيديهم ، فيسألهم مازحاً: "هل الأرض تدور حول الشمس أم الشمس تدور حول الأرض و . . .» در زمان گذشته رود می توانست سخن بگوید و از سخن گقتن با کودکان که به طرفش می آمدند تا از آب آن بنوشند و دست و صورتشان را بشویند خوشش می آید . لذا با شوخی از آنها با شوخی می پرسد : آیا زمین به دور خورشید می چرخد یا این خورشید است که به دور زمین در گردش است و ... . « اغلب داستان‌های تامر در فضای سوررئال و با زبانی ساده نوشته شده‌ و طنز از مهم‌ترین عناصر آثار اوست. تامر در زمینه‌ی ادبیات کودک کتاب‌های ارزشمندی منتشر کرده که «جوجه‌تیغی » و « ببرها در روز دهم » از معروف‌ترین آن‌هاست.» « زکریا تامر در سال 1968 م به نویسندگی براي کودکان توجه نشان داد. زبان و مفاهیم خاص وي در مورد کودکان توجه عده زیادي را به خود برانگیخت . « احمد محمد عطیه » در این مورد می گوید : تامر داستانهاي بسیاري را براي کودکان به رشته تحریر در آورد که در سرتاسر سرزمینهاي عربی حتی اروپا و اسرائیل منتشر و آثار وي به انواع زبانهاي زنده دنیا ترجمه شده است . داستانهاي وي ، شکل دهنده آغاز راه صحیح براي کودکان عرب بود که با زبانی بدیع و در قالب هنري مدرن ، ارزشهاي انسانی ، قومی و مبارزه طلبی را می گستراند . تامر بر این باور بود که کودکان در اجتماعی که پدران و مادران از ستم و جور و بیچارگی رنج می برند ، امکان ندارد از رشدي سالم و مطلوب برخوردار باشند. از این رو توجه حقیقی و ویژه به کودکان را در گرو توجه همزمان به بزرگترها میدانست. در نظر وي ، گام اولی که باید برداشته شود ، آزاد سازي بزرگترها ست از هر آنچه که انسانیت آنان را خدشه دار می سازد وجلو پیشرفت آنان را می گیرد . » شکست معروف سال 1967 م اعراب از اسرائیل ، ارتباط نزدیکی با تحول ادبیات داستانی کودك در سرزمینهاي عربی دارد . این شکست تأثیر زیادي بر نویسندگان حوزه ادبیات کودك در سرزمینهاي عربی داشت ، واین شکست بر روي زکریا تامر نیز بسیار تأثیر گذار بود و نقش مهمی در تعیین مسیر داستان نویسی وي داشت . تامر خود در این باره می گوید : « زمانی که نتیجه ي جنگ 1967 م مشخص شد ؛ ارتباط من با واقعیت بیشتر گشت و دیدگاه من نسبت به کودکان وسعت بیشتري یافت. آنان نسلی بودند که میبایست به این دشمن وحشی پاسخ می گفتند ؛ پس باید به آنان حس مبارزه میدادیم. آنها باید شدیداً تغییر میکردند تا به نسلی تبدیل شوند که قادر به ایثارگري و قربانی کردن خود در راه عدالت و آزادي و سعادت باشد . » « زکریا تامر نیز از آن زمان به بعد ، بالغ بر 150 داستان براي کودکان ، منتشر ساخت که بسیار مورد استقبال قرار گرفت . مجموعه داستانهاي وي در این زمینه « لماذا سکت النهر » ، « قالت الوردة للسنونو » ، « البیت » و « بلاد الأرانب » نام دارد . تعدادي از تک داستانهاي وي نیز که به صورت کتابچه هایی کوچک و مصور در اختیار کودکان قرار گرفته است ، عبارتند از : « جواد الأرض الخضر اء » ، « الحمامۀ البیضاء » ، « یوم بلا مدرسۀ » ، « ندم حصان » ، « غزال محب لأسئلۀ » ، « المطر » ، « القنفذ » ، « بیت للورقۀ البیضاء » ، « الغضب » ، « ضحکۀ الشمس » ، « الشجرة الخضراء » و... .» تامر بر این باور بود، که عرضه کتاب ناپسند براي کودکان گناهی است که آثار منفی آن درشخصیت کودك به هنگام بزرگسالی نمایان میگردد. وي مؤسسات فرهنگی را مسئول رشد فکري و فرهنگی کودك می دانست . 3-7-2-3 . رزق الله حسون و ترجمه حکایت های کیدلوف روسی « اولین تلاش هایی که در زمینه ترجمه شعر در سوریه صورت گرفته به سال 1867 م بر می گردد . رزق الله حسون شاعر حلبی « النفثات » را در این سال ترجمه نمود . این کتاب ترجمه منظوم حکایت های « کیدلوف » یکی از پیشگامان ادبیات کودک روسیه می باشد . کار او تقریبا شبیه کار محمد عثمان جلال می باشد ولی از لحاظ کیفیت و سبک ترجمه و شاعری ترجمه عثمان جلال بهتر می باشد . از جمله شعرهای مترجم حسون در این کتاب می توان به شعر « صید الأسد » اشاره کرد : لیثُ و ذئبُ و ثعلبو کلبُ صیدُ مجرَّبتشارکوا باتفاقفی الصید مِن کل مأدبو إن یکونوا جمیعاً و الکلُّ یسَمی و یَتَعبتشارک بالتساوی قَسَما بِعَقدٍ مرتب» « ببر و گرگ و روباهی ، و یک سگ شکاری با تجربه » « همه دست به دست هم داده ، و در شکار با هم شراکت نمودند » « و اینکه همه با هم باشند ، و همه به یک اندازه کار کنند و زحمت بکشند » « و بر مساوات مشارکت کردند ، و در یک پیمان منظم قسم خوردند » 3-7-2-4 . لینا کیلانی و آثار ارزشمند او برای کودکان « « لینا کیلانی » نویسنده ای سوری است که از مشهورترین نویسندگان کودک در سوریه و جهان عرب به حساب می آید . او در دمشق در سال 1969م به دنیا آمد . پدر وی افسر ستاد جنگ در نیروی نظامی عربی سوری در رسته توپخانه بود . مادر لینا نویسنده معروف سوری قمر کیلانی است که در سوریه و در همه جهان عرب در دهه ششم ، در ادبیات و روزنامه نگاری شهرت کسب کرد . لینا کیلانی تا سال 1990م در اتحادیه عرب ، دفتر منطقه ای سازمان عرب برای توسعه و رشد کشاورزی ، مشغول کار بود . پس از آن از سال 1992م خود را وقف فعالیت های ادبی کرد . از دوره دانشگاهی تعدادی از داستان های ادبی برای کودکان نوشت و از سال 1995م به نشر داستان های خود برای کودکان در مطبوعات سوری « تشرین» ، « البعث » ، « الثوره » و دیگر مطبوعات سوری و عربی پرداخت ، و تا کنون به صورت هفتگی ، در مجله کودکان با داستان های کوتاه و مقاله های انتقادی مشارکت دارد . لینا کیلانی ضمیمه ای برای کودکان در روزنامه « تشرین » می نویسد . وی همچنین مجله «زن عربی » را تأسیس کرد و این علاوه بر مشارکت او در تأسیس ضمیمه ای برای کودکان در روزنامه « البعث » است . او در مجله « العربی الصغیر » ، « اسامه » و « باسم » نیز فعالیت می کند و در تلویزیون هم فعالیت های متعددی برای کودکان انجام داده است . علاوه بر این او به نقد ادبیات کودک مشغول شده است . از آثار او برای کودکان می توان از مجموعه های داستانی « العصافیر لا تحب الزجاج » ، « الجزیرة السعیدة » ، « رحلة الأمل » ، « سمکة المغرورة » ، « مغامرات الکلب فوفو » ، « الغزالة » ، « ریم » ، « السمکة سیرا » ، « الدحلام الذهبیة » ، « الغراب غاق » در دو جلد ، « الحلم و المستقبل » ، « الأحلام الخضراء » ، « من وحی الأنبیاء » ، و ... » 3-7-2-5 . جرجیس شلحت مترجم حکایت های اسقف فنلون او در سال 1910 م حکایت « أسقف فنلون » را به صورت قصه منظوم ترجمه کرد و حکایت های منثور را نیز به آن اضافه نمود این کتاب به نسبت کتاب رزق الله حسون از روانی بیشتری برخوردار می باشد . از جمله حکایت های این کتاب « ثعلبان » می باشد . إثنان مِن ثَعالبِ البیداء تَصاحبا للصیدِ فی الصحراءفَواحدٌ کان کبیر السِنِّ و قد غدا أدیمه کالشنِّتَسَلِّلا إلی بیوتِ القریة فَخَنَقا بَعضَ الدِّجاجِ خفیةِو بعدَ ذاک انتَشبَ اللجاج بینهما و احتَدَم الحجاجِ» « دوتا از روباه های صحرا ، در بیابان برای شکار رفیق هم شدند » « یکی از آن دو مسن تر بود ، و عهد حمله و چالاکی او به سر رسیده بود » « یواشکی به خانه های روستا سرک کشیدند ، و یواشکی بعضی از مرغان روستا را خفه کردند» « و پس از آن دشمنی میان آن دو شروع شد ، و لج و لجبازی بالا گرفت و ... » « مربیان دریافتند که داستان ، تصویر مورد انتظار که آموزش و پرورش خواهان رسیدن به آن است را محقق می کند لذا قصه را در کتب ابتدایی گنجانده و لذت بردن و سرگرمی را که دربردارنده ی ارزش های اخلاقی و ارشادات تربیتی است را از اهداف آن برشمردند. و این داستانهای مدرسه ای با داستان هایی که نویسندگان در مجموعه های خاص منتشر می کردند و معیارهای فنی و هنری ادبیات داستانی را بطور کلی رعایت می کرد و از تجربه های ملل دیگر در زمینه آثار و نوآوری های حاصل از این هنر جدید و دشوار استفاده می کرد ، تفاوت داشت. « کتاب هنر نویسندگی برای کودکان » از محقق مصری « احمد نجیب » و انتشارات دار الکاتب العربی ، قاهره 1969 م مرجع بسیار مهمی برای بسیاری از نویسندگان و ناقدان ادبیات کودک در سوریه بشمار می رود قصه نویسی در ابتدا بیشتر متمایل به نوشته های خود جوش و بی قاعده که شباهتی به قصه ی ادبی نداشت ؛ زیرا که این قصه ها ، زائیده ی یک دیدگاه مبدع و خلاق و متکی بر فرهنگ غنی ملی و مذهبی نبود ؛ بلکه بیشتر ناظر بر دیدگاه های تربیتی بود زیرا که بیشتر نویسندگان این قصه ها معلم بودند و این قصه ها را ادبای خلاق ننوشته اند و حتی نویسندگان کار آزموده نیز در ابتدای نگارش قصه ، آنچنان که می بایست عمل نکردند و در آثار خود نشانه هایی از خلاقیت و ابداع به چشم نمی خورد ؛ زیرا آنها مطالب و حکایت هایی را که بصورت نظم در کتب قدیمی و سنتی نوشته شده و داستانهای اقوام و ملل عرب و مطالب تاریخی را جمع آوری نموده و به آنها شاخ و برگ داده و یا به آن انرژی و حماس می افزودند و آن را روایت می کردند و اندکی از هنرهای روز را نیز به آن می افزودند ؛ ولی علیرغم سادگی داستانهای اولیه و خودجوش بودن آنها و عدم مراعات شرایط ادبی در داستانهای کودکان ، اما در واقع آن قصه ها ریشه های تاریخی در زمینه ادبیات دواند که به نویسندگان کمک کرد تا اندک اندک به آن رونق دهند. تا اینکه داستان ها به کمال خود رسیدند و دقیقاٌ بعد از شکست تلخ در حزیران 1967 م که در واقع زنگ خطری برای جامعه- ی فرهنگی بود و آنها را از بلایی که بر سر جامعه خواهد آمد مطلع ساخت و هشدار داد و به آنها الهام کرد که جامعه در برابر خطرات احتمالی و مبارزه با استکبار و صهیونیسم جز با سرمایه گذاری بر نسل نو جوان و کار کردن ریشه ای و بنیادین بر این قشر از جامعه ، هیچ امیدی نخواهد داشت . » از دلایل سبقت شعر کودکانه نسبت به قصه در سوریه این بود که شعر کودکان به نوعی امتداد شعر عربی بوده و نتیجه و زاییده دیوان عریق شعر عربی است حال آنکه داستان ریشه تاریخی مشخصی ندارد و بطور آنی و ناگهانی جزء اهداف درسی قرار گرفت و در کتابها گنجانده شد. و آنچه برای اولین بار به عنوان داستان در کشور سوریه پا به عرصه وجود گذاشت چیزی جز تابلوهای داستانی نبود ، و داستان در کتابها و کتابخانه های سوریه تاریخ پیدایش و شروع مشخص و مستقلی ندارد جز اینکه سه تن از نویسندگان بزرگ خود را به نوشتن داستانها و روایت ها بسیار توانمند و چیره دست بودند و آن سه « زکریا تامر » و « عادل ابوشنب » و « عبدالله عبد» بودند. و زکریا تامر و ابو شنب ، نقش برجسته ای در باروری تجربه نگارش برای کودکان داشتند .« این دو با توجه به موقعیت اداری و ادبی خود در موسسات دولتی و نهادهای فرهنگی در آن زمان ، توانستند مجله های آن زمان را به ادبیات کودک به چاپ رسانند و یا صفحاتی از روزنامه های آن زمان را به ادبیات کودک اختصاص می دهند. و این عمل اثر بسیار عمیقی در آگاه سازی و جلب توجه مردم به این نوع ادبیات نو ظهور داشت. علاوه بر این دو نویسنده یکی پس از دیگری به عنوان مدیر تحریر مجله اسامه فعالیت می کردند.» 3-8 . تحول در نویسندگی ادبیات عرب سوریه « شکست سال 1969 م اعراب از اسرائیل شاخصه بسیار مهمی در تحول نویسندگی به عنوان عام و ادبیات کودک بصورت خاص بوده است. «سلیمان عیسی» در این زمینه می گوید : و سرانجام روزی ملت عرب بوسیله ی یکی از وقایع ناگوار که بطور پیوسته به سراغ ما می آمد ، بیدار شد و آن شکست در ماه حزیران بود . در این مصیبت سیاه خفه کننده به کودکان نگاه کردم و آینده امت عرب را در چشمانشان یافتم ، پس از خود پرسیدم چرا به آنها توجه نکنم؟ چرا برای آنها ننویسم ؟ و چرا همه ی نگرانی هایم را برایشان بازگو نکنم ؟ جز با ترانه ای که حامل قطره ای از خون شهید به خاک و خون کشیده شده در راه دفاع از خاک وطن نمی توان انتقام خون او را بگیرم ، آهنگ و ترانه ای که بر لبان کودکان زمزمه می شود ، ما خاک می- شویم ، خشک و پژمرده می شویم و کودکان ما همچون امواج پر جوش و خروش می آیند و به مد خروشان و جریان آن می پیوندند. با ایمان راسخ به این حقیقت کوچک اما بزرگ در معنا و واقعیت سطحی اما متعالی مسیر فعالیتم برای کودکان آغاز شد و شروع به نوشتن برای آنها کردم و با آنها ترانه می خواندم. ساعتهای طولانی را در کنار آنها سپری کردم و کلمات پر فروغ و درخشان و آهنگ پیام رسان و گیرا را برایشان انتخاب می کردم . » « « لینا کیلانی » می گوید : آن زمان که قدرت کافی را در خود یافتم که برای کودکان بنویسم من دانشجوی سال اول دانشگاه بودم و با دوران کودکی ام فاصله زیادی نداشتم و هنوز سیرابی مطالعه کتب بسیار زیاد و فیلم های فراوان که در کودکیم مشاهده کرده ام را احساس می کردم و نمایشنامه هایی که مشاهده کرده ام و دوران کودکی بی نقصی که سپری کرده ام را به یاد داشتم. ولی به دلیل تحصیل در دانشکده کشاورزی و به سبب ارتباطی که با طبیعت داشتم ، اثر بزرگی در من بوجود آمد که ارتباط بین موجودات و زندگی را کشف کنم . گویا درخت صحبت می کند و انگار پرنده شخصیت کودکی را بازی می کرد که در حال حرکت بود و کم کم این تفکر در ذهنم ریشه دواند و روز به روز بزرگتر شد که هرچه در جریان درس خود پیشرفت کنم این دانستنی ها را به داستانهایی جذاب و دلنشین برای کودکان درآورم که سرگرمی و آموزش را در کنار هم به آنها انتقال دهد. پس از اینکه تعدادی داستان را از زبان انگلیسی به عربی برای کودکان ترجمه کردم کم کم جرأت نوشتن پیدا کردم بعدها متوجه شدم که می توانم همچون داستانهایی که برای کودکان ترجمه کردم افکار و اندیشه هایم را نیز در قالب قصه و داستان به آنها ارائه نمایم و این یک نقطه آغاز برای کارم بود. و چقدر خوشحال شدم هنگامی که اولین داستان من ، در سال 1976 منتشر شد و چاپ آن به منزله بهترین تشویق و بزرگترین عامل ایجاد انگیزه در من بشمار می رفت .» « « دلال حاتم » نویسنده سوری اعتراف می کند که هنگامی که پا به عرصه ادبیات کودک گذاشت هنوز از آن شناخت کافی نداشت و تا پیش از آنکه ، از زبان بیگانه دیگر با ادبیات کودکان آشنایی پیدا کرده و داستان هایی را از آن زبان بیگانه به عربی ترجمه نموده ، خود داستانی برای کودکان ننوشته بود و قبل از آشنایی با ادبیات کودک از طریق یک زبان بیگانه و ترجمه آثاری از آن به زبان عربی ، هنوز حتی یک داستان را هم از خود ننوشته بود. و در این راستا می گوید : هنگامی که روزنامه «الموقوف الأدبی» از من خواست تا از تجربیاتم در زمینه برای کودکان سخن بگویم ، ترس سراپای وجودم را فرا گرفت و احساس کردم که هنوز به سالیان درازی نیاز دارم تا به نویسندگی بپردازم ، آنگاه از تجربیاتم در این زمینه سخن بگویم. و اکنون نیز تجربه ام در این زمینه همچون کودک خردسال که چهار دست و پا راه می رود و به عنوان یک نویسنده ادبیات کودک چاره ای جز اعتراف به این حقیقت ندارم که من بر ساحل این نوع ادبیات ایستاده ام و از وارد شدن به آبهای عمیق آن هراس دارم . تا پیش1970 هیچ سابقه پیشینه ای در زمینه ادبیات کودک نداشتم ؛ اما به یکباره برای کار کردن در روزنامه « اسامه » فرا خوانده شدم . و این بدان معناست که در ارائه مطالبی در چند صفحه که کودکان آنها را بخوانند سهیم باشم . در آن هنگام مجلات زیادی به مدیریت روزنامه می آمد لذا شروع به مطالعه فراوان در این زمینه نمودم و جهت دستیابی به سر نخی در این حیطه یادداشت برداری می کردم در آن هنگام تمایل و رغبت شدیدی به نویسندگی پیدا کردم اما ترس مانع این کار می شد . در آن زمان همچون کسی بودم ، که او را در چاله ای انداخته باشند و او تلاش می کرد تا دستش را به چیزی بند کند تا از سقوط رهایی یابد ؛ لذا شروع به ترجمه داستان هایی از زبان فرانسوی به عربی نمودم. و این شروع کارم بود. هر چند که احتمالاٌ این شروع نادرستی باشد اما من این کار را کردم . همکارم استاد « سعد الله ونوس » که در آن هنگام سر دبیر مجله بود کار بسی دشوار را برعهده ی من قرار داد ، از قبول آن عذر خواهی کردم و گفتم من در این زمینه تجربه قبلی ندارم او گفت: من هم در کارم تجربه قبلی ندارم و پیش از این سر دبیر نبودم ؛ اما حجم زیادی از کار هست که باید انجامش دهیم. در کنار مطالعه مجله هایی که به دفتر روزنامه می رسید شروع به مطالعه ی کتب روان شناسی و آداب تعلیم و تربیت کودکان نمودم تا از مخاطبی برای او می نویسم شناخت کافی بدست آورم. شکست حزیران همچنان بر سینه های ما سنگینی می کرد و تلخی آن همچنان در زیر زبانمان بود لذا به نوشتن داستان های ملی روی آوردم و اولین داستان من تحت عنوان «بیگانه» در سه بخش در مجله اسامه به چاپ رسید.» 3-9 . نقش مراکز انتشاراتی اثر گذار در توسعه ادبیات کودک « علیرغم نفش رقابتی که مراکز انتشاراتی خاص در تألیف برای کودکان ، خیلی زود به آن روی آوردند ؛ اما این مراکز در ایجاد و پیدایش داستان های دینی که سیره ی نبوی را برای کودکان به زبانی ساده تر بیان می کرد و در کنار آن داستان هایی برگرفته از داستان های هزار و یک شب و سفرنامه ها و سرگذشت های بومی و محلی همچون سفرهای سند باد و علاء الدین و چراغ جادویی و علی بابا و چهل دزد و داستان ها جُحا و قراقوش و... قرار داشتند. و اگر گرایش صرف این مراکز انتشاراتی به تجارت و سود بیشتر نبود ، می توانست نقشی در وضعیت ادبی و فرهنگی ایفا کند . این گرایش محض به سود و تجارت در ضعف هایی همچون ؛ سهل انگاری در ثبت تاریخ انتشار اثر ، عدم ذکر نام صاحب اثر و مترجم و محل چاپ ، ضمن اینکه این مراکز از داشتن نویسنده ای ادیب و پر تلاش آنچنان که در مراکز انتشاراتی مصر وجود دارد ، محرومند . نویسندگان و ادبیانی همچون کامل کیلانی که از حکایت های هزار و یک شب الهام گرفت و آنها را به زبانی ساده تر و متناسب با درک و فهم کودکان در آورد و در اختیار آنان قرار داد و اولین نمونه از آنها حکایت سندباد دریایی در سال 1927 بود. و با این حال ، تعداد اندکی از مراکز انتشاراتی سوریه به آسان نمودن داستان های شگفت انگیز و جذاب همچون داستان «دو شهر» اثر «چارلز دیکنز» و « نمایشنامه های شکسپیر» که در قالب داستان آسان سازی شد و نیز « هشتاد روز دور دنیا » و علاوه بر آن به آسان سازی تألیف عربی همچون قصه های هزار و یک شب و سرگذشت قهرمانان و بزرگان عرب و مسلمانان ، پرداختند و در این زمینه مرکز نشر « دار الشرق » در شهر حلب ، نقشی برجسته و پیشگامانه ای داشت . آنجا که پروژه جدید انتشار کتاب های ویژه کودکان عربی و جهانی را در دوران اتحاد سوریه و مصر شروع کرد و صاحب امتیاز این مرکز نشر «عبد السمیع عفش» بر این امر بسیار پا فشاری و اصرار می کرد ، پس از آنکه کتابخانه خویش را با قصه های مصری و لبنانی در زمینه ادبیات کودک تغذیه می نمود. نشانه کلی تمام داستانهای کودکان در ابتدا اینکه داستانها ، فرهنگ عمومی رایج را رعایت می نمود . این داستانها خلق و خو و تمایلات عام افراد ، در دهه ی شصت و پیش از آن را آشکار می کرد . این داستانها توجه خاصی به قهرمانان عرب نموده که از لا به لای آن موارد طلایی تمدن عربی معرفی شد . کتابخانه های حلب اولین عامل معرفی و انتقال فرهنگ بودند و در رأس آنها کتابخانه « ربیع » و کتابخانه « شرق » و کتابخانه « بلاغت » می باشد. مراکز نشر دمشق ، راه کتابخانه ها را ادامه دادند. مراکزی همچون « دار الفکر » و « دار الکرم » و « مکتبه الزهراء» و « دار الجلیل » و « مکتبه اسامه » و کتابخانه « مرکز ادبیات سنتی » در دیر الزور و همچنین « امام محمد غزالی » در شهر حماه نیز بعدها نقش مهمی در این زمینه داشتند. » 3-10 . نتیجه به این نتیجه می رسیم که ادبیات کودک همزمان با گسترش صنعت چاپ و پیشرفت علم روانشناسی و روانشانسی کودک و تغییر در نظام سنتی تعلیم و تربیت و آشنایی با فرهنگ غرب وارد مرحله تازه ای گردید و رزق الله حسون ، جرجیس شلحت و زکریا تامر ترجمه را وارد ادبیات کودک عربی نمودند . با توجه به گسترش مدارس جدید و تألیف کتب درسی ، نیاز به شعر و قصه کودکانه بیش از بیش شد . بنابر آنچه گفته شد می توان گفت که ادبیات کودک در سوریه متاثر از تجربه های ادبی جهانی در این زمینه و با تکیه بر ترجمه و اقتباس از میراث ادبی عربی شکل گرفته و بر تلاش های فردی استوار بوده و به صورت جنبش ادبی مطرح نشده است . هدف مؤلفان نیز به طور واضح ارائه تجربه های ادبی خود به همه کودکان نبوده است ، بلکه آثار این نویسندگان تنها در خدمت دانش آموزان مدارس به کار گرفته شد . فهرست منابع و مآخذ الف . منابع فارسی قرآن کریم انوری ، حسن ، فرهنگ بزرگ و سخن ، تهران : انتشارات سخن ، چ اول ، (1381 هـ . ش )ایاغ ، ثریا قزل ، ادبیات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن ، تهران : انتشارات سمت ، چ اول (1383 هـ . ش ) پولادی ، کمال ، بنیادهای ادبیات کودک و نوجوان ، ، تهران : کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان ، چاپ دوم ، (1389هـ.ش ) حجازی ، بنفشه ، ادبیات کودک و نوجوانان : ویژگی ها و جنبه ها ، تهران : انتشارات روشنفکران ، چ اول ، ( 1374هـ . ش )سلاجقه ، پروین ، از این باغ شرقی : نظریه های نقد شعر کودک و نوجوان ، اسکندریه : مؤسسة الثقافة الجامعیة شعاری نژاد ، علی اکبر ، ادبیات کودک و نوجوانان ، تهران : انتشارات اطلاعات ، ( 1387 هـ .ش )علی پور ، منوچهر ، آشنایی با ادبیات کودک و نوجوانان ، تهران : رامین هاشمی نسب ، صدیقه ، کودکان و ادبیات رسمی ایران ، تهران : سروش ، چاپ اول ،( 1371 هـ . ش ) ب . منابع عربی احمد طعیمه ، رشدی ، أدب الأطفال فی مرحلة الأبتداییة : النظریة و التطبیق، القاهره : دار الفکر العربی ،1998م ) ابن حبیب ، المنمق فی أخبار قربش ، حیدر آباد ، (1982 م ) ابن عبد ربّه ، العقد الفرید ، لبنان : دار الکتب العلمیة ابومعال ، عبدالفتاح ، ادب الأطفال دراسة و تطبیق ، اردن : دار الشروق ، چ 2 ، ( 1998م )الموسی ، انورعبدالحمید ، أدب الأطفال ... فن المستقبل ، بیروت : دار النهضة العربیة ، ( 2010 م ) الموسی ، فاروق ، اللغة فی ادب الأطفال ، الوردی ، علی ، تاریخ العراق ، ج اول ، مترجم : هادی انصاری ، تهران : شرکت چاپ و نشر بین الملل ، ( 1389) ، الهیتی ، هادی نعمان ، أدب الطفل فلسفته فنونه وسائطه ، بغداد ، ( 1986م ) الهیتی ، هادی نعمان ، أدب الطفل فلسفته و فنونه وسائطه ، القاهره : الهیئة المصریة العامة للکتاب، ( 1986م ) الهیتی ، هادی نعمان ، ثقافة الأطفال ، کویت : عالم المعرفة ، ( 1998م ) الهیتی ، هادی نعمان ، صحافة الأطفال فی العراق ، وزراة الثقافة و الفنون العراقیة ، دار الرشید للنشر ، شماره 176 ، ص 143. الهيتي ، هادي نعمان ، ثقافة الأطفال ، عالم المعرفة ، العدد 133 المجلس الوطني للثقافة والفنون والآداب. الكويت 1988انقار ، محمد ، قصص الأطفال فی المغرب ، مغرب : انتشارات دانشگاهی ادبیات و علوم انسانی ، چ 1 (1998م )أبوسعد ، احمد ، أغانی ترقیص الأطفال ، بیروت : دار العلم للملایین ، ط2، ( 1982 م ) آصف ، عبد الله ، أدب الأطفال تاریخیا و واقعا من خلال المنهاج الدراسیة ، مجلة الموقف الأدبی ، العدد 422 ، حیزران (2006م ) بریغش ، محمد حسن ، ادب الأطفال اهدافه و سماته ، بیروت : مؤسسة الرسالة ،چ 2 ، ( 1996م ) جاسم جواد ، قحطان ، من اروقه الفن ... حسین قدوری ، مجله الأتحاد ، یازدهم ، (2002م )جوینی ، مصطفی الصافی ، حول أدب الأطفال ، اسکندریه : منشأة المعارف ، ( 1985م )حاتم ، دلال ، « أنظر بعيني للطفل إلى ما يحيط بي وأكتب » ، مجلة الموقف الأدبي ، العدد 208 ـ 209 ـ 210 ، دمشق ( 1988م ) حداد ، عبدالقادر ، اناشید الأطفال فی شعر عبدالقادر الحداد ، المجله العربیه ، العدد316، 2000م ،ص 16.حدیدی ، علی ، فی أدب الأطفال ، قاهره : مکتبة آنجلو المصریة ، ( 1982م ) حسن عبدالله ، محمد ، قصص الأطفال و مسرحهم ، قاهره : دارقباء ، ( 2001 م )حطیط ، فادیا ، ادب الأطفال فی لبنان ، بیروت ، دار الفکر اللبنایی ، چ1 ، ( 2001م ) حلاوة ، محمد السید ، أدب القصصی للطفل ، مضمون اجتماعی نفسی ، اسکندریه : مؤسسة الحورس الدولیة ، ( 2000 م ) حلبی ، ابن عدیم ، تذکره الآباء ( الدراری ) ، محقق : علاء عبدالوهاب محمد ، قاهره : مکتبة التوعیة الإسلامیة ، ط 1، (1984م )حمداوی ، جمیل ، ادب الأطفال فی العراق ، نشریه دیوان العرب ، اوت ، ( 2009م)حمداوی ، جمیل ، أدب الأطفال فی العراق ، مجله المثقف العربی ، ص 3 حموی ، یاقوت ، معجم البلدان ، ج1، بیروت : انتشارات الحیاء التراث العربی ، چ اول ، (1997 م )خضیر ، سعود خضیر ،المرشد التربوی لمعلمات ریاض الأطفال بدول الخلیج الفارسی ، مکتب التربیهة العربیة لدول الخلیج ، ( 1407 هـ) داوود ، انس ، أدب الأطفال فی البداء .. کانت الأنشودة ، قاهره : دار المعارف ، ( 1994م ) دسوقی ، عمر ، فی أدب الحدیث ، ج 1 ، بیروت : دار الفکر ، (1973م ) دیاب ، مفتاح محمد ، مقدمة فی ثقافة و أدب الأطفال، قاهره : دار الدولیة للنشر و التوزیع ، چ 1، ( 1995م ) روحی الفیصل ، سمر ، الشکل الفنی لقصة الأطفال فی سوریة ، دمشق : اتحاد کتاب العرب ،( 1988م )زرکلی ، خیر الدین ، الأعلام ، ج6 ، بیروت : دار العلم للملایین ، چ 6 ، (1980م ) زکریا سعید ، نقوش ، خرافات لافونتین فی أدب العربی ، اسکندریه : مؤسسه الثقافة الجامعیةزلط ، احمد ، أدب الأطفال بین احمد شوقی و عثمان جلال ،قاهره : دارالوفاء ،چ 1 ، (1994م ) زلط ، احمد ، أدب الطفولة أصوله ومفاهیمه و رواده ، سکندریه : شرکت النشر و التوزیع ، ط2، ( 1994 م ) سلوم ، فاروق ، الشعر الأطفال التربیة و الفن ، مجلة الکاتب العربی ، شماره 18 ،( 1987م )، ص 9 سوید ، محمد نور ، منهج التربیه النبویه للطفل ، جده : دار المجتمع للنشر و التوزیع ،چ 2،( 1988م ) سویلم ، احمد ، اطفالنا فی عیون الشعراء ، مصر : دارالمعارف ، ط1 ، ( 1985م ) شافعی ، دیوان الشافعی و حکمه ، محقق : محمود بیجو ، لا مطبعة ،چ1، ( 1998 م )شریحه ، هیفا ، أدب الأطفال و مکتباتهم، عمان : المطبعة الوطنیة و مکتبتها ، ط 2 ،( 1983م ) شماس ، عیسی ، أدب الأطفال بین الثقافة و التربیة ، دمشق : وزارة الثقافة ، ( 2004م ) ضیف ، شوقی ، شوقی شاعر العصر الحدیث ، قاهره : دار المعارف ، ( 1953م ) طرابیشی ، مروت محمد کامل ، مدخل الی صحافة الأطفال ، قاهره : دار الفکر العربی ، چ 1 ،( 2003م ) عبدالفتاح ، اسماعیل ، حکایات المداد لعبده خال : رؤیه نقدیه، ج3 ،جده ( 1994م ) عبدالله ، محمد حسن ، قصص الأطفال و مسرحهم ، قاهره : دار قباء ، ( 2001 م ) عثمان الصمادي ، امتنان ، زکریا تامر و القصۀ القصیرة ، عمان : المؤسسۀ العربیۀ للدراسات ، ( 1995 م) عمرو ، محمد جمال ؛ کمال حسین عبدالغافر و خالد جادالله صبح ، المدخل إلی أدب الأطفال ، اردن : دار البشیر للنشر و التوزیع ، چ1، ( 1990م ) عیسی ، سلیمان ، دیوان الاطفال ، دمشق : دار الفکر، ط1 ، ( 1999 م ) عیسی ، فوزی ، ادب الأطفال : الشعر ، مسرح الطفل ، القصة ، اسکندریه ، ( 1998م ) غباشی ، شعیب ، صحافة الأطفال فی الوطن العربی ، قاهره : عالم الکتب ، چ 1 ، ( 2003م ) فتوح ، عيسى ، أدب الأطفال في سورية : نشأته وتطوره ، ليبيا : مجلة الناشر العربي ،( 1988)فکری ، علی ، السمیر المُذَّهب ، ج 4 ، بیروت : دار الکتب العلمیه ، ( 1952م )قرانیا ، محمد ، بدایات قصة الأطفال فی سوریة ، مجلة الموقف الأدبیة ، العدد 414 ، حزیران ، (2005 م) قرانیا ، محمد ، شعر الأطفال فی سوریة ، دمشق : اتحاد کتاب العرب ، چ1 ،( 1996م ) قرانيا ، محمد ، قصائد الأطفال في سورية ، دمشق : اتحاد الكتاب العرب ، ( 2003م ) کعبی ، فاضل ، دراما الأطفال : دراسة لتجربة مسرح الأطفال فی العراق ، بغداد (2003م ) کنعان ، احمد علی ، أدب الأطفال و القیم التربویة ، دمشق : اتحاد الکتاب العرب ، ( 1999م ) کنعان ، احمد علی ، أدب الأطفال و القیم التربویة ، دمشق : دار الفکر ، ط 2 ، ( 1999م ) کیلانی ، کامل ، دیوان کامل الکیلانی ، مصر : نشر الهیئة المصریة الحاقة للکتاب کیلانی ، نجیب ؛ یوسف عبدالتواب ، ضمن کتاب عبداتواب یوسف و أدب الطفوله كيلاني ، لينا ، « ممر إلى القلب » ، مجلة الموقف الأدبي ، العدد 208 ـ 209 ـ 210 ، دمشق( 1988)محمد ، زین العابدین بن تاج العارفین ، فیض القدیر شرح الجامع الصغیر ، ج 6 ، مصر: مکتبة التجاریة الکبری ، ط 1 ، 1356 هـ .ش )محمد طالب ، عمر ، شعر الأطفال فی العراق ، مجله الجامعه ، شماره 3 ، کانون الأول( 1979م )، ص 59 محمد طالب ، عمر ، قصص الأطفال فی العراق بعد ثورة تموز ، مجلة الجامعة ، شماره 3 ، کانون الأول /1979م ، ص 56-45محمدعامر ، عبدالحمید ، ادب الأطفال فی لیبا ، طرابلس : منشورات الشعبیة العامة للثقافة و الأعلام ،(2004 م )محمود الأسروش ، محمد ، جامع احکام الصغار ، محقق: عبدالحمید عبدالخالق البیزلی ، بغداد ، چ 1 (1982م )مقالح ، عبدالعزیز ، الوجه الضائع : دراسات فی أدب الطفل العربی ، بغداد ، ط2( 1986م )نجیب ، احمد ، أدب الأطفال علم و فن ، القاهره : دار الفکر العربی ، 1991م ) ، ج 4 هراوی ، محمد ، السمیر الصغیر ، مصر : دار الکتب المصریه ،چ 1 ، (1926م ) هلال ، محمد غنیمی ، أدب المقارن ، قاهره : دار نهضه مصر ، چ3 ، ( 1973م ) هلال ، محمد غنیمی ، فی نقد المسرحی ، بیروت : دار العوده ،( 1975م ) یوسف ، عبدالتواب ، کتب الأطفال فی عالمنا المعاصر ، الهئیة المصریة العامة الکتاب